مستند باید اکران سراسری داشته باشد/ داروغه‌زاده در پاسخ به گلایه مستندسازان گفت: «از سرتان هم زیاد است»
«خانه‌ای برای تو» بهترین و بیشترین جوایز جشنواره حقیقت امسال را کسب کرد. عوامل مستند معتقدند نگاه خوبی به اکران و بلیت‌فروشی برای مستند وجود ندارد؛ حتی ابراهیم داروغه‌زاده دبیر جشنواره فجر در پاسخ به گلایه مستدسازها گفته بود: «از سرتان هم زیاد است».
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، مستند «خانه‌ای برای تو» روایت زندگی شخصیتی به اسم داود است که در حال مبارزه با بیماری سرطان است. پزشک‌ها امید چندانی به بهبودی داود ندارند اما او مصمم است تا قولی را که به همسرش داده عملیاتی کند و برایش خانه‌ای بسازد کند.
مهدی بخشی مقدم و مهدی شامحمدی هردو پدرانشان را بر اثر بیماری سرطان از دست داده‌اند. آنها هر دو به یک مفهوم فکر می‌کنند و آنهم مرگ‌آگاهی و تاثیرش در بهبود کیفیت زندگی است. بخشی مقدم این ایده را از یک نارنگی گرفته است، نارنگی‌ای که در آخرین روزهای حیات پدرش به او تعارف می‌کند و با یک لذت بی‌نظیر نوش جان می‌کند. شامحمدی هم از روایت فتح و مقاله‌های آوینی با این مفهوم آشنا شده است.
«خانه‌ای برای تو» در جشنواره حقیقت امسال توانست بیشترین و بهترین جایزه‌ها را به دست بیاورد. مهدی شامحمدی با این مستند جایزه بهترین فیلم را گرفت و مهدی بخشی مقدم هم توانست جایزه بهترین کارگردانی را کسب کند. این مستند جدیدترین ساخته مرکز مستند سوره حوزه هنری است.
در روزهای گذشته بخش اول گفتگوی خبرنگار تسنیم را با مهدی شامحمدی تهیه‌کننده و مهدی بخشی مقدم کارگردان مستند «خانه‌ای برای تو» با عنوان ««خانه‌ای برای تو» روایت مبارزه با مرگ و لذت از زندگیست/ مرگ‌آگاهی کیفیت زندگی را تغییر می‌دهد» منتشر شد. در ادامه بخش پایانی این گفتگو را می‌خوانید.
تسنیم: آقای شامحمدی امسال شما مسئول آرای مردمی جشنواره سینما حقیقت بودید اما این بخش از جشنواره و فرمول‌های محاسباتی شما با واکنش‌های متعددی همراه بود.
شامحمدی: در جلسات مختلفی که از جشنواره حقیقت دهم تا حقیقت دوازدهم با آقای طباطبایی نژاد داشتیم، راهکارهای زیادی را برای بهتر برگزار کردن این جشنواره مطرح می‌کردیم. یکی از این موضوعات که در همه جلسات مطرح می‌شد، ماجرای آرای مردمی بود. ابهام اصلی در مورد این موضوع به شکل و شمایل برگزاری آن برمی‌گشت. جالب است بدانید که در یکی دو سال ابتدایی جشنواره سینما حقیقت، این کار برگزار می‌شده است. البته شیوه بسیار آماتوری داشته است. یکی دو نفر مسئول این جایزه بودند و در روزهای جشنواره با حضور در دو سینمای فلسطین و سپیده تلاش می‌کردند تا بفهمند که مردم از کدام فیلم‌ها استقبال کرده‌اند.
تسنیم: یعنی معیارشان کیفی بوده است؟
شامحمدی:بله دقیقا. خودشان تشخیص می‌دادند. همین موضوعات باعث شده بود تا حواشی زیادی پیرامون این مساله ایجاد شود.
تسنیم: البته تجربه خوبی مانند جشنواره فجر وجود داشت.
شامحمدی: می‌دانید که این کار را هم خانه سینما در جشنواره فجر برگزار می‌کند. در حقیقت، زمانی که تصمیم گرفتیم که در جشنوار حقیقت، چنین کاری را انجام بدهیم از همان صندوق‌ها استفاده کردیم.
خاطرم هست که آقای طباطبایی نژاد، با من تماس گرفت و به من گفت که امسال تصمیم دارد آرای مردمی را اجرا کند اما می‌خواست که این برنامه توسط انجمن ما (انجمن تهیه‌کنندگان) صورت گیرد. با همکاری آقای رزاق‌کریمی، شورای سیاست‌گذاری آرای مردمی تشکیل شد. اعضای این شورا خود من، حامد شکیبانیا و سام کلانتری بودند و از دو ماه قبل از جشنواره حقیقت، کارمان را آغاز کردیم. باید بگویم که در آن زمان به صورت قطعی مشخص نبود که «خانه‌ای برای تو» به جشنواره می‌رسد یا خیر. حامد شکیبانیا از همان ابتدا اعلام کرد که نمی‌تواند رئیس ستاد اجرایی جشنواره باشد و سام کلانتری نیز اعلام کرد که در همان بازه زمانی، مشغول فیلمبرداری است و تهران نیست. تنها کسی که ماند خود من بودم و من هم گفتم به شرط این که فیلمم (خانه‌ای برای تو) در جشنواره نباشد، این مسئولیت را قبول می‌کنم. هدفم از این شرط این بود که برای هیچ کس هیچ ابهامی مبنی بر همکاری با جشنواره به وجود نیاید.
ما بارها اعلام کرده بودیم که آرای مردمی متفاوت با مرکز گسترش و جشنواره است اما هیچ کس این موضوع را متوجه نمی‌شد. باید بگویم که تنها دخالت مرکز گسترش در این برنامه این بود که به ما تندیس بدهد. در حقیقت، آنان از هیچ چیز حتی شیوه برگزاری خبر نداشتند و در روز ابتدایی جشنواره متوجه شدند که قرار است به شیوه ریختن آرا در صندوق کار را انجام بدهیم. در نهایت، کار را آغاز کردیم و جلو رفت. اگر خاطرتان باشد، برای هر فیلم، کارت‌هایی درست کردیم که هولوگرام داشت و مخاطبان این کارت در صندوق‌های خوب و بد و متوسط می‌انداختند. بعد از هر نمایش فیلم، این آرا شمرده می‌شد و نسبت می‌گرفتیم. در حقیقت، درصد آرا بود که کیفیت فیلم را مشخص می‌کرد نه حجم ورودی افراد. در این روش محاسبه، رای ضعیف هیچ امتیازی نداشت، رای متوسط یک امتیاز داشت و رای خوب 2 امتیاز داشت. امتیازات را با هم جمع می‌کردیم و یک عددی به دست می‌آمد. این عدد را بر تعداد آرا تقسیم می‌کردیم. حاصل، عددی بین صفر تا 2 بود و آن را در عدد 50 ضربدر می‌کردیم و درصد به دست می‌آمد. بر همین اساس، فیلمی که با 20 نفر اکران شده بود با فیلمی که 400 نفر تماشاچی داشت، فرق نمی‌کرد و نکته مهم کیفیت رضایت افراد بود. باید بگویم که روند پیدا کردن این فرمول و محاسبه آرا امر بسیار وقت‌گیری بود. ناظر خانه سینما و انجمن تهیه‌کنندگان نیز بر این روند نظارت داشتند و از نزدیک امور را می‌دیدند. خانم‌هایی در سالن نمایش فیلم وظیفه پخش و جمع‌آوری آرا را بر عهده داشتند. این آرا توسط نمایندگان انجمن شمارش می‌شد و در نهایت گزارش به دست ما می‌رسید. با این کار، بهترین فیلم هر روز مشخص می‌شد و به جمع‌بندی کلی می‌رسیدیم.
مهدی شامحمدی تهیه‌کننده مستند
اگر کمی به عقب برگردیم، فیلم خانه‌ای برای تو به جشنواره رسید و بر همین اساس، بسیار تلاش کردم که یک نفر جای من بیاید اما هیچ کس قبول نکرد. در حقیقت، شرایط به گونه‌ای پیش رفت که حامد شکیبانیا و آقای رزاق کریمی به من گفتند که دیگر صلاح نیست کسی جای تو بیاید و خودت باید ادامه بدهی. دقت کنید که اگر قرار بود فرد جدیدی بیاید، باید بر تمام این روند تسلط پیدا می‌کرد که کار بسیار سختی بود.
تسنیم: در نهایت هم فیلم شما جایزه آرای مردمی را نگرفت. چرا باید شبهه‌ای وجود داشته باشد؟
شامحمدی: می‌گویند دریافت جایزه بهترین فیلم به این کار ربط دارد.
تسنیم: به نظرم کاملا بی‌ربط است.
شامحمدی:خودشان هم می‌دانند بی‌ربط است اما حرفشان را می‌زنند.
تسنیم: بالاخره شماکه از روز اول بهترین فیلم جشنواره نبودید.
شامحمدی: بله. دقیقا نکته همین‌جا است. البته دقت کنید که فیلم ما پر مخاطب‌ترین فیلم جشنواره شد. یکی از چند فیلمی بود که این شانس را داشت که 3 بار نمایش داده شود. البته در میزان رضایت مخاطب سوم شد. این اتفاق در دو اکران آخر رخ داد. در اکران اول، در بین 10 فیلم اول قرار گرفت اما در دو اکران بعد تا رتبه سوم بالا آمد.
واقعا در مدت 10 روزه جشنواره بسیار سختی کشیدیم و به معنای واقعی پوست‌مان کنده شد. این قدر حواشی مختلف پیرامون این کار رخ داد که تازه فهمیدم چرا آقای طباطبایی نژاد قبول نمی‌کرد چنین کاری را انجام بدهیم. باید بگویم که کارهای عجیب و غریبی نیز از سوی عوامل یکی از فیلم‌ها رخ داد. فقط یک مورد تقلب داشتیم که در مورد یک فیلم رخ داد. در همان روزهای اول شیوه تقلب آنان را فهمیدیم، اسنادش را جمع‌آوری کردیم و گفتیم که اگر چنین ماجرایی مجددا تکرار شود، برایش تصمیم می‌گیریم. وقتی وارد اکران دوم آن فیلم شدیم، جلوی تقلب را گرفتیم و آرای خودش باعث شد که رتبه‌اش بسیار پایین بیاید و حتی از 20 فیلم ابتدایی نیز پایین‌تر رفت.
تسنیم: آیا سال بعد این کار را ادامه می‌دهید؟
شامحمدی: اصلا. البته حکم من در شورای سیاست‌گذاری 3 ساله است اما قطعا در تیم اجرایی وارد نمی‌شوم.
یک ماجرای جذاب را برایتان تعریف کنم. خاطرم هست که در روز آخر، بعد از شمارش و جمع‌بندی آرا، نتیجه را فقط خودم می‌دانستم. به سام کلانتری گفتم که برنده این جایزه را بر روی صحنه اعلام کند. برنده جایزه را به او نیز نگفتم و تنها کسی که نتیجه را می‌دانست خود من بودم. در روز اختتامیه، بالای 50 نفر به من زنگ زدند تا نتیجه را بپرسند اما به هیچ کس اعلام نکردم. حتی آقای طباطبایی نژاد به من زنگ زد و گفت که می‌خواهم چک برنده را بنویسم؛ به من بگویید. حتی به ایشان نیز نگفتم، چرا که می‌دانستم بالاخره یک نفر این برنده را لو می‌دهد و مزه‌اش می‌رود. حتی آقای رزاق‌کریمی که رئیس ما نیز بود به من زنگ زد. البته سوالی راجع به برنده از من نپرسید اما پیش‌دستی کردم و گفتم که آقای رزاق‌کریمی، نمی‌خواهم برنده این جایزه را به کسی بگویم. این مساله تا دقیقه آخر رعایت شد و هیچ کس نام برنده جایزه را نمی‌دانست.
تسنیم: فیلم شما جوایز زیادی را به دست آورد و بیشتر از همه در چشم بود اما به نظرم بهمن کیارستمی برنده اصلی جشنواره بود چرا که 5 هزار دلار جایزه از بخش بین‌الملل دریافت کرد! ارزش ریالی همه جایزه‌های شما بازهم از جایزه دلاری بهمن کیارستمی کمتر است.
شامحمدی: به نظرم یکی از مشکلات اختتامیه جشنواره سینما حقیقت، تعدد جایزه‌های آن است. باوجود اینکه فیلم «خانه‌ای برای تو» همه جایزه‌های اصلی را در بخش ملی دریافت کرد، اما به دلیل تعداد زیاد جایزه‌ها، چندان به چشم نیامد و گم شد.
تسنیم: فیلم «فصل هرس» بیشتر جایزه گرفت یا این فیلم؟
شامحمدی: اندازه هم بود. هر دو فیلم، جایزه بهترین کارگردانی و بهترین فیلم را دریافت کردند. فیلم فصل هرس جایزه هنر و تجربه را دریافت کرد اما این فیلم جایزه بهترین موسیقی را گرفت. البته باید بگویم که خانه‌ای برای تو در بخش‌های بیش‌تری کاندیدا شد.
تسنیم: برنامه‌تان برای توزیع این فیلم چگونه است؟
شامحمدی: ما پخش کننده داریم. حوزه هنری پخش‌کننده این فیلم است.
تسنیم: آیا به جشنواره‌های خارجی هم می‌فرستید؟
شامحمدی: بله. برای داخل کشور، به مسئولان حوزه هنری پیشنهاد اکران عمومی را دادم که همانند سینما بلیط فروشی داشته باشیم.
تسنیم: اگر بتوانید چنین چیزی را راه بیندازید، برای مستندسازان اتفاقات بسیار خوبی رخ خواهد داد.
شامحمدی:ما برای این کار تلاش بسیار زیادی کردیم و هر جا رفتیم از اکران عمومی صحبت کردیم. حوزه هنری سینماهای زیادی دارد و از این راه درآمد خوبی دارد اما باید به مدت10 سال به خود بقبولاند که فیلم‌های مستند به اندازه فیلم‌های سینمایی سوددهی ندارد.
تسنیم: البته حوزه یک نهاد حاکمیتی است که مساله اقتصادی باید در مرحله دوم اولویت‌هایش قرار بگیرد.
شامحمدی:به نظرم این اتفاق باید در زمان آقای زم رخ می‌داد که بودجه بسیار خوبی داشت. اما اکنون بودجه اصلی حوزه از سینماهایش است و شاید پذیرفتن این ریسک کمی سخت باشد.
تسنیم: از مسئولان حوزه هنری چه کسانی در جریان این ماجرا هستند؟
شامحمدی: افرادی زیادی نظیر آقای حمزه‌زاده و آقای مومنی شریف در جریان این ماجرا هستند و باید تصمیم بگیرند. البته شنیده‌ام که آقای مومنی این مساله را قبول کرده است.
تسنیم: اکران عمومی فیلم‌های مستند بسیار خوب است. یک مستند خوب، فروش خوبی هم خواهد داشت.
بخشی مقدم: اکنون مستند «در جستجوی فریده» در بخش هنر و تجربه بیش از 100 میلیون تومان فروخته است.
مهدی بخشی‌مقدم کارگردان مستند
شامحمدی:مسئولان امر باید به چشم ببینند که وقتی یک مستند وارد اکران عمومی می‌شود، سرمایه‌گذاران کم‌کم وارد این سینما شده و نیاز به دولت و حکومت برای خرج کردن در مستند کم می‌شود. فقط کافی است که به مدت 10 سال پای آن بایستند و در یک سال 4-5 مستند را اکران کنند. هنر و تجربه جواب این سینما را نمی‌دهد. کسانی که می‌گویند مستند، بخش هنر و تجربه را دارد، اشتباه می‌کنند. اکران سراسری مستند، اتفاقات فوق‌العاده‌ای را رقم خواهد زد. همه کسانی که در سال‌های اخیر مستند می‌بینند، یک دیالوگ دارند و آن هم این است که می‌گویند ما نمی‌دانستیم مستند نمی‌تواند تا این اندازه جذاب باشد. این موضوع به این دلیل است که تصورشان از مستند روی پرده چیز دیگری است.
بخشی مقدم: این نگاه را تلویزیون نیز ایجاد کرده است. تصور عموم مردم از مستند، مستند حیات وحش است. البته در سال‌های اخیر کمی تغییر کرده است. اگر دقت کنید در شبکه‌های موفق دنیا، بیشتر برنامه‌ها مستند هستند و 80 درصد تولیداتشان در همین حوزه است.
شامحمدی:باید جرات کنند. کافی است یکبار این کار را انجام دهند و پایش بایستند. آن موقع است که به شکوفایی می‌رسد. یکی از مباحثی که بیان می‌کنند این است که می‌گویند مگر چند مستند در طول یکسال داریم که برای اندازه پرده کار شده است؟ البته راست هم می‌گویند و تعدادش کم است. دلیل این موضوع این است که سفارش‌دهنده یک مستندساز یک نهاد است که فرم مشخصی را می‌خواهد و یا تلویزیون است. مستندسازی که می‌داند اکران ندارد به سمت کار کردن برای پرده نمی‌رود. در حقیقت، مستندسازان چنین انگیزه‌ای ندارند. مستندسازی که سالن برای نمایش ندارد، قطعا به این سمت نمی‌رود. مطمئنا اگر چنین اتفاقی رخ بدهد، مستندسازان با یکدیگر رقابت می‌کنند تا کارهایشان را به اکران برسانند.
تسنیم: به نظر شما چه کسی می‌تواند این مسئله را ایجاد کند؟
شامحمدی: مطمئنا آقای انتظامی. تصمیم‌گیرنده اصلی ایشان است. یک نکته که در مورد ایشان شاهکار است این است که ایشان علاقه بسیار زیادی به مستند دارد و از شرایطی که مستند در جشنواره فجر داشت بسیار ناراحت بود. به نظرم اگر می‌توانست آقای داروغه زاده را بیرون می‌کرد اما چاره‌ای نداشت چرا که تازه آمده بود و داروغه زاده تنها فرد ممکن بود. آقای داروغه زاده بسیار وقیحانه به مستند نگاه می‌کند. شاید باورتان نشود که ایشان چه جمله‌ای برای مستند خانه‌ای برای تو گفت و چه جمله‌ای را برای مستند در جشنواره فجر به کار برد. او گفت «از سرتان هم زیاد است».
تسنیم: منظورش حضورتان در جشنواره بود؟
شامحمدی: بله.
تسنیم: به خودتان گفت؟
شامحمدی: بله. همراه با مهدی بودیم.
بخشی مقدم: روز قرعه‌کشی جشنواره فجر بود و ما از این که مستند در بدترین سانس قرار داشت، شاکی بودیم. پیش ایشان رفتیم و گلایه کردیم. در جواب گفت «از سرتان هم زیاد است».
شامحمدی:اصلا قرار نبود که فیلم‌های مستند اکران مردمی داشته باشند و قرار بود که تنها یک اکران در پردیس خبرنگاران داشته باشد.
تسنیم: چه شد که در سینماهای مردمی نیز حضور داشتید؟
شامحمدی:شب همان روز قرعه‌کشی، پیام مفصلی به آقای انتظامی دادم و بقیه دوستان مستندساز نیز پیام دادند. این گونه بود که 4-5 اکران قرار دادند. نگاه انتظامی به مستند چنین است و محدودیت آن را نمی‌پذیرد.
دقت کنید که هر جا کارشان گیر می‌شود، با مستند راه می‌اندازند. در مقابل، وقتی می‌خواهند کار اقتصادی سرگرم‌کننده انجام بدهند، به سراغ ساخت آثار سینمای داستانی می‌روند اما وقتی می‌خواهند راجع به تاریخ کار درستی کنند و سیاستی را تبیین کنند، از مستند استفاده می‌کنند. حتی جالب است که احترام عجیب و غریب به داستانی‌سازها می‌گذارند اما سر یک قران و دوزار با مستندساز جر و بحث می‌کنند. این نگاه واقعا زشت است.
تسنیم: به نظر می‌رسد که تنها مشکل بر سر راه اکران عمومی مستند، موضوع مالی آن است.
شامحمدی:نه این‌گونه نیست. کسان دیگری نیز مخالف هستند. انجمن منتقدین خانه سینما نیز به شدت مخالف است.تنها خواسته مستندساز چیست؟ او می‌خواهد کارش دیده شود. سینمای داستانی باید باشد و حرفی نیست اما چرا مستند را حذف می‌کنید؟
بخشی مقدم: یک اتفاق بد دیگری نیز که رخ می‌دهد، مقایسه است. فیلمی که با 70-80 میلیون تومان ساخته شده است چرا باید با فیلمی که 7-8 میلیارد هزینه داشته است، مقایسه شود؟ ساخت یک مستند 3 سال طول می‌کشد در حالی که از ابتدای پیش تولید تا انتهای تولید یک کار داستانی، تنها 6 ماه طول می‌کشد.
شامحمدی:شیوه جایزه دادن به مستند نیز در جشنواره فجر بسیار بد و زشت است.
بخشی مقدم: جالب است بدانید که خلوت‌ترین سالن‌های ما، سالن‌های خبرنگاران و هنرمندان بود و سالن‌های مردمی ما بسیار خوب و پر رونق بود. عجیب است که بسیاری از منتقدین مخالف حضور مستند در جشنواره فجر هستند. خب این موضوع چه دلیلی دارد؟ اگر متر و معیار آنان جشنواره‌های معتبر دنیا است، در همه آنان، مستند بخش جدایی ناپذیری است.
شامحمدی: هم جشنواره کن و هم جشنواره برلین، نه تنها بخش جداگانه‌ای برای مستند دارد بلکه 2-3 مستند در بخش اصلی حضور دارد. جالب است که بهترین فیلم جشنواره کن و برلین در سال گذشته، مستند بوده است و هم‌چنین از مستندسازان تقدیر می‌کنند.
بخشی مقدم: فکر نمی‌کنم که در این 37 ساله جشنواره فجر از مستندسازی تقدیر شده باشد.
شامحمدی: دیالوگ مخالفان و منتقدان این بود که شما جشنواره حقیقت را دارید. خب چه ربطی دارد؟ در تمام جشنواره‌های معتبر خارجی، مستند جز اصلی جشنواره است و مکررا قوی‌تر می‌شود. متاسفانه عده‌ای می‌گویند که چون فجر چنین رفتاری با ما دارد، ما باید آن را ترک و تحریم کنیم اما من معتقدم که این رفتار غلط است. به همین دلایل است که مستند تا این اندازه مهجور مانده است. از آن‌جا که می‌دانم آقای انتظامی تا چه اندازه علاقه به مستند دارد، اگر جو را ببیند و حمایت بشود، حتما اقدام خواهد کرد تا تشکیلاتی فراهم شود. پر و بال دادن به مستند باعث می‌شود که منافع عده‌ای به خطر بیفتد و تصمیم‌گیرنده‌ها باید از زیر فشار آنان رها بشود. راه ان این است که فشار متقابلی وجود داشته باشد.
انتهای پیام/