گزارشی از ۱۰ دوره داوری جشنواره تئاتر فجر
آمار و اطلاعات نشان می‌دهد یک دایره بسته داوری و قضاوت جشنواره‌های تئاتر کشور را برعهده دارد. برخی معتقدند این دایره بسته مسیر هنری و آثار اجرایی در تئاتر ایران را تعیین می‌کند.
باشگاه خبرنگاران پویا - احسان زیورعالم
چند روزی است که در میان برخی منتقدان بحثی مبنی بر دایره بسته قضاوت مطرح شده است. اگرچه این منتقدان از اسمی خاص نام نمی‌برند؛ ولی بر این باورند که دایره بسته مذکور در حال خط‌کشی مسیر هنری تئاتر ایران و به نوعی یک‌سویه کردن محتوا و فرم اجرایی آثار هستند. هر چند می‌توان با بررسی آثار انتخاب شده و برندگان تندیس فجر به یک نتیجه ضمنی رسید که حداقل در پنج سال گذشته تئاتر فجر یک ذائقه مشخص را ترویج می‌کند؛ اما این مسائل همواره بدون استناد به آمار و ارقام بوده است.
جنجال مذکور را مهدی نصیری با یادداشتی با عنوان «نقدی بر حلقه بسته انتخاب و داوری در تئاتر» جرقه زد؛ جنجالی که در ادامه به برنامه میزانسن کشیده می‌شود و در آنجا نصیری در مقابل منوچهر اکبرلو و مهرداد رایانی مخصوص از آسیب جدی این دایره بسته می‌گوید.
نصیری در یادداشت خود می‌نویسد «چرا نباید این حلقه بعد از سال‌ها تغییر پیدا کند؟ آقایان سی سال است که انتخاب کرده‌اند. حاصل زحمتشان را دیده‌ایم. حالا وقت آن نرسیده که بازنشسته شوند؟ وقت آن نرسیده که بساط این سفره جمع شود و دست از انتخاب و بازبینی و داوری در تئاتر برداشته شود و هزینه‌های هنگفت و بسیار زیاد و بیهوده‌ای که صرف انتخاب و گزینش متن و ایده و نمایشنامه و اجرا می‌شود را برای گروه‌های نمایشی و این همه جوان علاقه‌مند هزینه کنیم؟»
این پرسش‌های مدیر کانون ملی منتقدان تئاتر ایران موجب شد تا با بررسی اسناد موجود دریابم آیا چیزی به نام دایره بسته داوری وجود دارد یا خیر. برای رسیدن به واقعیت به جمع‌آوری بولتن جشنواره‌های 1387 تا 1396 اقدام کردم. هر چند یافتن بولتن‌ها چندان ساده نبود؛ اما بررسی آنها سختی یافتن بولتن‌ها را کاست. زمانی که به یک جدول مهم دست یافتم که شما می‌توانید فایل آن را دراینجامطالعه کند.
طبق مطالعات صورت گرفته در یازده دوره جشنواره فجر، یعنی 10 دوره 1387 تا 1396 در کنار جشنواره 1397 - که هنوز کامل نشده است و داوران بخش‌های اصلی آن اعلام نشده است، تاکنون 178 نفر در پروسه داوری و انتخاب آثار دخیل بوده‌اند. با توجه به اینکه برخی از این افراد در جشنواره‌های فجر دو سمت قضاوت بر عهده داشته‌اند، در مجموع 408 فرصت داوری برای افراد مهیا بوده است. به عبارت ساده‌تر در فاصله 10 ساله فجر به هر فرد به شکل متوسط 2.3 فرصت داوری داده شده است.
با توجه به اعلام خانه تئاتر مبنی بر حضور 17هزار نفر فعال در حوزه تئاتر می‌توان مدعی شد تنها یک درصد از تئاتری‌ها فرصت داوری در فجر را داشته‌اند.
طبق مستندات 20 نفر اول فهرست داوری به شرح زیر است:
از نکات قابل‌توجه در این جدول وجود عدد 14 در برابر نام نادر برهانی مرند است. اینکه چگونه در 11 دوره می‌شود به عددی بزرگتر دست یافت. باید گفت برخی از اسامی مذکور در دوره‌هایی دو سمت داوری داشته‌اند. برای مثال آقای برهانی مرند سال گذشته با اینکه داور بخش نمایشنامه‌نویسی بود؛ اما در بخش مرور نیز داوری را برعهده گرفته بود. برهانی‌مرند تنها در سال 1393 به سبب حضور در بخش مسابقه داور نبوده؛ اما در بازه‌هایی حضور توأم او به عنوان رقیب و داور در بخشی دیگر وجود داشته است. این نکته البته بارها در فجر تکرار شده است. اینکه انتخاب‌گر یک بخش پس از پایان دیدن‌ها و خواندن‌ها به حکم دبیر جشنواره به عنوان مهمان وارد گردونه رقابت شده است.
نکته مهم دیگر حضور نام سعید کشن فلاح است که با وجود درگذشت او، نامش هنوز به عنوان یکی از صدرنشینان دیده می‌شود. نام محمدباقر قهرمانی نیز از اتفاقات قابل‌توجه است. طبق تحقیقات آقای قهرمانی نه در حوزه هنر فعالیت ویژه‌ای داشته و نه در حوزه پژوهش و اساساً نام او در حوزه سیاستگذاری دیده می‌شود. به نظر می‌رسد حضور در هیئت علمی یک دانشگاه می‌تواند شرایط را برای برگزیده شدن مهیا کند. اردشیر صالح‌پور، مهرداد رایانی مخصوص، مسعود دلخواه، سعید اسدی، محمد باقر قهرمانی، رحمت امینی، سعید کشن فلاح، فریندخت زاهدی، امیر دژاکام و فرهاد مهندس‌پور شخصیت‌های شاخص دانشگاهی در فهرست 20 نفره هستند.
این 20 نفر به تنهایی 143 فرصت داوری و انتخاب در فجر را بر دوش کشیده‌اند. با توجه به وجود عدد 408 باید گفت این 20 نفر 35درصد فرصت‌ها را به نام خود زده‌اند. این در حالی است که این 20 نفر تنها 11 درصد فهرست مذکور هست.
این فهرست تنها فهرست یازده دوره جشنواره فجر است و هنوز اطلاعات جشنواره‌های عروسکی، آیینی و سنتی و خیابانی و کودک هنوز منتشر نشده است و به زودی این فهرست‌ها نیز در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد.
اما شاید دانستن مسائل مالی داوری و قضاوت در فجر نیز برای بسیاری جذاب باشد. برای همین به سراغ اطلاعاتی منتشر شده توسط اداره کل هنرهای نمایشی می‌رویم که در آن دستمزد داوران به صورت شفافی منتشر شده است. این نکته را نیز در نظر داشته باشیم در بسیاری از جشنواره‌های مهم تئاتری، داوری امری بدون پاداش مالی است.
اعداد فوق همه بر حسب میلیون ریال است که جمع پنج دوره فجر در حوزه داوری برابر با 5 میلیارد و 810 میلیون ریال شده است. اگرچه رقم فوق در ساختار اقتصادی کشور چندان بزرگ نیست؛ اما با توجه به ابعاد جشنواره فجر و بودجه تئاتر کشور، نسبت میان اعداد و ارقام آن را بزرگ جلوه می‌دهد. برای مثال جمع دوره‌های 92 تا 95 در هزینه فجر برابر با 130 میلیارد و 552 میلیون ریال بوده است که نزدیک به چهار درصد هزینه جشنواره صرف داوران شده است. فصه زمانی می‌تواند تلخ شود که این درصد کوچک اساساً درصد کوچکی از بدنه تئاتر را درگیر می‌کند.
اما مسئله‌ای که باید مدنظر قرار داد این است که آیا این دایره کوچک و بسته تأثیری بر شکل‌گیری تئاتر امروز ایران دارد؟
در گزارش‌های بعدی آماری از داوری چهار جشنواره کودک همدان، خیابانی مریوان، آیینی و سنتی و عروسکی تهران را ارائه می‌کنیم.
انتهای پیام/