بهار ۹۸| کاروانسرای آجری آهوان سمنان؛ نماد معماری صفویه در استان سمنان+فیلم

به گزارش خبرگزاری تسنیم از سمنان، ساخت کاروانسرای شاه‌عباسی آهوان به سال 1097 هجری قمری در دوره صفویه برمی‌گردد. این کاروانسرا در 42 کیلومتری مسیر سمنان-مشهد و در منطقه سردسیر آهوان قرارگرفته است. این اثر در تاریخ 5 اردیبهشت 1356 با شماره ثبت 1373 به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

کاروانسرای شاه سلیمانی آهوان دارایِ حیاط وسیع مستطیل شکل به طول 40 متر و عرض 32 متر و چهار ایوانی است. جمعاً در اطراف حیاط 24 اتاق احداث‌شده است که ابعاد آنها به ترتیب 53.3 و 90.2 متر است. بر سردر بنا، کتیبه‌ای با این ماده‌تاریخ وجود داشته است: خامه تأثیر در اتمام تاریخش نوشت*** منزل امن‌وامان است و رباط بی‌بدل که تاریخ 1043 را نشان می‌داده و در پایان کتیبه، تاریخ 1097 ثبت بوده است. این کتیبه در دوره‌های اخیر ربوده‌شده است.

این کاروانسرا در زمان شاه سلیمان صفوی برای استراحت زائرین امام رضا (ع) که از سمنان و آهوان به مشهد مقدس سفر می‌کردند؛ ساخته شد؛ اما به‌اشتباه کاروانسرای شاه‌عباسی نام گرفت.

در کتیبه سردر کاروانسرا، نام شاه سلیمان آمده بوده و تاریخ پایان کتیبه 1097 از سال‌های سلطنت شاه سلیمان اول صفوی است؛ اما تاریخ 1043 که از ماده‌تاریخ به دست می‌آید، زمان سلطنت شاه صفی است و بر این اساس این بنا به‌غلط کاروانسرای شاه‌عباسی نام‌گرفته است.

در مقابل در کاروانسرا، آب‌انبار و در جنب شرقی آن، چاپارخانه‌ای قرار داشته است که امروزه وجود ندارند. این کاروانسرا در دوره شاهنشاهی پاسگاه ژاندارمری شد، اما قبل از آن زائران امام رضا (ع) و مسافران مشهد از آن استفاده می‌کردند. امروزه این بنا بی‌استفاده مانده است.

کاروانسرای آهوان سمنان با مساحتی بیش از 5200 مترمربع از کاروانسراهای بزرگ شمرده می‌شود. حیاط وسیع میانه کاروانسرا با ابعادی در حدود 44 در 38 متر بیش از 32 درصد سطح آن را تشکیل داده است. این حیاط با ردیف ایوانچه‌ها و ایوان‌ها محصورشده و حجره‌های کاروانسرا در پشت ایوانچه‌ها قرارگرفته است. طرح گوشه‌های جبهه جنوبی حیاط با جبهه مقابل آن متفاوت است: در گوشه‌های جبهه جنوبی، هر یک از ایوانچه‌ها که قاعده نیم هشت دارند، با سه حجره مرتبط می‌شود و حجره میانی این گوشه‌ها با قاعده هشت فضای این قسمت را پرکرده است؛ اما در گوشه‌های شمالی، حجره‌هایی با قاعده نیم صلیبی واقع است که هر یک با حیاط کوچکی در پشت این جبهه مرتبط است. این حیاط‌ها خود ایوانچه و حجره‌هایی دارند؛ و بدین ترتیب، فضای باز خصوصی‌ای برای خانواده مهیا شده است.

اسطبل‌های کاروانسرا فضاهایی کشیده در پشت جبهه‌های شرقی و غربی و جنوبی بناست. شاه‌نشین ایوان جنوبی حلقه اسطبل‌ها را قطع و آنها را به دو بخش کرده است. راه ورود به اسطبل‌ها از دو طاق نمای انتهای جبهه جنوبی و طاق‌نماهای انتهای شمالی اضلاع شرقی و غربی حیاط است. بدین ترتیب، ورودی اسطبل‌ها تقارن معمول در اکثر کاروانسراها را ندارد. در کف اسطبل‌های جبهه غربی، جوی مانندهایی وجود دارد که در دیواره آنها، فرورفتگی‌هایی هست. کاربرد آنها مشخص نیست و امکان دارد از تغییرات دوره اخیر باشد.

دستگاه ورودی، شامل سردر و هشتی و ایوان جبهه شمالی، حجم منظم و شاخصی در کل بنا دارد. در سوی مقابل دستگاه ورودی، ایوان جبهه جنوبی و شاه‌نشین انتهای آن حجمی مرتفع دارند. سردر نمای ضلع شمالی کاروانسرا صورتی شاخص دارد. این سردر با ارتفاع دوطبقه از نمای این ضلع پیش‌آمده است و مانند حجمی جداگانه جلوه می‌کند. هشتی پشت سردر فضایی وسیع و مرتفع است که غرفه‌ها و اتاق‌هایی در دوطبقه طرفین خود دارد. این غرفه‌ها در طبقه بالا با طاق‌نماهای طرفین سردر مرتبط است. هشتی مستقیماً به ایوان جبهه شمالی و سپس به حیاط کاروانسرا راه می‌یابد.

دهانه ایوان میانه هر جبهه رخ‌بام حیاط را می‌شکند و الگوی چهار ایوانی بنا را به رخ می‌کشد. در این میان، دو ایوان شمالی و جنوبی شاخص‌ترند. این ایوان‌ها با آنکه دهانه‌ای هم‌اندازه با ایوان‌های شرقی و غربی دارند، بلندترند و در طرفین خود، جرزهای قطور آجری دارند. نمای رو به حیاط این جرزها طاق نماسازی و درون آنها فضاهای فرعی تعبیه‌شده است. ایوان شمالی مرتفع و به ارتفاع دوطبقه است. شاه‌نشین این ایوان فضای دوطبقه‌ای است که طبقه بالای آن به غرفه‌های دو سوی بالای ایوان راه دارد. در میانه حیاط کاروانسرا، حوضی با شکل تزیینی قرار داشته که امروزه بقایایی از آن برجاست.

انتهای پیام/ ت