بهار ۹۸| سرنوشت میهمانان آبزی سفره هفت‌سین؛ بهتر است ماهی قرمز نخریم
ماهی قرمز از انواع ماهی‌های تهاجمی است که به ویژه با خوردن تخم و نوزاد ماهی‌های دیگر، باعث کاهش جمعیت آنها می‌شود و کارشناسان محیط زیست نسبت به این آسیب بارها هشدارهای لازم را داده‌اند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، سالهای زیادی است که ماهی قرمز به‌عنوان نماد نوروز و سفره هفت‌سین، جای خودش را در خانه‌های ایرانیان باز کرده و می‌توان گفت قدمت تولید ماهیان زینتی در ایران بیش از یک قرن می‌رسد. عوامل افزایش گرایش به سمت تولید ماهیان زینتی، زیبایی خلقت، آرامش اعصاب، حرکت زیبای آنها هنگام شنا و... است.
ماهی قرمز که تاریخچه 2500 ساله را پشت سر نهاده به عنوان قدیمی‌ترین ماهی خانگی و زینتی به شمار می‌آید، در روزهای پایانی سال در دست همه از بچه گرفته تا سالمند دیده می‌شود. زیرا همه معتقدند که وجود ماهی نشانه برکت و پیروزی و سرزندگی است، در میان ماهی‌ها، استقبال مردم از ماهی قرمز بیش از ماهی سیاه است زیرا قرمز نماد قدرت آرامش، تولد دوباره و نشانه‌ای از سرخی خورشید بوده و رنگ سیاه نشانه غم و اندوه، تاریکی و یادآور مرگ است. علاوه بر آنکه رنگ زیبای این موجود آرامش را به انسان هدیه می‌دهد، تحرک و شور و شوقش باعث تحرک و شادابی کودکان نیز می‌شود.
در کشور چین با فرار رسیدن عید، ماهی قرمز را رها می‌کنند تا زندگی جریان یابد ولی ما این ماهی زیبا را که نماد زندگی است در ظروف متفاوت اسیرش می‌کنیم و همزمان با رشد سبزه‌های سفره هفت‌سین و باروری زمین هر روز او را به مرگش نزدیکتر می‌کنیم.
عمر این مهمان آبزی سفره هفت‌سین بین 12 تا 20 سال بوده که در شرایط مطلوب به 30 سال نیز می‌رسد اما حالا دراین تنگ‌های بلورین حتی شاید به یک روز هم نرسد.
سفره هفت‌سین یعنی ماهی قرمز
گفتنی است هر ساله در ایام نوروز حدود 5 میلیون قطعه ماهی قرمز به خاطر رنگ و لعاب سفره هفت‌سین و نگهداری درون ظروف دهانه تنگ و خیلی کوچک یا با رنگ تیره که مانع از ورود نور و اکسیژن می‌شود، می‌میرند در صورتی‌که که اگر آنها را درون ظروف شیشه‌ای بزرگ و دهان گشاد با رنگ روشن نگهداری کنیم، علاوه بر آنکه بر عمرشان می‌افزاییم، می‌توانیم در 13 فروردین به منزلگاه طبیعی‌شان باز گردانیم تا دریچه‌ای برای شناخت بیشتر آئین‌های نوروزی باشند.
آماری از تولید ماهی قرمز عید
تولید ماهی زینتی در استان اصفهان در تولیدهای انبوه در درآمدزایی و اشتغال‌زایی برای هر 30 هزار قطعه تولید، یک اشتغال مستقیم و سود خالص هر قطعه نسبت به فروش حدود 30 تا 35 درصد برآورد شده است. تولید سالانه ماهیان زینتی بر اساس آمار رسمی سال 96 در کشور 240 میلیون قطعه است که میزان تولید آن در استان اصفهان 5.56 میلیون قطعه که 28 درصد تولید کشور را با جایگاه نخست به خود اختصاص داده است.
پای حرف خریداران ماهی قرمز
دختر 4 سالهای در جواب سوال من که پرسیدم چرا 4 تا ماهی خریدی؟ با لحن شیرین کودکانه‌اش گفت: این ماهی که این طرف می‌رود مال من است، آن ماهی که دم سیاه دارد مال برادرم و آن دو تا ماهی بزرگ هم برای مامان و بابا هستند.
«اصلاً سفره هفت‌سین، یعنی ماهی قرمز»؛ این را خانم جوانی می‌گوید که دست پسرش را گرفته و سعی می‌کند از میان دو هزار ماهی درون آکواریوم کوچک جلوی مغازه سبزی‌فروشی، یکی را انتخاب کند.
خیلی‌ها هستند که با این نظر موافقند؛ برای همین است که تلاش‌های چندین‌ساله گروهی از فعالان محیط زیست، برای توقف قتل‌عام ماهی‌های قرمز در آغاز بهار هر سال، هنوز به جایی نرسیده است.
سهم زیادی از ماهی‌های قرمزی هر سال در ایام نوروز در میدان‌های تره‌بار و بازارهای گل با «دبه» خرید و فروش می‌شوند و جلوی هر بقالی و گل‌فروشی و سبزی‌فروشی، آرایشگاه‌های مردانه، ساندویچ‌فروشی و ... هم به فروش می‌رسند.
اما چرا ماهی قرمز نباید خرید؟ ده‌ها دلیل برای این کار وجود دارد که در اینجا برخی از مهم‌ترین‌ها را در چهار دسته ایرانی نبودن این سنت، آسیب رساندن به محیط زیست، بیماری‌زا بود و نهایتا و مهم‌تر از همه، غیراخلاقی بودن این عمل مورد بررسی قرار خواهیم داد.
ماهی قرمز سنتی ایرانی نیست
در میان ده‌ها سند و مدرکی که در قالب نوروزنامه، سفرنامه و نقاشی از سده‌های گذشته درباره نوروز به دستمان رسیده است، هیچ کدام اشاره‌ای به ماهی قرمز نداشته‌اند. آن هم در حالی‌که در برخی موارد سایر موارد را با دقت تشریح کرده‌اند.
در این میان تابلویی که کمال‌الملک از هفت‌سین دوره قاجاری ترسیم کرد، نزدیک‌ترین سند است. البته منتقدان اشاره دارند به اینکه ماهی به‌طور کلی در داستان‌ها و اساطیر ایران جایگاه ویژه‌ای داشته و ماهی قرمز در نقوش ایرانی و قالی‌های قدیمی دیده می‌شود. همچنین سنت خوردن سبزی پلو با ماهی در شب عید را نشانه‌ای از ارتباط ماهی با نوروز می‌دانند.
با وجود این هیچکدام نتوانسته‌اند توضیح بدهند خوردن ماهی چه ارتباطی دارد با نگهداشتن ماهی قرمز سر سفره؟ همچنین حیوانات بسیاری در اساطیر ایران جایگاه برجسته‌تری از ماهی قرمز دارند. اما چگونه از میان آن همه، ماهی قرمز را باید با نوروز مرتبط کرد؟ سنت ماهی قرمز کمتر از یک سده پیش از چین و به شیوه‌ای تحریفی وارد ایران شد. یعنی گویا آنان در لحظه سال تحویلشان، ماهی را رها می‌کردند و ما آن را زندانی می‌کنیم. منتقدان در پاسخ به این بخش هم مدعی می‌شوند که ماهی قرمز از ایران به چین رفت و در آنجا به صورت اصلاح نژاد شده، زنده مورد استفاده تزئینی قرار گرفت. باز هم اگر این ادعا درست باشد، خودش اشاره کرده که ماهی قرمز در چین اصلاح نژاد شد تا به‌صورت تزئینی مورد استفاده قرار بگیرد.
هیچ مدرکی نشان نمی‌دهد که ماهی قرمز پیش از رفتن به چین (اگر واقعاً از ایران به آنجا رفته باشد)، استفاده تزئینی به‌صورت زنده داشته است. به هر ترتیب در این چند ساله هیچکدام از منتقدان نتوانسته‌اند کوچکترین مدرکی درباره حضور تزئینی ماهی قرمز در سفره هفت‌سین ایران در طول تاریخ ارائه دهند. با وجود این در برابر جنبشی که خواهان تحریم خرید ماهی قرمز است، با طرح اتهاماتی واهی و بی‌اساس همچون «اینان مخالف نوروز و سنن ایرانی هستند و از ماهی قرمز شروع کرده‌اند» تلاش می‌کنند تا پوششی بگذارند بر ناتوانی خودشان در پاسخ دادن.
آسیب به چرخه محیط زیست
بیشتر ماهی‌های خریداری شده برای سفره هفت‌سین، در همان یکی دو روز نخست می‌میرند. اما آن‌هایی که به ندرت تا روز سیزده فروردین زنده می‌مانند، سرنوشت‌های متفاوتی خواهند داشت. در یکی از رایج‌ترین این سرنوشت‌ها، صاحبخانه‌ها (از اصطلاح «صاحبان ماهی قرمز» استفاده نمی‌کنم، چون هیچ موجود زنده‌ای نیاز به صاحب ندارد) ماهی قرمز را در نزدیک‌ترین رودخانه یا برکه رها می‌کنند تا به زعم خودشان ماهی را آزاد کرده باشند. فارغ از اینکه ماهی قرمز از انواع ماهی‌های تهاجمی است که به ویژه با خوردن تخم و نوزاد ماهی‌های دیگر، باعث کاهش جمعیت آنها می‌شود. کارشناسان محیط زیست نسبت به این آسیب بارها هشدارهای لازم را داده‌اند.
ماهی قرمز می‌تواند باعث انتقال بیماری شود
نه تنها تماس دست کودک با بدن ماهی قرمز می‌تواند در انتقال بیماری به کودک موثر باشد، بلکه آلودگی‌هایی که از طریق فضولات ماهی وارد آب می‌شود نیز می‌تواند باعث ایجاد برخی از انواع بیماری‌های پوستی شود. باوجود اینکه موافقان خرید ماهی قرمز بر این نکته پافشاری می‌کنند که انتقال بیماری از ماهی قرمز به انسان در حد یک شایعه بی‌اساس است، اما همچنان هر ساله نزدیک ایام نوروز، پزشکان بسیاری هشدارهایشان را در این زمینه تکرار می‌کنند. همانگونه که امسال نیز بیان این هشدارها از نخستین روزهای اسفندماه آغاز شده است.
خرید ماهی قرمز غیراخلاقی است
اصلی‌ترین دلیلی که نویسنده برای نخریدن ماهی قرمز بر آن تأکید دارد، غیراخلاقی بودن خرید ماهی قرمز است که در اینجا به ابعاد مختلف آن اشاره خواهیم کرد. نخست اینکه بیشتر ماهی‌های قرمزی که خریداری می‌شوند، در همان یکی دو روز نخست می‌میرند یا به عبارت بهتر و دقیق‌تر، از سوی ما انسان‌ها کشته می‌شوند. برآوردهای چند سال پیش نشان می‌داد که هر سال حدود هفت میلیون قطعه ماهی قرمز در ایام نوروز می‌میرند. اما اخیرا حتی آمارهای بسیار بالاتر و تکان‌دهنده‌تری بیان شده است.
نکته دوم به برخی از دلایل مرگ ماهی‌ها اشاره دارد. پژوهش‌ها نشان می‌دهد که ماهی نسبت به تکان‌های شدید، گرم و سرد بودن آب و املاح آب حساس است و مثلاً تکان شدید و ضربه زدن به تُنگ می‌تواند باعث سکته این موجود ظریف شود. در حالی که می‌دانیم یکی از سرگرمی‌های عمده کودکان در نوروز، ضربه زدن به تنگ ماهی قرمز و دیدن تلاش و تقلای آن برای فرار کردن است. نکته بعدی در ارتباط با غیراخلاقی بودن خرید ماهی قرمز، شرایط نگهداری آن است. حتی اگر آنگونه که چندسالی است عده‌ای تلاش دارند تا به قول خودشان با فرهنگ‌سازی، شیوه مراقبت درست از ماهی قرمز را نشان دهند، بتوان این ماهی را زنده نگه داشت، زندانی کردن آن در تنگ بلورینی که اندازه و قطرش دو تا سه برابر طول بدن ماهی است، کاری است ناپسند. در بهترین حالت حتی اگر ماهی را پس از سیزده‌به‌در در برکه‌های مخصوص، حوض یا آکواریوم رها کنند، معنایش این است که برای مدت 13 روز این ماهی را در شرایطی اسفناک به اسارت گرفته‌اند. آیا حاضریم برای چند لحظه خودمان را به جای این موجوداتی که خداوند آنان را آزاد آفریده، تصور کنیم؟
انتهای پیام/