۴دهه انقلاب در عرصه هنر| بازخوانی سیر تحول در هنرهای تجسمی بعد از انقلاب

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، همایش علمی "چهل‌چراغ هنر" با موضوع جستاری در چهل سال هنر انقلاب اسلامی، در فرهنگستان هنر برگزار شد.حمیدرضا قلیچ‌خانی، خوشنویس و عضو کمیته اصالت‌سنجی نسخه‌های خطی کتابخانه ملی ایران در پنلی با عنوان "خوشنویسی ایران، از انقلاب تا انقلاب"، گفت: خوشنویسی تحت تأثیر انقلاب اسلامی و قوت گرفتن باورها و سنت‌های اسلامی و ممنوعیت برخی هنرهای غربی، با استقبال بی سابقه جوانان روبرو شد و در بیست سال نخست، آموزش با محوریت انجمن خوشنویسان در تمام شهرها گسترش یافت.

وی افزود:امتحانات و صدور بیش از حد معمول گواهی‌نامه‌های خوشنویسی و معادل‌سازی مدارک هنری با مدارج دانشگاهی، سبب استقبال بیش از اندازه از خوشنویسی و هنرهای وابسته به آن همچون تذهیب، قلم‌تراش‌سازی، کاغذسازی و مانند این‌ها شد و یک شعبه انجمن خوشنویسان به حدود سیصد شعبه در ایران و برخی از کشورهای همسایه و اروپایی رسید.

این خوشنویس با اشاره به پیشرفت هنر خوشنویسی در دهه‌های پس از انقلاب گفت: در بیست سال دوم پس از انقلاب، با تأسیس و گسترش رشته‌های دانشگاه مرتبط با خوشنویسی مانند کتابت و نگارگری، صنایع‌دستی، هنر اسلامی و پژوهش هنر در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، رشد و توسعه چشمگیری یافته است.

در نگارگری بعد از انقلاب، انقلابی رخ داد

همچنین در همایش "سیر تحول نگارگری در دوران انقلاب اسلامی" که با مدیریت مهدی مکی نژاد همراه بود، خشایار قاضی زاده عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد به بروز انقلاب در رشته نگارگری پس از انقلاب اشاره و کرد گفت: پس از انقلاب، نگارگری به صورت جدی پای به عرصه گذاشت و انقلابی در آن رخ داد. در ادامه نیز با آغاز دوران دفاع مقدس، هنرمندان نگارگر آثار قابل توجهی را با محوریت مضامین دفاع مقدس تولید کردند و خیلی زود با این فضا مأنوس شدند. در این دوران هنرمندانی چون فرشچیان، آقامیری، تاکستانی و... آثاری را با موضوع شهید خلق می‌کنند. در مجموع نگارگری پس از انقلاب، هم به لحاظ ابعاد، هم به لحاظ مضامین و هم از حیث شیوه اجرا با دوران پیش از انقلاب بسیار متفاوت است.

شناخت نقاشی انقلاب بدون شناخت انقلاب اسلامی کار بیهوده‌ای است

در پنل دیگر این همایش با عنوان "شکوفایی صورت و معنا در نقاشی انقلاب اسلامی ایران"، کاظم حسنوند عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به ضرورت شناخت انقلاب اسلامی، گفت: اگر انقلاب اسلامی و واژه هنر شناخته نشود، شناخت و بررسی نقاشی انقلاب کار دشوار و بیهوده‌ای است. آنچه مسلم است این که انقلاب اسلامی تحول عظیمی را در معنا و محتوای نقاشی به وجود آورد. در واقع این انقلاب اسلامی  بر هنرمندان تاثیر گذاشته است.چراکه هنرمندان پیرو انقلاب بودند و از آن متاثر شدند.

وی با اشاره به ویژگی های هنر نقاشی در دوران پس از انقلاب اسلامی گفت: دو شاخصه مهم نقاشی در دوران پس از انقلاب اسلامی، "معنویت گرایی" و "محتواگرایی" است. این درحالی است که پیش از انقلاب نخبه گرایی و انتزاع گرایی به عنوان ویژگی های اصلی نقاشی حکمفرما بود. بنابراین نقاشی انقلاب اسلامی متاثر از خود انقلاب اسلامی است.

هنر انقلاب اسلامی سفارشی نبود 

در  نشست دوم این همایش که با مدیریت حبیب صادقی همراه بود، صادقی با اشاره به مظلومیت هنر انقلاب گفت: اکنون معرفتی را به نام هنر انقلاب اسلامی شاهد هستیم. از مظلومیت این هنر همین بس که اکنون پس از گذشت 40 سال از پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی، هنوز چند کتاب پژوهشی منسجم و متقن درباره آن وجود ندارد.

این هنرمند نقاش افزود: هنوز درباره تلاش هایی که هنرمندان انقلابی انجام داده اند، نشانه شناسی درستی انجام نشده است. نقاشان انقلاب اسلامی فقط نقاشی نکردند، بلکه گرافیک، کاریکاتور و پوستر هم طراحی کردند. هنرمند انقلاب هنرمندی بود که عاطفه، روح و وجدانش را در اختیار مردم قرار داده بود و از این طریق به روایت واقعیات جامعه می پرداخت. این رسالتی خویش فرما بر دوش هنرمند انقلابی بود بدون اینکه سفارش حکومت و دولت در کار باشد.

انقلاب اسلامی یکی از دوره‌های درخشان هنر در تاریخ و فرهنگ ایران زمین است

در پنل اول از نشست دوم با عنوان "چهل سال گرافیک انقلاب اسلامی ایران"، محمد خزایی استاد دانشگاه تربیت مدرس با اشاره به تحولات هنر گرافیک در سالهای پس از انقلاب گفت: با ظهور انقلاب اسلامی در سال 57 و در پی آن جنگ تحمیلی هشت ساله، شرایطی به وجود آمد که بسیاری از هنرمندان جوان کشور آثار بدیعی را با موضوع انقلاب اسلامی به وجود آوردند. در چنین شرایطی هنرمندان براساس فضای معنوی همسو با فرهنگی اسلامی، اساس هنر انقلاب اسلامی را بنیان نهادند. در حقیقت هنر انقلاب اسلامی را باید یکی از دوره های درخشان هنر در تاریخ و فرهنگ ایران زمین به شمار آورد. در این میان هنرهای تجسمی از موقعیت ویژه ای برخوردار است چراکه هنرمندان این دوره با برداشتی ماهرانه از مبانی هنر کهن ایرانی-اسلامی و توجه به مبادی نوین هنرهای بصری، پی بره عرصه وجود نهادند.

وی ادامه داد: هنرمندان دفاع مقدس با لطافت معنوی، هنر حماسی-رزمی خشک و متعارف جنگ ها را به سمت هنری حماسی-عرفانی سوق دادند. آثار گرافیک در این دوران از نظر رنگ، فضا و معنا، به تصویرگری صحنه حماسه عرفانی سالکان راه خدا تبدیل شد. این دوران پربار، نقش مهمی در شکل گیری، گسترش و شکوفایی هنر اسلامی ایران در تمام ابعاد فرهنگی ایفا کرد.

انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس؛ تنها مرکز آرشیو عکسهای پس از انقلاب

در پنل دوم این نشست با عنوان "سیر تحول عکاسی در ایران؛ 1397-1357"، محمد مهدی رحیمیان به تاثیر وقوع انقلاب بر تحول هنر عکاسی اشاره کرد و گفت: پس از پیروزی انقلاب تحولی بنیادین رخ داد  وپیوندی تنگاتنگ میان عکاسی و پیکره اجتماعی شکل گرفت و نمایشگاههای خیابانی عکاسی به تجربه ملموس و زیسته مردم اختصاص یافت.

وی با اشاره به ضعف عکاسی پس از انقلاب در حوزه آرشیو گفت: اکنون تنها مرکزی که به صورت حرفه ای به کار آرشیو و حفظ فریم های به جا مانده از سالهای انقلاب و دفاع مقدس می پردازد، انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس است. این انجمن در 13 سال گذشته به جمع آوری حدودا یک میلیون و دویصت هزار فریم نگاتیو پرداخته است و در زمینه هایی چون ساماندهی نگاتیو و عکس های جمع آوری شده، ارائه خدمات فروش عکس به متقاضیان، برگزاری نمایشگاههای عکس با استانداردهای لازم، انتشار و عرضه کتب تخصصی عکس از عکاسان انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی بسیار موفق عمل کرده است.

این هنرمند عکاس افزود: ایجاد رشته نقاشی در دانشگاههای کشور طی سالهای 61 و 62، باعث شد عکاسان به صورت جدی در فضای آکادمیک قرار گیرند و با هنرمندان سایر رشته های تجسمی نظیر: مجسمه، تئاتر، گرافیک و... ارتباط برقرار کنند که این ارتباط منجر به تغییر رویکرد و ایجاد افق ها و نگرشهای تازه ای فراروی عکاسان جوان کشور شد.

می‌خواهند بار دیگر مجسمه‌سازی را به دوران قبل از انقلاب بازگردانند

در پنل سوم و پایانی این نشست، طاهر شیخ الحکمایی استاد مجسمه سازی دانشکده هنرهای زیبای تهران با اشاره به وضعیت هنر مجسمه سازی در سالهای پیش از پیروزی انقلاب گفت: چند دهه قبل از پیروزی انقلاب، تعداد معدودی مجسمه داشتیم و تنها در دهه 50 مجسمه هایی از مشاهیر ایران ساخته شد.

وی ادامه داد: پس از پیروزی انقلاب، برای مدتی پذیرش دانشجو در رشته مجسمه سازی متوقف شد و دانشجویان این رشته به رشته های دیگری پیوستند. با این حال، تعداد اندکی از دانشجویان در این رشته باقی ماندند و در آتلیه مجسمه سازی دانشگاه تهران به فعالیت پرداختند. شیوه کار این هنرمندان، شیوه ای تغزلی، خیال پردازانه و شاعرانه بود و توانست به نقطه عطفی در تاریخ مجسمه سازی پس از انقلاب بدل شود.

شیخ الحکمایی با اشاره به تاسیس انجمن هنرمندان مجسمه ساز حوزه هنری در سال 68 گفت: در سال 68، مرحوم قهاری، مددی، من و تعدادی دیگری از دوستان مجسمه ساز به دعوت حبیب صادقی به حوزه هنری آمدیم و هسته مجسمه سازی حوزه هنری در همان سالها شکل گرفت. در آن دوران رویکرد عمده هنرمندان مجسمه ساز حوزه هنری، مبتنی بر موضوعات عرفانی و عاشقانه بود و نگاه خاصی در میان هنرمندان مجسمه ساز حاکم بود.

این هنرمند مجسمه ساز در ادامه به ماجرای جالب مواجهه خود با حجت الاسلام قرائتی در پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران اشاره کرد و گفت: در سال 67 حجت الاسلام قرائتی به دانشکده هنرهای زیبا آمد و من فرصت را غنیمت شمرده و ایشان را به آتلیه مجسمه سازی دانشکده بردم. برایشان توضیح دادم که هنر مجسمه سازی چگونه میتواند با ساخت دست، پا و برخی اندام‌های بدن انسان در ایجاد اندام های مصنوعی برای جانبازان موثر باشد. همچنین چگونه می‌توان با استفاده از مجسمه سازی به ساخت ماکت هایی از سربازان، تانک ها و نفربرها پرداخت و برای فریب دشمن از این ماکت ها استفاده کرد. ایشان پس از شنیدن این توضیحات، نظر مثبت و مساعد خود را نسبت به رشته مجسمه سازی و کارکردهای موثر آن اعلام کردند و سرانجام در سال 71؛ در زمان مدیریت مهندس چمران در پردیس هنرهای زیبا، شورای عالی انقلاب فرهنگی متقاعد شد که مجوز پذیرش مجدد دانشجویان در این رشته را ارائه کند و بدین ترتیب، اولین فارغ التحصیلان این رشته در سال 75 از دانشگاه فارغ شدند.

وی با اشاره به تفاوت های مجسمه سازی در سال‌های پیش و پس از انقلاب، گفت: در مجسمه سازی پیش از انقلاب، عمده نگاه‌ها و رویکردها زمینی و حجمی بود اما مجسمه سازی پس از انقلاب، نگاه هنرمندان به افق های آسمانی و فراماده معطوف شد. بنابراین خاصیت ویژه انقلاب این بود که توانست نگاه تازه و متفاوتی را به هنرمندان مجسمه ساز ارائه دهد.

شیخ الحکمایی افزود: متاسفانه اکنون شاهد بروز رویکردی هستیم که میخواهد بار دیگر فضای مجسمه سازی را به سالهای پیش از انقلاب بازگرداند و آن را به سمت طراحی و اجرای اندام واره ها و سازه های فیگوراتیو سوق دهد. این یک بازگشت رو به عقب و نوعی اُفت کیفی جدی است.

استاد پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران در پایان خاطرنشان کرد: اگر هنر مجسمه سازی بتواند در مسیر تعالی و تکاملی که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به وجود آمد، حرکت کند و رویکرد آسمانی و عروج وارانه خود را ادامه دهد، میتوان گفت مجسمه سازی پس از انقلاب مسیر خود را پیدا کرده است اما اگر قرار باشد دوباره به عقب برگشته و اندام واره بسازیم، نمیتوانیم به تداوم خلق افق‌های روشن در این رشته هنری امیدوار باشیم.

انتهای پیام/