بهار۹۸| مسجد جامع ساوه نماد قدمت تمدن اسلامی در استان مرکزی+فیلم

به‌گزارش خبرگزاری تسنیم از اراک، استان مرکزی استانی در مرکز ایران بوده که مرکز آن شهرستان اراک به عنوان پانزدهمین شهر پرجمعیت کشور و دارای 12 شهرستان، 66 دهستان، 32 شهر، 23 بخش و بیش از یک هزار و 394 روستا است.

این استان در مرکز ایران از غرب استان همدان، از شمال به استان‌های قزوین و البرز، از شمال شرقی به استان تهران، از شرق به استان‌های اصفهان و قم، از جنوب به استان‌های لرستان و اصفهان و از غرب به استان همدان محدود می‌شود.

در زمان‌های قدیم این استان عراق نام داشت که پس از تسلط اعراب به ایران عراق عجم نامیده شد که اکنون دارای شهرستان‌های اراک، ساوه، زرندیه، دلیجان، شازند، کمیجان، محلات، خنداب، تفرش، فراهان، خمین و آشتیان است.

این استان دارای امامزادگانی از جمله امامزاده محمد عابد(ع) در مشهدمیقان اراک، امازادگان عبدالله(ع) و آمنه خاتون(س)،  امامزاده سلطان سید احمد(ع) و امامزادگان هفتاد و دو تن(ع) اراک، امامزاده اسماعیل(ع) و امامزاده اسحاق(ع) ساوه، امامزاده سهل بن علی(ع) شازند، امامزاده محمد(ع) تفرش، امامزاده فاطمه صغری(س) آشتیان، امامزاده عبدالعلی(ع) ریحان خمین، امامزاده مسعود(ع) خنداب، امامزاده سیده فاطمه(س) و امامزادگان معصوم(ع) دلیجان، امامزاده ابوطالب(ع) خمین، امامزاده فضل ویحبی محلات، امامزاده حسن افطس(ع)، امامزاده منصور(ع) زرندیه است.

این درحالی است که بقاع متبرکه در سراسر کشور به قطب فرهنگی تبدیل شدند و از جایگاه بالایی برخوردار هستند و استان مرکزی با دارا بودن آمار بالایی از امامزادگان واجب التعظیم در ایام نوروز یکی از نقاط مهم در گردشگری مذهبی به شمار می رود.

مسجد جامع ساوه از مسجدهای ساخته شده در قرن اولیه اسلامی در ایران 

مسجد جامع ساوه بر سر راه‌های مهم و باستانی قرار داشته و پایتخت‌ها و مناطق مهم را به یکدیگر وصل نموده و زمانی نیز بخشی از جاده ابریشم به حساب می‌آمده که از اهمیت بسزایی برخوردار بوده است، وجود کاروانسراها و پل‌های متعدد در این شهرستان نشان از نقش عظیم اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی در این شهر در زمان‌های مختلف بوده است.

از میان آثاری که نشان از عمق هنر و فضای معماری و فرهنگی هر زمانی است مساجد آن دوره را می‌توان نام برد، مسجد در دوره اسلامی مرکز و محور اصلی هر منطقه بوده و صاحبان هنر سعی می‌کردند که تمام هنر و خلاقیت خود را در بنای آن به کار ببرند از این جهت توجه به معماری و هنر مساجد می‌تواند به فهم بسیاری از مسائل فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی در زمینه‌های مختلف بپردازد.

مسجد جامع در جنوب شهر ساوه و در خیابان سلمان ساوجی قرار دارد، بنای این مسجد را باید بخشی از یک مجموعه معماری شامل بناهای مذهبی، فرهنگی و اقتصادی به شمار آورد که بی‌تردید آثار ویرانه‌های سایر بخش‌ها را در کنار و اطراف آن جست و جو کرد، بنایی با این شکوه و عظمت قطعا نمی‌توانسته بدون ارتباط و پیوستگی با بناهای همجوار خود چون آب انبار، حمام و کاروانسرا و راسته بازار باشد، بنای این مسجد با توجه به مصالح و سبک‌شناسی دارای چند دوره ساخت بوده که در دوران مختلف به‌ویژه سلجوقی، ایلخوانی و صفویه به بنای اولیه اضافه شده است.

مسجد جامع ساوه از جمله مسجدهای ساخته شده در قرن اولیه اسلامی در ایران است، طرح اولیه مسجد جامع مشتمل بریک حیاط مستطیل شکل است  که گرداگرد حیاط را شبستان‌های ستون‌دار گلی و خشتی فرا گرفته و شبستان‌های مسجد دارای حجره‌های متعددی است که سقف آنها روی ستون‌های بزرگ چهار ضلعی به ارتفاع حدود سه متر استوار شده‌اند، طاق‌های خشتی روی ستون‌ها هلالی شکل هستند و خشت‌های به کار رفته برای ساخت چنین طاق‌هایی از نظر اندازه غیر معمول است.

قدیمی‌ترین بخش مسجد جامع ساوه همانند شبستان‌های گلی و خشتی است که متعلق به دوره قرون اولیه اسلام است اما در دوره سلجوقی و ایلخانی تغییرات عمده‌ای در شکل معماری  این مسجد  صورت گرفته، در این مسجد از گچ به میزان بسیار جهت ایجاد تزیینات استفاده شده، پیدا شدن یک محراب گچی زیبا و ارزشمند در حین  کاوش‌های باستان‌شناسی در ضلع شمالی مسجد و نیز وجود تعدادی محراب‌های گچی در قسمت جنوبی مسجد، بیانگر سلیقه وذوق هنرمندان گچ‌بر است.

در قرن هفتم در ورودی و مجموعه سردر رو به روی گنبد‌ خانه قرار داشته ومردم برای رفتن به صحن مسجد باید از یک طاق رفیع و2مناره در دو طرفش می‌گذشتند و در ضلع غربی مسجد ایوان بزرگی که طول و ارتفاع آن تقریبا با هم برابر است دیده می شود که متعلق به قرن هشتم است.

در مسجد جامع ساوه در تمام سطح دیوارها و در لابلای بند آجرهای آن زینت‌های گچی فراوانی به چشم می‌خورد که مشتمل بر کلمه الله، محمد(ص)، علی(ع)، گل، برگ ونقوش هندسی است و در ضلع جنوبی مسجد، گنبد خانه بزرگ آن وجود دارد که متعلق به قرن چهارم و پنجم هجری است، این گنبد از نوع دوپوش جدا از یکدیگر است و ارتفاع پوش اول به 17 متر و پوش دوم به حدود 24 متر می‌رسد که پوش دوم با کاشی‌کاری‌های رنگارنگ تزیین شده است.

کتیبه‌های کشف شده در قرن چهارم از مسجد جامع ساوه

درون گنبد خانه یک محراب گچبری شده متعلق به دوره صفویه با نقش‌هایی مانند برگ، گل و بوته، نقوش اسلیمی وختایی زینت یافته در حاشیه محراب و آیات قرآن از جمله بخشی ازسوره جمعه دیده می‌شود، بیرون از محوطه مسجد در گوشه شمال شرقی مناره آجری دیده می شود که از دوره سلجوقی است و از نظر پاره‌ای از تزیینات ظریف آجری شبیه مناره مسجد جامع سمنان است، این مناره تا بلندی حدود 4متر توپر ساخته شده، اما ازاین ارتفاع به بالا توخالی بوده  و دارای یک راه پله پیچدار است که به انتهای مناره ختم می شود.

تا به حال به طور دقیق قدمت مسجد جامع ساوه تعیین نشده اما قدیمی‌ترین چیزی که در این مجموعه کشف شده کتیبه‌هایی است که در قرن چهارم نوشته شده‌اند، با کاوش هایی که طی چند سال گذشته انجام شده و با کشف توده‌های گلی وآثاری که به دست آمده کارشناسان میراث فرهنگی معتقدند که در محل کنونی مسجد جامع، مسجدی قدیمی‌تر وجود داشته که قسمتی از مصالح مسجد امروزی از همان  مسجد اولیه تامین شده است.

مسجد جامع ساوه از نظر هنر و معماری به کار رفته در آن می‌توان با مساجد قدیمی موجود در شهر یزد و شوش مقایسه کرد، روبه روی گنبد خانه ضلع شمالی مسجد دیوارخرابه‌های خشتی وجود دارد که احتمالا زمانی  دیوار حجره‌های درس و بحث طلبه‌های علوم دینی بوده و علاوه بر این مجموعه فوق دارای یک کتابخانه بزرگ با قفسه‌های پر از کتاب‌های دست نویس بوده است. 

این مجموعه محل نگهداری اشیای با ارزشی از جمله اسطرلاب، گوی و کتاب‌های خطی بوده اما متاسفانه تمام این مجموعه را سپاهان مغول مثل خیلی از گنجینه‌های دیگر سرزمین ما به آتش کشیدند، بی‌تردید مجموعه مسجد جامع ساوه یکی از جالب‌ترین هنر معماری در دوره اسلامی است که شناخت و آشنایی با زوایای گوناگون آن همیشه برای پژوهشگران وعلاقه‌مندان به معماری ایرانی تازگی دارد همچنین این بنای زیبا و منحصر به فرد در سال 1310 به ثبت آثار ملی رسیده است.

انتهای پیام/ ت