دانش بانکداری مدیران بانکی ۲۰ سال از دنیا عقب است/ بانکهای مدرن بدون وثیقه وام می‌دهند
یک کارشناس بانکداری بین‌الملل با بیان اینکه بسیاری از مدیران و اعضای هیئت مدیره بانکها با بانکداری نوین آشنا نیستند گفت: امروزه در جهان وام‌دهی بر اساس رتبه‌بندی است و نه وثیقه و ضامن.
به گزارش خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران پویا، عملکرد منفی بانکها فقط به داخل کشور محدود نبوده و نیست و در عرصه بین‌الملل نیز بانکهای ایرانی غیراستاندارد شناخته می‌شوند و حرفی برای گفتن ندارند. به‌خلاف ذهنیت مردم و برخی نخبگان، بخش قابل توجهی از مشکلات برقراری روابط مالی با بانکهای دنیا، ناشی ازعلل غیرتحریمی است، چراکه نظام بانکی ایران قدیمی و منسوخ است و استانداردهای روز دنیا را برای ایجاد روابط کارگزاری بین‌بانکی ندارد.
بانکهای دنیا به‌دنبال حرکت از بازل 3 به 4 هستند اما ایران هنوز در بازل 2 مانده است. در شاخص‌های جهانی همچون استاندارد گزارشگری حسابداری متحد الشکل IFRS و استانداردهای ارزیابی بخش مالی FSAP و استانداردهای بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول ROSCs؛ رتبه‌های مناسبی نداریم و همین باعث بی‌میلی بانکهای خارجی برای تعاملات مالی با ایران شده است، در همین باره گفت‌وگویی داشته‌ایم با پیمان مولوی کارشناس بانکداری بین‌الملل.
*پیشرفته‌بودن بانکهای ایران در حوزه خدمات آی‌تی و نرم‌افزار
تسنیم: بانکداری ایران را از چه منظری متفاوت با استانداردهای بین‌المللی می‌دانید؟
شرکتهای رتبه‌بندی در دنیا از تکنولوژی‌های پیشرفته برای تعیین ریسک و خوش‌حسابی یا بدحسابی به‌منظور وام‌دهی استفاده می‌کنند. ادعا می‌شود که شرکتهای رتبه‌بندی در ایران فعال هستند اما سؤال اینجاست؛ پس چرا تا به این حد معوقات و مطالبات مشکوک‌الوصول بانکها زیاد است؟ شما قطعاً بدانید اگر رتبه‌بندی در ایران به‌شکل استاندارد عملی شود اتلاف منابع و معوقات به‌شکل چشمگیری کاهش پیدا کند. مکانیزم بانکداری در دنیا شفاف و مبتنی بر صورتهای مالی IFRS است. اما در کشورمان اراده‌ای مبنی بر اینکه داراییها و زیانهای بانکها به‌سمت شفافیت برود نبوده است.
دانش بانکداری در حوزه آی‌تی و نرم‌افزار مثل اپلیکیشن‌های موبایلی و خدمات اینترنتی به‌خوبی در بانکهای ایران پیشرفته شده‌اند و حتی بعضی خدمات بانکهای داخلی را بانکهای آمریکایی به مشتریانشان ارائه نمی‌دهند.
*هدررفت منابع بانکی در سایه نبود رتبه‌بندی
تسنیم: چگونه با رتبه‌بندی و بدون وثیقه یک بانک می‌تواند ریسک کند و وام بدهد؟
چون سیستم رتبه‌بندی نداریم بانکها هم در ریسک پروژه‌ها دچار خطا می‌شوند مثل اینکه یک کارخانه فولاد در دل کویر و بدون امکانات می‌تواند وام بگیرد اما یک کارخانه فولاد کنار دریا با موقعیت مناسب به‌علت فقدان وثیقه از وام محروم می‌ماند. الآن بانکهای دنیا براساس اینکه یک شرکت چه‌میزان نوآوری و ظرفیت سودآوری در آینده دارد رتبه‌بندی می‌کنند و اگر رتبه بالایی داشته باشند بدون درخواست وثیقه به او وام می‌دهند. ولی بانکهای ایران به‌علت اینکه ابزار رتبه‌بندی و اعتبارسنجی وجود ندارد نمی‌توانند به‌خوبی آینده یک شرکت را ارزیابی کنند.
*دانش بانکی مدیران بانکها 20سال از دنیا عقب‌تر است
تسنیم: در چه بخش‌هایی عقب‌ماندگی بانکی زیاد احساس می‌شود؟ مشکل از مدیران است یا قوانین کهنه؟
اما از سوی دیگر متأسفانه در حوزه سیاستگذاری، قانونگذاری و حاکمیت شرکتی و نیز دانش بانکی مدیران حدوداً 20 سال از دنیا عقب‌تر هستیم. در کشوری مثل چین از بانکداری دولتی به‌سمت بانکداری آزاد حرکت و قوانین شفاف و به‌روزی را ایجاد کرده است. مسئله مهم این است که مدیران و اعضای هیئت مدیره بانکها با بانکداری نوین و استاندارد آشنا نیستند و سواد لازم را ندارند. اگر فعالان بانکی توانمند در هیئت مدیره‌ها باشند قطعاً به قانونگذار برای تغییر قوانین فشار وارد می‌کنند.
*مالزی و انگلستان نمونه‌های موفق بانکداری اسلامی
تسنیم: در آمریکا و اروپا ملاک بانکها برای وام‌دهی بر اساس وثیقه است؟ آیا بانکداری اسلامی در ایران به‌درستی تحقق یافته؟
دو حوزه بانکداری تجاری و سرمایه‌گذاری وجود دارد. شاکله بانکداری تجاری سپرده‌پذیری و تسهیلات‌دهی است و در کشورهای توسعه‌یافته ملاک وام‌دهی براساس سیستم رتبه‌بندی اعتباری (international credit rating) صورت می‌گیرد. در حوزه بانکداری سرمایه‌گذاری در ایران شرکتهای تأمین سرمایه این وظیفه را به‌عهده دارند که در حقیقت شرکتهای ریسک‌پذیری هستند که در پروژه‌ها شراکت می‌کنند و متحمل سود و زیان می‌شوند.
اگر در حوزه بانکداری اسلامی صحبت کنیم می‌توانیم نمونه‌های موفق آن را در مالزی و انگلستان پیدا کنیم. این بانکها ریسک پروژه‌ها را تقسیم می‌کنند و به‌نوعی سود ثابت در عقود مشارکتی ندارند بلکه براساس عقود مشارکت اسلامی بانک و مشتری هردو سود و یا زیان را متحمل می‌شوند اما بانکهای کشورمان معمولاً با بهره‌های بالا و ثابت در اقتصادی که نرخ بهره‌وری تولیدش کم است در حقیقت از بانکداری اسلامی فاصله گرفته است.
*ریشه‌یابی شروع بنگاهداری بانکها در سال 86
تسنیم: آیا در کشورهای پیشرفته بانکها اقدام به بنگاهداری می‌کنند؟ بانک مرکزی در ایران تا چه‌حد مستقل است؟
ریشه بنگاهداری به سالهای حدود 86 و 87 بازمی‌گردد که به‌شکل دستوری نرخ بهره تسهیلات کاهش داده شد ولی نرخ سپرده ثابت و بدون تغییر زمان، و همین موجب شد که حاشیه سود و اس‌پی‌ریب بانکی معکوس شد و دیگر وام‌دهی کم‌سود شد، بنابراین به‌شکل خودکار بانکها سعی کردند منابع خود را به‌جای وام‌دهی نزد خود ذخیره کنند و همین باعث رشد بنگاهداری شد تا به‌وسیله بنگاهداری و تأسیس شرکت، وام‌ها را در پروژه‌ها و شرکتهای خودشان سرمایه‌گذاری کنند، در حالی که بنگاهداری با اصول بانکداری تجاری متضاد است.
متأسفانه معلوم نیست سیستم بانکی ما براساس چه‌مدلی می‌خواهد باشد؛ آیا شبیه ژاپن می‌خواهیم باشیم که 4 ابربانک و trust وجود دارد که شرکتهای مختلفی زیرمجموعه این چهار بانک اقدام به بنگاهداری می‌کنند و یا اینکه می‌خواهیم به‌سبک آلمانها باشیم و یا اینکه به‌سبک آنگلاساکسون عمل کنیم، حقیقتاً نمی‌دانیم که چه‌مدلی را مدنظر داریم و اکنون به‌شکل مخلوط و ملغمه‌ای عمل‌کرده‌ایم. در آلمان براساس نیازهایشان یک مدل بومی طراحی کردند و تعاونی‌های بانکی مختلفی را تأسیس کردند که هر کدام در حوزه تخصصی فعالیت می‌کنند اما در ایران یک بانک بدون تخصص‌گرایی در هر حوزه و صنعتی ورود می‌کند.
بانک مرکزی مغز متفکر سیستم بانکی به‌حساب می‌آید اما متأسفانه عموماً دولت‌ها خواهان بانک مرکزی مستقل و کارآ نبودند. بین سالهای 76 تا 84 بانک مرکزی به‌سمت استقلال پیش رفت ولی بعد از آن عقبگرد کرد. این قضیه برای قبل از انقلاب هم صادق است. سالهایی در قبل انقلاب که بانک مرکزی استقلال داشته شاهد پیشرفت نظام پولی بوده‌ایم و سالهایی هم که عدم استقلال داشته ضعف بانک مرکزی را شاهد بوده‌ایم.
*فرصت پیمانهای پولی را از دست دادیم؛ تحریم هم نبودیم به‌مرور روابط بانکی‌مان به مشکل می‌خورد
تسنیم: با توجه به تحریم و مشکلات روابط کارگزاری بین‌بانکی چه راهکارهایی برای دور زدن تحریم‌ها وجود دارد؟
متأسفانه خیلی از فرصتهای پیمانهای پولی دوجانبه بین‌بانکی را از دست داده‌ایم چراکه می‌توانستیم به‌وسیله آنها مشکل مبادلات ارزی را مرتفع کنیم. البته باید دقت کرد که این پیمانها فقط به‌اندازه صادرات‌مان قابل تحقق است و نه به‌اندازه کل اقتصاد. همچنین یک نقطه ضعف این پیمانها این است که امکان انتقال ارز به داخل کشور کم است و باعث می‌شود که مجبور بشویم به‌ازای ارز کالا وارد کنیم که اولاً باعث می‌شود به ما کالای گران بفروشند و ثانیاً اینکه نتوانیم تمامی نیازهای داخلی‌مان را برآورده سازیم.
حوزه بلاک‌چین هم در سطح خرد قابل اجرا شدن است، اما در سطح کلان زمان‌بر است چرا که کشورها تمایلی برای اجرایی‌ساختنش ندارند چرا که اگر این‌گونه بود چین قصد داشت از سازوکارهای بین‌المللی آزاد بشود و یک روش بخصوصی را برای تبادلات مالی مهیا کند، اما می‌بینیم که تاکنون موفق نشده است. استانداردهای بانکها ربطی به تحریم ندارد بنابراین اگر تحریم هم نبودیم به‌مرور روابط بانکی ما به مشکل می‌خورد چرا که از لحاظ حسابداری و شفافیت و استانداردها بسیار با نُرم بین‌المللی فاصله داریم.
گفت‌وگو از محمدعلی قشقایی
انتهای پیام/*