آوار واردات بر اقتصاد پهلوی

به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم، با نگاهی گذرا به وضعیت اقتصادی کشور در آخرین سال‌های حکومت پهلوی به‌خوبی می‌توان دریافت اقتصاد ایران در سراشیبی سقوط قرار داشت و حتی سیاست‌های اصلاحی رژیم پهلوی نیز نتوانست اقتصاد کشور را از شرایط وخیم آن دوران نجات دهد. با وجود اینکه رژیم محمدرضا شاه پهلوی به پشتوانه دلارهای نفتی، حمایت‌های گسترده بیگانگان و واردات بی‌حساب و کتاب کالاهای مصرفی و تجملاتی به کشور توانسته بود وضعیت اقتصادی بخش‌هایی از کشور به‌ویژه گروه‌های وابسته به قدرت یا ساکنان مناطق مرفه‌نشین و شهری را خوب جلوه دهد، اما نگاهی دقیق‌تر به ساختارها و برنامه‌های اقتصادی، نحوه عملکرد مدیریت کلان کشور در این زمینه و وضعیت اکثر طبقات زیرین جامعه، همگی حکایت از اوضاع رو به وخامت و منفی اقتصاد کشور در آن دوران دارد.

رژیم پهلوی از سال 1327 (تا سال 1334) برنامه‌های هفت‌ساله‌ای را برای توسعه اقتصادی ایران طراحی کرد. توسعه فعالیت‌های تولیدی، عمرانی، کشاورزی و امور اجتماعی در شهرستان‌ها و تهران از سرفصل‌های برنامه پهلوی دوم بود. در سال‌های 1334 تا 1341 برنامه دوم، از 1341 تا 1346 برنامه سوم؛ از این تاریخ زمان برنامه‌ها به پنج‌سال محدود شد، برنامه چهارم از 1346 تا 1351، برنامه پنجم از 1351 تا 1356 سه دهه برنامه‌ریزی پهلوی برای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور بود که نتایج متفاوت و متناقضی به‌همراه داشت. در این میان ذکر این نکته ضروری است که مبنای برنامه‌های توسعه هفت‌ساله و پنج‌ساله در ایران درآمدهای واقعی نفتی بود.

براساس آمار موجود، در سال 1325 هجری شمسی ارزش واقعی نفت خام بیش از 20 دلار در هر بشکه بود که این رقم به‌سرعت به حدود 28 دلار رسید. از سال 1353 این رقم به‌سرعت از 40 دلار فراتر رفته و تا 120 دلار در هر بشکه افزایش پیدا کرد. در دوره مذکور به‌دلیل اندک بودن جمعیت کشور، ناچیز بودن تعداد وسایل نقلیه و اندک بودن ضریب نفوذ انرژی‌های فسیلی در بخش‌های اقتصادی و خانگی و استفاده بیش از 60 درصد جمعیت کشور که در روستاها زندگی می‌کردند از فضولات حیوانی و هیزم برای تامین نیازهای انرژی، صادرات 6 میلیون بشکه نفت خام درآمد هنگفتی را نصیب حکومت می‌کرد تا به‌وسیله آن هزینه برنامه‌‌های توسعه کشور را تامین کند. محاسبات نشان می‌دهد تنها در پنج سال پایانی دوره پهلوی، با فرض قیمت اسمی نفت بیش از 200 میلیارد دلار و با لحاظ قیمت واقعی نفت بیش از 800 میلیارد دلار درآمد نصیب این رژیم شد. در سال 1335 و در آغاز برنامه‌های توسعه رژیم پهلوی جمعیت کشور کمتر از 19 میلیون نفر بود. این رقم در سال 1355 و دو سال قبل از پیروزی انقلاب اسلامی ملت ایران، به 33 میلیون نفر رسیده بود که معادل 35 درصد جمعیت کنونی کشور می‌شود. یعنی با 2.5 برابر صادرات نفت بیشتر و جمعیت کمتر از نصف که به زبان ساده به‌معنی درآمد نفتی موثر به میزان بیش از 6 برابر است، نتیجه‌ای جز واردات و مانورهای تجملی و توهمات «به‌سوی تمدن بزرگ» به بار نیامد.

سهم صادرات غیرنفتی فقط 3 درصد

براساس آمار مذکور در جداول این گزارش، در سال 1356 حجم کل تجارت خارجی کشور 21 میلیارد و 364 میلیون دلار بوده که از این میزان 20 میلیارد و 735 میلیون دلار صادرات نفتی و 629 میلیون دلار را صادرات غیرنفتی تشکیل داده است. به‌عبارت دیگر، آمارها نشان می‌دهد مجموع صادرات غیرنفتی کشور در سال 53 تنها سه درصد از کل صادرات کشور (نفتی و غیرنفتی) را تشکیل می‌داده، این در حالی است که در سال 96 مجموع صادرات نفتی و غیرنفتی کشور معادل 96 میلیارد و 931 میلیون دلار بوده که از این میزان 50 میلیارد دلار صادرات نفتی و 46 میلیارد و 931 میلیون دلار را صادرات غیرنفتی تشکیل داده است. بر این اساس، در حال حاضر سهم صادرات غیرنفتی کشور از کل صادرات 48 درصد و سهم صادرات نفتی 52 درصد است.

واردات 23 برابر صادرات غیرنفتی

بررسی آمار تجاری کشور در سال 1356 گویای این نکته است که کل صادرات غیرنفتی ایران 629 میلیون دلار و حجم واردات معادل 14 میلیارد و 771 میلیون دلار بوده است. به‌عبارت دیگر، در سال‌ 53 میزان واردات 23.5 برابر صادرات غیرنفتی ایران بوده است. مقایسه این آمار با آمار تجاری سال 96 نشان می‌دهد حجم کل واردات کشور معادل 54 میلیارد دلار و میزان صادرات غیرنفتی معادل 46 میلیارد و 931 میلیون دلار برآورد شده است؛ درواقع میزان واردات کشور نسبت به صادرات غیرنفتی 1.2 برابر شده است اما نکته قابل توجه در این زمینه مقایسه آمار تجارت خارجی ایران در سال‌های 1340 تا 1357 است. براساس آمار به دست آمده، واردات ایران در سال 1340 حدود پنج برابر صادرات غیرنفتی ایران بود که با افزایش درآمدهای بی‌سابقه نفتی در سال 1352 این نسبت به‌طور چشمگیری تغییر کرد تا جایی که در سال 1356 میزان واردات 23.5 برابر صادرات غیرنفتی شد.

درواقع باید گفت به‌دنبال جهش قیمت نفت، واردات به‌نحو بی‌سابقه‌ای بالا رفت. افزایش بی‌رویه واردات موجب تغییر الگوی مصرف مردم و رشد مصرف‌گرایی در قشرهای بالای جامعه شد. این در حالی بود که براساس آمار بانک جهانی، 46 درصد مردم ایران در سال 1356 زیر خط فقر بودند و 44 درصد مردم از سوءتغذیه رنج می‌بردند. واردات بی‌حساب دارو و مواد آرایشی و کالاهای تجملی، علاوه‌بر اینکه عادت به مصرف‌گرایی را در قشر بالایی جامعه افزایش داد، هزینه‌های ارزی قابل‌توجهی را نیز به کشور تحمیل کرد. به‌علاوه تغییر الگوی مصرف و عادت دادن مردم به استفاده از کالاهایی که امکان تولید آن در کشور نبود، اقتصاد و فرهنگ ایران را به غرب وابسته‌تر کرد. بررسی مجموع هزینه‌های مصرفی خانوارهای ایرانی از سال 1338 تا 1356 نشانگر رشد 15 برابری این‌گونه هزینه‌هاست.

فقط 26 درصد صادرات ایران صنعتی بود

در حالی که الگوی توسعه صنعتی ایران در زمان شاه مبنی‌بر الگوی جایگزینی واردات با اقلام صنعتی بود، اما بررسی‌ها نشان می‌دهد از همان مقدار ناچیز صادرات غیرنفتی ایران در سال 1356 که حدود 629 میلیون دلار بود، فقط 26 درصد اقلام صادراتی، کالاهای صنعتی بود. در این دوران صادرات اقلام خام کشاورزی شامل صمغ، برنج، دام، پوست دام، میوه و پنبه به ارزش 287 میلیون دلار 45.7 درصد از صادرات کل کشور را تشکیل داده بود و صادرات فرش به ارزش 106 میلیون دلار 17 درصد، مواد معدنی به ارزش 33 میلیون دلار 5.3 درصد و سایر کالاها به ارزش 39‌میلیون دلار 6.2 درصد از کل صادرات کشور را به خود اختصاص داده بود.

این در حالی است که ترکیب اقلام صادرات غیرنفتی ایران در 9ماهه سال 97 نشان می‌دهد صادرات میعانات گازی به ارزش دومیلیارد و 776 میلیون دلار سهمی معادل 8.3 درصد از کل صادرات کشور را دارد. بر این اساس، صادرات محصولات پتروشیمی به ارزش 11 میلیارد و 455 میلیون دلار، 34.3 درصد از کل صادرات را تشکیل داده است. مضاف بر این، ارزش ‌صادرات بخش صنعت در 9ماهه سال 97 معادل 14 میلیارد و 920 میلیون دلار بوده که 44.7 درصد از کل صادرات کشور را تشکیل داده است. فرش و صنایع‌دستی نیز به ارزش 258 میلیون دلار در 9ماهه سال 97 از کشور صادر شده است که این میزان 0.8 درصد از کل صادرات غیرنفتی را تشکیل می‌دهد. صادرات محصولات کشاورزی و محصولات معدنی نیز به ترتیب به ارزش دومیلیارد و 875 میلیون دلار و یک‌میلیارد و 74 میلیون دلار سهمی معادل 8.7 درصد و 3.2 درصد از کل صادرات غیرنفتی کشور را به خود اختصاص داده است.

منبع:فرهیختگان

انتهای پیام/

بازگشت به صفحه رسانه ها