کردستان| سایه سیاه گرانی بر سر طولانی‌ترین شب سال؛ مردمانی که پول خرید خوراکی‌های شب یلدا را ندارند
بازار شب یلدا شباهتی با شوچله ندارد چراکه بسیاری از مردم با دست خالی به خانه‌های‌شان بازمی‌گردند و پولی برای خرید خوراکی‌های این شب ندارند؛ٰ گویی گرانی سایه سیاه خود را بر بازار شب یلدا پهن کرده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از سنندج، «یلدا» یا «شوچله» نام جشنی است که به‌عنوان میراث فرهنگی کهن از اجداد ما به یادگار مانده، نامی که به ما می‌آموزد باید از لحظه لحظه زندگی برای با هم بودن استفاده کرد و در بطن خود این نوید را به همراه دارد که حتی طولانی‌ترین شب سال هم صبح می‌شود و لحظات سیاه نمی‌توانند تا ابد پایدار بمانند. این شب در میان آئین فولکلور ما جایگاه رفیعی داشته و به همین خاطر در تمامی شهرهای کشور پاس داشته می‌شود، شبی سرتاسر شور و مهمانی و پذیرایی آنهم در منزل بزرگان طایفه. اما این روزها برگزاری شوچله تحت تأثیر وضعیت اقتصادی و گرانی‌های اخیر قرار گرفته و سرخی سفره‌های آن به کبودی می‌گراید. امری که «محمد قسیمی» نیز بر آن تأکید داشته و در گفتوگو با خبرنگار تسنیم به آن می‌پرازد.
یلدا تنها بهانه‌ای است برای سر زدن به بزرگترها
«قسیمی» یلدا را نماد امید به روشنی توصیف می‌کند و معتقد است: «شو چله» انسان‌ها را گردهم آورده و یک بهانه است تا برای لحظاتی از دغدغه‌ها و روزمرگی‌هایمان فاصله بگیریم و دقایق شیرینی را در کنار عزیزان زندگی‌مان سر کنیم.
وی با بیان اینکه در این شب خانواده‌ها، دوستان و آشنایان گردهم می‌آیند و انواع میوه‌ها و تنقلات را سرو می‌کنند، ادامه می‌دهد: از کودکی به خاطر دارم که در منزل پدربزرگم جمع می‌شدیم، تلویزیون سیاه و سفیدی بود و در عوض خبری از گوشی‌ها و تبلت‌ها نبود، مجلس با خاطره‌گویی پدربزرگ رونق می‌گرفت و پدران «گوروا بازی» می‌کردند، مادران هم سفره‌ای را تدارک می‌دادند که جای خالی برای سوزن انداختن نداشت.
این شهروند سنندجی با ذکر اینکه شوچله سراسر خنده بود و شادی، ادامه می‌دهد: این روزها دیگر رونقی از مهمانی‌های آن‌چنانی نمانده است، مهمانی‌ها بیشتر جنبه تشریفاتی پیدا کرده و دیگر خبری از سادگی و صفای آن روزها نیست.
تعبیر «شوچله» چراغ راه مسئولان شود
«فهمیه کریمی» اسطوره‌شناس نیز در گفتوگو با خبرنگار تسنیم در سنندج با اشاره به اینکه در بسیاری از منابع و در میان مردمان برخی نقاط از کشور، عبارت «شب‌چله» یا «شوچله» به جای «یلدا» استفاده می‌شود، اظهار داشت: پیشینه تاریخی نام‌گذاری طولانی‌ترین شب سال در اسناد شفاهی و مکتوب تمام دوره‌های تاریخی با تأسی از عبارت «شب‌چله» یا «چله‌نشینی» شکل گرفته است.
وی با اعلام اینکه در برخی مناطق کشور شب یلدا به «شب چراغانی» یا «شب‌چراغ» نیز مشهور است، دلیل این نام‌گذاری را اینگونه بیان کرد: در قدیم‌الایام که خبری از برق و تجهیزات نورپردازی وجود نداشت هر میهمانی که قصد رفتن به شب‌نشینی را داشت چراغی را همراه خود می‌برد، در شب یلدا به دلیل وجود مهمانی‌های بزرگ، تعداد زیاد عابران در کوچه‌ها با چراغ‌های در دست باعث می‌شد تا لفظ «چهل چراغ» که نشانه زیاد بودن چراغ است به این شب داده شود.
کریمی با بیان اینکه «چله» در فرهنگ و ادبیات مخفف کلمه «چهله» و گویای گذشت یک دوره است، تصریح کرد: در ادبیات عامه رد پای دو چله در فصول سال قابل دسترس است، نخستین چله‌ای که در ابتدای تابستان است و دیگری با آغاز زمستان مرتبط می‌شود.
وی با یادآوری اینکه پس از هر چلهه یک چله کوچک نیز نظر گرفته می‌شود، گفت: چله بزرگ در واقع چهل روز نخست آغاز زمستان یعنی اول دی ماه تا ده بهمن است که در آن اوج سرما و یخبندان زمستان به وقوع می‌پیوندد و اما چله کوچک که در واقع نصف چله بزرگ و بیست روز است از دهم بهمن تا آخر بهمن بوده که به اعتقاد قدیمیا زمستان در این ایام کم‌کم قصد سفر خواهد کرد.
این اسطوره‌شناس با ذکر اینکه در آثار کهن شب یلدا به شب میلاد خدای خورشید، عدالت، پیمان و جنگ هم اتلاق می‌شود، خاطرنشان کرد: روز اول دی ماه «خورروز» به معنای روز خورشید و دی‌گان نام‌گذاری شده؛ علت نام‌گذاری این روز هم بدان خاطر است که این روز به استراحت تخصیص یافته و به همین خاطر در گذشته تعطیل عمومی بود و مردم می‌توانستند خستگی جشن شوچله را از تن به در کنند.
وی با ذکر اینکه در گذشته خورروز به‌عنوان روز برابری انسان‌ها دانسته می‌شد، گفت: این روز که پس از طولانی‌ترین شب سال قرار داشت یادآور این نکته بود که پس از تحمل سختی و سیاهی، روز روشن و سپیدی در پیش است.
کریمی با تعمیم دادن این تعبیر به شرایط کنونی گفت: می‌طلبد مسئولان نیز در این شرایط سخت اقتصادی و مالی که گریبان‌گیر زندگی مردم شده است، تلاش خود را به کار گرفته و با حس مسئولیت‌پذیری، صبوری مردم را به روزهای نیک و شایسته آنان متصل گردانند.
تازه عروس‌ها و تازه دامادهایی که دیگه نمی‌توان برایشان سنگ تمام گذاشت
«شایسته ظاهری» دیگر شهروند سنندجی است که نگرانی خود در خصوص فرارسیدن شب‌چله را اینگونه بیان می‌کند: در چند دهه پیش قبل از رسیدن شب‌چله برای تازه عروس و دامادها هدیه‌هایی را با عنوان «شوچله‌یی» تدارک می‌دیدند که با تشریفاتی خاص برایشان برده می‌شد.
وی با اشاره به اینکه این تدارکات شامل تهیه آجیل، هندوانه، میوه، کادو برای مادر عروس، کادو برای عروس و داماد، طلا، پارچه، گوسفند زنده تزئین شده، حنا، مرغ، تخم‌مرغ رنگ شده، خشکبار، دوینه، شلمین و... بود، ادامه داد: بنا به میزان درآمد خانواده‌ها ممکن بود این کادوها بیشتر یا کمتر باشد اما روال به این منوال بود که این کادوها تجمیعی از خوراکی‌ها و لوازم مورد نیاز برای سرکردن زمستان پیش‌رو باشد.
این شهروند سنندجی تصریح کرد: کادوها و وسایل آماده شده در چند سینی که به آن «خوانچه» می‌گفتند، گذاشته می‌شد و تور قرمزی بر آن کشیده شده و بر سر دختران و پسران جوان به خانه عروس و داماد می‌بردند.
ظاهری با بیان اینکه این روزها به دلیل گرانی دیگر نمی‌توان آنگونه که در قدیم باب بود شوچله را برای نوعروسان و تازه دامادها تدارک دید، ابراز تأسف کرد: متأسفانه قیمت سرسام‌آور طلا و اقلام کادویی به حدی بالاست که ساده‌ترین وسایل خانه را که قبلاً با مبالغ مناسبی می‌توان تهیه کرد به سه برابر و حتی چهار برابر قیمت قبلی رسیده است و به همین خاطر دیگر تهیه کادو چندان خوشایند نیست.
وی با اشاره به اینکه قیمت آجیل و خشکبار هم روز به روز بیشتر سر به فلک می‌کشد و دیگر نمی‌توان چند طَبق خوانچه برای نوعروسان چید، تصریح کرد: البته جوانان امروزی نیز خود درک می‌کنند و زیاد انتظاری از بزرگترها ندارند، زمان ما اوضاع بهتر بود و شادی هم راحت‌تر به دست می‌آمد اما امروزه متأسفانه گرانی تمام ذوق و شوق مردم و جوانان را از بین برده است.
مشتری می‌گوید میوه را در نایلون سیاه بگذار
«صلاح کماسی» میوه‌فروش و ساکن شهر سنندج است، وی با بیان اینکه کردستان استانی است که طیف وسیعی از میوه‌های فصول گرم سال خود و دیگر استانها را تأمین می‌کند، اظهار داشت: میوه‌های سردرختی، توت‌فرنگی و برخی صیفی‌جات به وفور در کردستان تولید و عرضه می‌شود.
وی افزود: این در حالی است که امسال به‌دلیل وقوع تگرگ‌های بهاره، بخش وسیعی از این میوه‌ها از بین رفت و قسمی از گرانی میوه در بازار به خاطر همین اتفاق رخ داد.
این شهروند سنندجی با ابراز تأسف از اینکه برخی از خانواده‌ها نیاز فرزندانشان به میوه را با درخواست میوه‌های خراب و غیرقابل مصرف جبران می‌کنند، گفت: در روز بارها مشتری‌هایی مراجعه می‌کنند که با وجود شرمی که دارند، طلب ضایعات میوه‌ها را می‌کنند و با هزار عذرخواهی آن را می‌برند.
کماسی با بیان اینکه برخی دیگر از مشتری‌هایش خواهان استفاده از نایلون سیاه هستند، دلیل این امر را اینگونه بیان می‌کنند: این روزها مردم زیاد توان خرید میوه را ندارند و به همین خاطر برخی از مشتریان نمی‌خواهند که با در دست گرفتن نایلون میوه، موجبات ناراحتی سایرین را فراهم کنند و ترجیحشان بر این است که میوه در نایلون سیاه پوشانده شود.
این میوه‌فروش سنندجی با بیان اینکه میوه‌های زمستانی از دیگر استانها تأمین می‌شود، گفت: مردم در شب‌چله بیشتر خواهان انار، هندوانه، سیب، پرتقال و لیمو هستند که به‌دلیل اینکه در خود استان فصل میوه‌دهی درختان به پایان رسیده و برخی از این اقلام هم خاص کردستان نیست، قیمت میوه افزایش چشمگیری می‌یابد.
یلدایی که پدربزرگ و مادربزرگان را شرمنده می‌سازد
«سیامک شاهی» دیگر مخاطب پرسش تسنیم مبنی بر اینکه یلدای خود را چگونه خواهید گذراند؟ در پاسخ گفت: تا جایی که به خاطر دارم در کردستان مردم چند ماه مانده به شب‌چله، «انگور، سنجد و بادام» را با شاخه‌هایی از چوب یا طناب از سقف اتاق‌های خنک یا انباری آویزان می‌کردند و شب‌چله به همراه سیب، هلو، بِه و گلابی خشک شده و همچنین آجیل برای پذیرایی از مهمانان می‌آوردند.
وی با بیان اینکه در خود شهر سنندج «کالک تورش» در کنار هندوانه و انار جزو میوه‌های لوکس شب یلدا به حساب می‌آمد، گفت: در گذشته کوچکترها به خانه بزرگترها می‌رفتیم و برف را از سقف و درختان خانه بزرگان می‌تکاندیم و بعد از آن همگی به دور کُرسی گرم جمع می‌شدیم و شب‌نشینی شب‌چله آغاز می‌شد.
این شهروند سنندجی با ذکر اینکه رسم بر آن بود که مهمانی شب‌چله حتماً در خانه بزرگان طایفه باشد، گفت: متأسفانه گرانی مایحتاج شب‌چله به حدی شده است که پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها دیگر توان تدارک مهمانی‌هایی که ما فقط در کودکی شاهد آن بودیم را ندارند و سال به سال این مهمانی‌ها کمرنگ‌تر می‌شود.
وی با بیان اینکه من همیشه دوست داشتم فرزندم در جو خانوادگی که خودم در کودکی در آن رشد یافتم، پرورش یابد، گفت: متأسفانه هزینه‌های زندگی بسیار زیاد شده و دیگر نمی‌توان چندان به بزرگترها زحمت داد چراکه آنها عزت نفس دارند و قبول نمی‌کنند که ما خرج مهمانی‌ها را بدهیم؛ به همین خاطر ترجیح می‌دهیم که میزان رفت و آمد را به خاطر هزنیههای بالا محدود کنیم.
قدرت خرید مردم کردستان بسیار پایین آمده است
«سحر حسنی» نیز در ادامه سخنان سیامک با بیان اینکه متأسفانه قیمت میوه و خشکبار در بازار بسیار بالاست، به میوه‌های خریداری شده در دست خود اشاره کرد و گفت: این چند قلم میوه برایمان 80 تومان تمام شده است و این تنها برای مصرف سه نفر است حال شما تصور کن که کسی بخواهد مهمانی بدهد و در قالب آن چند خانواده را دور هم جمع کند! چه هزینه‌ای را باید متحمل شود.
وی ادامه می‌دهد: تنها قیمت میوه نیست که ما رو منزوی کرده است، بلکه برای تهیه شام هم کافی است ضرب و تقسیمی در خصوص قیمت مرغ، گوشت و دیگر ملزومات داشته باشید تا متوجه شوید که یک مهمانی ساده در شرایط کنونی می‌تواند بخشی از درآمد یک خانواده را به خود اختصاص دهد.
حسنی گریزی به وضعیت دستمزدها زد و گفت: این افزایش قیمت کالا و اقلام خوراکی در حالی اتفاق افتاده که غالب دستمزدها ثابت بوده و در شهری مثل سنندج که جمعیت آن یک جمعیت متوسط رو به پایین است و بیشتر خانواده‌ها هرآنچه که درآمدشان است صرف هزینه‌هایشان می‌شود، تبعات بیشتر و قابل لمس‌تری دارد.
گذران شب‌چله به سبک تلگرامی
«محمد. ص» دیگر مخاطب تسنیم در پاسخ به اینکه برنامه شما برای شب یلدا چیست؟ می‌گوید: برنامه خاصی برای این شب ندارم و تبریک این شب را در عرض چند دقیقه برای طیف وسیعی از مخاطبانم از طریق تلفن همراه ارسال می‌کنم.
وی در پاسخ به اینکه آیا این سبک تبریک می‌تواند جایگزین خوبی برای دید و بازدید شب یلدا باشد؟ گفت: نه نیست اما چاره‌ای هم نداریم، اگر دقت داشته باشید در مهمانی‌های امروزی تنها حاکم مجلس گوشی تلفن همراه است و در واقع بیشتر مهمانی‌ها جنبه شام خوردن پیدا کرده و پس از آن هر کس به نحوی با گوشی خود درگیر می‌شود.
محمد ادامه می‌دهد: بزرگان از فرهنگ شب یلدا و خاطراتشان در این شب برایمان بسیار تعریف می‌کنند اما عملاً می‌بینیم که این شب هیچ تفاوتی با شب‌های دیگر نداشته و برای من چندان توفیری ندارد که این شب را در کجا و با چه کسی سر کنم راستش را بخواهید دیگر بازی‌های قدیمی در این شب اجرا نمی‌شود و اگر اجر هم شود چندان جذبه‌ای برای نسل ما ندارد.
بازار آجیل از رونق افتاده؛ کسی که با پول یارانه گذران عمر می‌کند، توان فکر کردن به آجیل ندارد
«جمال. ک» مغازه آجیل فروشی داشته و دست به تسبیح دم در مغازه نشسته است، از او در خصوص میزان فروشش با توجه به نزدیک شدن به شب یلدا جویا شدم و او در پاسخ گفت: راستش را بخواهید بازار کساد است نه اینکه مردم را مقصر بدانم، قیمت آجیل بالا بوده و مردم عادی توان خرید ندارند.
وی ادامه می‌دهد: سال‌های گذشته اوج کاری ما با نزدیک شدن به ایام نوروز، عید قربان و شب‌چله بود اما متأسفانه همان‌گونه که می‌بینید جز تعداد کمی که برای خرید به مغازه وارد می‌شوند و گاه فقط برای پرسیدن قیمت می‌آیند، امیدی به رونق نیست.
این آجیل فروش سنندجی با ذکر اینکه ناشکر نیستم، گفت: غالب مردم در این شرایط قرار دارند و مختص به کار و کاسبی من نیست، در شرایطِ سخت اقتصادی که می‌بینم برخی از شهروندان با پول یارانه زندگی می‌کنند و توانی برای فکر کردن به آجیل ندارند، توقعی برای فروش ندارم.
برخی از شهروندان سنندجی گوشت را قسطی می‌خرند
«شورش. ح» که شغلش قصابی است در گفتوگو با خبرنگار تسنیم با بیان اینکه برخی از مشتری‌هایش گوشت را قسطی می‌خرند، گفت: خانواده‌هایی را سراغ دارم که در طول سال یکی دوبار بیشتر امکان مصرف گوشت برایشان فراهم نیست.
وی با اشاره به اینکه گروهی از مشتریانش نیز گوشت را با گرو گذاشتن کارت یارانه خریداری می‌کنند، افزود: نمی‌توانم به این افراد نه بگویم چراکه آنها با امید دیگری به مغازه‌ام می‌آیند و نمی‌توان دست خالی آنان را بیرون فرستاد.
این قصاب سنندجی با ذکر اینکه "گرانی"، شب یلدا و دیگر شب‌ها نمی‌شناسند، خاطرنشان کرد: این سرعت گرفتن گرانی نه برای مردم به‌صرفه است و نه برای صنف بازاری چراکه بسیاری از بازاریان دستمایه کارشان تماماً در کار خرج شده و چیزی برای پس‌انداز روز مبادا ندارند، اگر وضع به همین شکل پیش برود بسیاری از بازاریان ورشکست می‌شوند.
نظارت بر بازار گرانی شب یلدا در استان کردستان اجرا شد
«فرزاد سردارزاده» رئیس نظارت و بازرسی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کردستان نیز در گفت‌و‌گویی که اعلام کرده بود: طرح نظارت بر بازار شب یلدا به‌منظور برقراری تعادل و کنترل قیمت‌ها در سطح استان کردستان اجرایی می‌شود.
وی زمان آغاز اجرای طرح نظارت بر بازار شب یلدا را از 24 آذرماه و ادامه آن را تا یک هفته دانسته و گفت: در مجموع 50 بازرس در این طرح همکاری می‌کنند که در سنندج 10 گروه 2 نفره و در تمام شهرها نیز گروه‌های دو نفره به‌منظور نظارت بر قیمت بازار آجیل، خشکبار و شیرینی فعالیت دارند.
رئیس نظارت و بازرسی سازمان صنعت، معدن و تجارت استان کردستان تصریح کرد: هدف از اجرای طرح نظارتی، کنترل بازار و ثبات قیمت‌هاست و با جدیت دنبال می‌شود و در صورت هرگونه تخلف در زمینه گران‌فروشی، احتکار، درج نکردن قیمت، کم‌فروشی و سایر موارد مشابه در فروش کالاهای پرمصرف مانند آجیل، خشکبار، میوه و شیرینی با دستور مقام قضایی با متخلفان برخورد قانونی می‌شود.
وی همچنین با اشاره به اینکه درصد سود محاسبه شده برای مواد خوراکی مانند آجیل و خشکبار و شیرینی طبق قیمت فاکتور 12 درصد پیش‌بینی شده و این میزان برای انواع میوه حدود 30 درصد است، خاطرنشان کرد: بازرسی و نظارت بر بازار استان به صورت گشت‌های شبانه‌روزی است و در صورت نیاز این طرح تا چند ماه پس از شب یلدا نیز ادامه خواهد داشت.
حال جای این پرسش مطرح است که جناب آقای سردارزاده، نظارت بر فروشنده‌ای که کالا را گران خریده چه سودی به حال مردم خواهد داشت، بحث بر سر این چالش است که قیمت‌ها بالا بوده و توان خرید مردم پایین است و فروشنده نقشی در تغییر قیمت کالایی که خود گران خریده ندارد، شاید بهتر آن است که به جای نظارت بر مردمانی که به فرهنگ و تعهد اخلاقی مشهور هستند و بنا بر آئین و سنتی که در این دیار برقرار است احتکار، گران‌فروشی و ظلم در کار و کاسبی معنا ندارد، فکری برای تزریق کالاهای ارزان قیمت به بازار داشته تا بتوان قیمت‌ها را کاهش داد و به تبع آن هم فروشنده و هم خریدار را راضی نگه داشت.
گفتنی است، جشن باستانی شب‌چله در سال 1388 در فهرست میراث معنوی کشور ثبت شد تا حفاظت، ترویج و انتشار فرهنگی دیرین، با قدمت بالای هشت هزار سال مورد توجه واقع شود، اما در شرایط کنونی که سایه سیاه گرانی بر زندگی مردم افتاده است، ترس آن می‌رود که از این آئین و رسوم مرتبط با آن جز خاطره‌ای در اذهان و نوشته‌هایی در کتب چیز دیگری باقی نماند.
انتهای پیام/ش
