بهار ۹۸| مجموعه تاریخی"گنبد سبز"؛ نگین سبز کویر در قم+تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، شهر قم آثار تاریخی بسیاری را در خود جای داده است. هرچند بیشتر آثار موجود مربوط به پس از اسلام بوده اما مستنداتی کشف‌شده که با بررسی آن‌ها وجود تمدن در این شهر را به بیش از 7000 سال قبل تخمین زده‌اند.

از گذشته‌های بسیار دور این‌گونه مرسوم بوده که بر روی مدفن مشاهیر بناهایی به عنوان یادبود احداث می‌گردید و از نمونه‌های معروف این آثار می‌توان به اهرام مصر و از نظایر آن در کشور می‌توان به آرامگاه فردوسی اشاره نمود. همین فرهنگ در بسیاری موارد با آموزه‌های اسلامی درآمیخته و خصوصاً در شهرهای مذهبی آرامگاه‌هایی با ظاهر اسلامی به چشم می‌خورد.

در بخش شرقی شهر و درون باغی کوچک موسوم به "گنبد سبز" سه اثر تاریخی وجود دارد که در فرهنگ معماری ایران، برج‌های آرامگاهی نامیده می‌شوند و مدفن تعدادی از بزرگان قوم اشعری و احیاکنندگان قم در دوره اسلامی هستند.

بر اساس بررسی‌های انجام‌شده، قدمت سه اثر تاریخی موجود در این مجموعه به قرن هشتم هجری باز می‌گردد و با توجه به کتیبه‌های تاریخی باقی‌مانده در دو گنبد، مدفن امرای خاندان علی صفی، فرمانروایان مستقل قم در قرن هشتم هجری قمری است. هرچند کتیبه گنبد سوم از بین رفته و تاریخ و صاحب آن معلوم نیست، اما با توجه به مدارک مختلف این گنبد نیز از نظر تاریخی به همان دوره مربوط است و احتمالاً به یکی دیگر از افراد خاندان علی صفی تعلق دارد.

گنبد جنوبی مدفن خواجه اصیل الدین، فرزند علی صفی نیای بزرگ خاندان صفی و عموی بانی گنبد است که نائب خالصه جات خواجه علاءالدین محمد هندو بود و دیگری فرزند وی خواجه علی اصیل یا همان جمال‌الدین علی است و نخستین کسی از این خاندان است که بر حکومت قم و مضافات آن دست یافت.

سه نفر در آرامگاه میانی مدفون‌اند که نخستین فرد که نام او در آغاز کتیبه آمده خواجه جمال‌الدین علی یا همان خواجه علی صفی ، شخصیتی سیاسی اجتماعی در قرن هشتم و دومین امیر خاندان صفی است. نفر دوم، امیر جلال‌الدین بوده که در متون تاریخی سخنی از او به میان نیامده و سومین فرد مدفون که به عنوان برادر خواجه جمال‌الدین علی نام‌برده شده، خواجه عمادالدین محمود قمی یکی دیگر از فرزندان خواجه صفی‌الدین است که تا سال 791 هجری قمری عهده‌دار امور نواحی قم بوده است.

نام بانی و صاحب بنای گنبد شمالی به جهت صدمه دیدن کتیبه‌های موجود آن مشخص نیست، اما با توجه به خصوصیات مشترک زیاد با دو گنبد دیگر، گمان می‌رود که هر سه بنا در یک محدوده زمانی ساخته‌شده و متعلق به خاندان صفی باشند.

نوع معماری و مهندسی بناها و همچنین گچ‌بری‌های منحصربه‌فرد این مجموعه چشم هر بیننده‌ای را مجذوب می‌کند و می‌توان آن‌ها را در نوع خود بی‌نظیر دانست. گنبدهای مقبره از دو پوسته تشکیل شده‌اند که پوسته خارجی به منشور شانزده وجهی و پوسته داخلی به‌صورت عرقچین هستند.

هرچند پوسته خارجی گنبد جنوبی در طی زمان تخریب گشته و پوسته داخلی آن در دوران معاصر تعمیر و بازسازی‌شده، اما گمان می‌رود که فرم و شکل این گنبد نیز به شکل گنبد دو بنای شمالی و میانی بوده است.

بدنه بنا استوانه‌ای شکل و به صورت دوازده‌وجهی است که داخل بنا به هشت‌ضلعی منظم تغییر شکل داده و در تزیینات دخلی این بناها از انواع تکنیک‌های گچ‌بری استفاده‌شده است. نوع آجر چینی منظم و متحدالشکل است و همچنین درمعماری این بناها از رنگ‌آمیزی با رنگ‌های متفاوت و طرح‌هایی از شمسه استفاده‌شده شده و همچنین کتیبه‌هایی به خط ثلث یا کوفی با گچ‌بری برجسته سفید رنگ و زمینه لاجوردی با نقوش اسلیمی به چشم می‌خورد.

این مجموعه تاریخی در تاریخ 15 دی 1310 با شماره ثبت 129 به ‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است و همچون دیگر موزه‌های میراث تاریخی پذیرای بازدیدکنندگان و گردشگران است.

گزارش و تصاویر از محمد رفیعی موحد

انتهای پیام/ ز