چرا خداوند کاسبان گران‌فروش را نفرین می‌کند؟/ گناهی که به عذاب قوم شعیب(ع) گرفتارمان می‌کند
از نظر قرآن، گران‌فروشی عمل ظالمانه اقتصادی است که همه تاروپود جامعه را دچار فساد می‌کند و با سلب امنیت و اعتماد اجتماعی، جامعه را تا مرز سقوط و تباهی پیش برده و زمینه خشم خدا را فراهم می‌کند. بر همین اساس است که گران‌فروشی «گناه کبیره» محسوب می‌شود.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، با ورود فناوری به زندگی‌مان همه می‌خواهیم برای دسترسی آسان به خواسته‌های خود از میانبرها استفاده کنیم. حالا حتی روی گوشی تلفن همراه هم می‌شود کلید میانبر ساخت! بله؛ می‌شود برای خیلی از امکانات گوشی‌های همراه و رایانه‌ها کلید میانبر ساخت اما دیگر این یک مورد فناوری با گروه خونی دین هم‌خوانی ندارد. چراکه اگر در امور دنیوی سراغ میانبرها برویم کارمان به کم‌فروشی و گران‌فروشی و احتکار خواهد رسید. اصلاً کار خدا این است که مال حلال به راحتی به دست نیاید. شاید کار خدا هیچ ارتباطی به کار فناوری نداشته باشد اما این راحت‌طلبی که فناوری به ما آموخته به خدا رسیدن را سخت کرده است. به قولی می‌توان گفت دوری از میانبرهایی مانند کم‌فروشی برای کسب ثروت، خود میانبری برای رسیدن به سعادت است.
خداوند در سوره مطففین به طور صریح کم‌فروشان و گران‌فروشان را مورد خطاب قرار می‌دهد و می‌گوید: «وَیلٌ لِّلْمُطَفِّفِینَ؛ الَّذِینَ إِذَا اکتَالُواْ عَلَى النَّاسِ یسْتَوْفُونَ؛ وَ إِذَا کالُوهُمْ أَو وَّزَنُوهُمْ یخْسِرُونَ؛ واى بر کم فروشان! آنان که وقتى براى خود پیمانه مىکنند، حق خود را به‌طور کامل مىگیرند؛ امّا هنگامى که مىخواهند براى دیگران پیمانه یا وزن کنند، کم می گذارند.» اما چرا خداوند این طور کم‌فروشان را مورد خطاب قرار می‌دهد؟ مگر سرانجام و نتیجه کار آن‌ها چیست؟ آیا کم‌فروشی فقط به کارهایی در زمینه خرید و فروش مربوط می‌شود یا مشاغل اداری و خدماتی هم شامل کم‌فروشی می‌شوند؟
خبرگزاری تسنیم در گفت‌وگویی که با حجت‌الاسلام حسین الله کرم کارشناس دینی و استاد حوزه و دانشگاه انجام داده، پاسخ این گونه پرسش‌ها را جست‌وجو کرده است. آن طور که این پژوهشگر دینی توضیح می‌دهد، کم‌فروشی را که در ظاهر عملی مجرمانه ساده و پیش پا افتاده را به عنوان گناه کبیره معرفی کرده و وعده عذاب دوزخ در آخرت و نابودی و تباهی در دنیا را می‌دهد. همچنین خداوند متعال در سوره‌های شعراء، آیات 181 تا 189 و نیز هود، آیات 84 تا 95 دقت نکردن در کار را موجب خواری در دنیا معرفی می‌کند. با توجه به این آیات به خوبی روشن می‌شود که گران‌فروشی، خیر و ارزش‌ها را از جامعه می‌برد و جامعه را با ارزش‌ها دشمن می‌کند. حتی برکت را از مال افراد می‌برد.
آثار کم‌فروشی در زندگی
در آموزه‌های دینی تأکید شده که گران‌فروشی و کم‌فروشی آثار اخروی بدی برای فرد دارد. اما می‌خواهیم بدانیم این کار چه اثراتی در زندگی‌ها در این دنیا دارد؟
یکی از آثار مهم کم‌فروشی در دنیا، به وجود آمدن قحطی و گرانی است. آن هم قحطی و گرانی که حتی دامن خود کاسبان گران‌فروش را هم می‌گیرد و دیر یا زود خود آن‌ها را هم با مشکلات زیادی مواجه می‌کند. چون در اثر کم‌فروشی و گران‌فروشی تمام جامعه درگیر گرفتاری و سختی می‌شوند و کسی نمی‌تواند از آسیب آن در امان بماند.
بیشتر بخوانید:
فرزندانمان چگونه با حجاب انس بگیرند؟
همسر و فرزندان حضرت ابوالفضل(ع) چه‌کسانی بودند؟/ سفارش امام صادق(ع) نسبت به زیارت حضرت عباس(ع)
برای اینکه بیشتر با آثار کم‌فروشی آشنا شویم بهتر است به قرآن و روایت‌های اهل بیت علیهم السلاممراجعه کنیم. رویکرد اسلام به گران‌فروشی چیست؟
آیاتی که در مورد کم‌فروشی آمده است، به دلیل آن هم اشاره کرده است. شیخ صدوق در کتاب علل الشرایع به این نوع موضوعات پرداخته است تا کسی فکر نکند احکامی که در قرآن آمده بی‌دلیل است. خداوند در بیان حکم شدید و سخت‌گیرانه خود درباره کم‌فروشی که آن را یکی از اعمال حرام دانسته، به تعدادی از آثار این رفتار ظلمانه اشاره می‌کند تا با این شیوه انسان‌ها را تشویق به ترک این رفتار کند.
به عنوان مثال در آیه 84 سوره هود می‌فرماید: «وَ لاَ تَنقُصُواْ الْمِکْیَالَ وَ الْمِیزَانَ إِنِّیَ أَرَاکُم بِخَیْرٍ وَ إِنِّیَ أَخَافُ عَلَیْکُمْ عَذَابَ یَوْمٍ مُّحِیطٍ؛ و پیمانه و ترازو را کم نکنید، به راستى شما را در نعمت مىبینم و [اما] از عذاب روزى فراگیر بر شما بیمناکم.» در این آیه شریفه به طور مستقیم به آثار دنیوی این عمل حرام اشاره کرده تا به این طریق مردم را از انجام کم‌فروشی نهی کند تا دچار تبعات و آثار فساد انگیز دنیوی مانند قحطی و گرانی نشوند، در عین حال از هدف اصلی آفرینش این گونه غافل نمانند و سرگرم دنیا و بازیچه‌های آن نشوند.
عذاب و نابودی در انتظار مفسدان اقتصادی
آن طور که در قرآن کریم اشاره شده، مردم در زمان حضرت شعیب علیه السلام هم به شدت دچار مشکلات اقتصادی شده بودند و همه آن‌ها از کم‌فروشی و گران‌فروشی کاسبان و فروشندگان نشأت گرفته بود. نتیجه فساد اقتصادی در آن دوران چه بود؟
دست است. خداوند در آیات 176 تا 189 سوره شعراء، ماجرای اصحاب ایکه و مردم شهر مدین از قوم حضرت شعیب علیه السلام را بیان می‌کند که با کم‌فروشی و فریب یکدیگر در خرید و فروش‌هایشان، خود را خود را به عذابی سخت گرفتار کردند. آن‌ها درنهایت با صیحه آسمانی هلاک شدند و مردند. به این ترتیب خداوند تصریح می‌کند که یکی از عوامل گرفتاری انسان به عذاب و نابودی در دنیا، کم‌فروشی است.
از نظر قرآن، کم‌فروشی عمل ظالمانه اقتصادی است که همه تار و پود جامعه را دچار فساد و تباهی می‌کند و با سلب امنیت و اعتماد اجتماعی، جامعه را تا مرز سقوط و تباهی پیش برده و زمینه خشم و غضب الهی را فراهم می‌کند. از این رو کم‌فروشی را که در ظاهر عملی مجرمانه ساده و پیش پا افتاده را به عنوان گناه کبیره معرفی کرده و وعده عذاب دوزخ در آخرت و نابودی و تباهی در دنیا را می‌دهد. همچنین خداوند متعال در سوره‌های شعراء، آیات 181 تا 189 و نیز هود، آیات 84 تا 95 دقت نکردن در کار را موجب خواری در دنیا معرفی می‌کند. با توجه به این آیات به خوبی روشن می‌شود که گران‌فروشی، خیر و ارزش‌ها را از جامعه می‌برد و جامعه را با ارزش‌ها دشمن می‌کند. حتی برکت را از مال افراد می‌برد.
مراقب برکت زندگی باشیم
چطور گران‌فروشی می‌تواند دارایی ما را بی‌برکت کند؟ در حالی که طبق حساب دنیایی انتظار داریم با گران‌تر فروختن اجناس، پول و سرمایه ما بیشتر شود.
یکی دیگر از آثار دنیایی گران‌فروشی در دنیا، بی‌برکت شدن اموال است که اتفاقاً تأثیر زیادی در استفاده از دارایی‌ها و لذت بردن از آن‌ها دارد. حکایتی نقل می‌کنند که شخصی گاوی داشت که شیرش را می‌فروخت و از درآمد آن زندگی می‌کرد. مشتری‌اش زیاد شد و شیر کم می‌آمد. قدری آب در شیر ریخت و کم‌کم این کار را به طور مرتب انجام می‌داد. رفیقی داشت که او را از این کار نهی می‌کرد، ولی او گوش نمی‌کرد. روزی سیل آمد و گاو را برد. رفیقش فرصت را غنیمت شمرد و گفت آب‌هایی که در شیر کردی سیل شد و گاو را برد.
گران‌فروشی و کم‌فروشی هم مصداق همین مثال است. برکت را از مال و ثروت می‌برد. آن فرد به خیال خودش سر مشتری‌ها را کلاه می‌گذاشت، در حالی که حقیقتاً به خودش ستم کرده است چه‌بسا در همین دنیا باعث از بین رفتن ثروت می‌شود.
گاهی اوقات ما عجول هستیم و فکر می‌کنیم با میانبرها می‌توانیم به مقصدمان زودتر برسیم. اینکه آدم دوست داشته باشد ثروتمند شود بد نیست، اما هر کاری راه و چاهی دارد. آن چوپانی که آب را در شیر مخلوط می‌کرد، شاید در حقیقت دلش نمی‌خواست که به مردم هم ظلم برساند. ولی همین توجه نکردن و غفلت او هم بر جامعه و افراد دیگر آثار بدی داشته و هم خودش دچار عذاب شد. همیشه میانبرها بهترین راه برای رسیدن به مقصد نیستند بعضی وقت‌ها و خصوصاً در مال دنیا باید راه مستقیم را طی کرد.
مصادیق کم‌فروشی در شغل‌های مختلف
یک پرسش در اینجا به ذهن خطور می‌کند؛ اینکه آیا کم‌فروشی فقط در شغل‌های خرید و فروش مصداق دارد؟ درواقع می‌خواهیم بدانیم در مشاغلی مثل کارهای اداری و خدماتی چطور می‌شود کم‌فروشی کرد؟
«چقدر آب قاطی شیر شده» حتماً همه شما این ضرب‌المثل را شنیده‌اید. از قدیم این ضرب‌المثل برای کسانی که کم‌فروشی می‌کردند به کار می‌رفت. حالا آیا فکر می‌کنید با گذشت این‌همه سال از روی این مثال و پیشرفت سریع زندگی و آمدن فناوری باز هم این عبارت، ضرب‌المثل خوبی است؟ آیا باز هم زندگی در خرید خوراک و شغل‌ها در شکل ابتدایی خود خلاصه می‌شود؟
امروزه شاید زندگی پیشرفت کرده و نوع و شکل شغل‌ها هم طبق آن دچار تحول شده، ولی این مثال جای خود را دارد. چون مصادیق و شکل کم‌فروشی تغییر کرده و باز هم افرادی در هر منصبی که هستند کم‌فروشی می‌کنند.
مصادیق جدید کم‌فروشی
مدیری که همیشه سر جلسه است و ارباب‌رجوع هم همیشه دنبال او، یکی از مصادیق کم‌فروشی جدید است. یا کارمندی که زمان نماز و نهارش یک ساعت طول می‌کشد، از دیگر کسانی است که آب قاطی شیر می‌کند. پزشکی که می‌تواند بیمار را در یک یا دو جلسه معاینه و درمان کند اما یک سال هر هفته به بهانه ویزیت گرفتن، او را به مطب خود می‌کشاند. حتی نویسنده یا خود من که برای شما با این چند مثال می‌توانم جواب سؤالتان را بدهم، برای پر بار بودن مطلب به تکرار مکررات می‌پردازم. خلاصه همه ما در هر شغلی که هستیم اگر کمی دقت نکنیم دچار کم‌فروشی می‌شویم.
آثار اخروی کم‌فروشی
گذشته از آثار دنیایی کم‌فروشی، نباید از آثار اخروی آن غافل ماند. این کار در آخرت چه نتایجی به دنبال دارد؟
بر اساس آیات قرآن، خداوند متعال آثار اخروی سنگینی برای کسانی که کم‌فروشی کرده‌اند شمرده است. با دقت در روایات متوجه می‌شویم که انسان در قیامت به هرکس کم‌فروشی کرده، دامنش را می‌گیرد. در کتاب بحارالانوار از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله روایت شده که آن حضرت فرموده‌اند: «هر کسی در کیل و وزن خیانت کند، فردا او را به دوزخ می‌آوردند، در میان دو کوه آتش او را جای دهند و به او گویند که کیل و وزن این کوه‌ها کن و او همیشه به این عمل مشغول باشد.» همچنین در روایت دیگری به نقل از حضرت امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام نوشته شده است که: «ای مسلمانان! ترازودارها از خدا بترسید کم‌فروشی نکنید با میزان صحیح خرید و فروش کنید.»
سخن شهید دستغیب در مورد کم‌فروشی
آیت‌الله شهید دستغیب در کتاب «بهشت جاویدان» ماجرایی را در مورد کم‌فروشی نوشته است، به این صورت که: شخصی به کشور هند سفر کرده بود و در آنجا برای تهیه مقداری گوشت، به دکان قصابی رفت. قصاب چیزی را در بالای ترازویش گذاشته بود و هر بار که می‌خواست گوشتی را وزن کند و به مشتری بفروشد، اول نگاهی به آن می‌انداخت و بعد گوشت را وزن می‌کرد و به دست مشتری می‌داد. از او می‌پرسند: «این که بالای ترازویت گذاشته‌ای چیست که هر بار اول او را نگاه می‌کنی؟» و قصاب جواب می‌دهد: «من بت‌پرست هستم و این که بالای ترازوست، بت من است. آن را بالای ترازویم گذاشته‌ام تا موقع وزن کردن گوشت آن را نگاه کنم و یادم باشد که خدایم کارهای من را می‌بیند. به این ترتیب از اینکه در وزن کردن گوشت‌ها وسوسه شوم دوری می‌کنم.»
وقتی شخص بت‌پرستی تا این اندازه بت سنگی و چوبی را ناظر بر احوال خودش می‌داند و از کم‌فروشی جلوگیری می‌کند، ما مسلمان‌ها باید بیشتر مراقب گفتار و کردار خودمان باشیم، چراکه خداوند متعال در آیه چهارم سوره مبارکه حدید می‌فرماید: «وَ هُوَ مَعَکُمْ أَیْنَ مَا کُنتُمْ وَ الله بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِیرٌ؛ او (خداوند) با شما است هر جا که باشید و به هر کارى که می‌کنید بیناست.»
سخن آیت‌الله‌العظمی بهجت (ره) در مورد عقب‌ماندگی در زندگی
آیت‌الله‌العظمی بهجت رحمه‌الله علیه هم در این مورد می‌فرمودند: «دلیل عقب‌ماندگی افراد در زندگی این است که اموال شبهه‌ناک مصرف می‌کنند. مال شبهه‌ناک، ایجاد تردید و شبهه می‌کند و به قدر ضرورت به نان خالی اکتفا نمی‌کنند. این‌هاست که در کسب ایمان و یقین و توفیق در به دست آوردن برکات اثر دارد. لذا بعضی از علما خودشان در خانه نان تهیه می‌کردند تا از جهت طهارت و حلیت آن مطمئن باشند. این را بدانید تصرف در مالی که صاحب آن راضی نیست و مصرف کردن آن، در علمیات و عملیات ما اثر می‌گذارد.»
گفتگو از: مریم مرتضوی
انتهای پیام/*
