سایه بحران کاغذ بر بازار نمایشگاه کتاب تهران
بحران کاغذ در فاصله نمایشگاه سی و یکم تا سی و دوم کتاب تهران ناشران را مجبور به کاهش تولید و کاهش شمارگان کرده است، به عبارت دیگر بحران کاغذ داغی تنور نمایشگاه کتاب را کاهش داده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، اردیبهشت ماه هر سال برای اهالی فرهنگ و آن‌هایی که دستی به قلم دارند، ماه خاصی است، ایامی که با کتاب رقم می‌خورد و ناشران و نویسندگان بسیاری را برای دیدار با مخاطب گردهم می‌آورد. اردیبهشت ماه برای مخاطب کتاب‌خوان نیز ماه ویژه‌ای است به گونه‌ای که عمده دوستداران کتاب از یکی دو ماه پیش انتظار می‌کشند، تا تازه‌ها را در نمایشگاه کتاب تهران جست‌و‌جو کنند.
با وجود همه مشکلاتی که نمایشگاه کتاب تهران به زعم منتقدانش برای کتابفروشی‌ها در سال‌های اخیر رقم زده است، بر کسی پوشیده نیست که نمایشگاه کتاب تهران احیا کننده صنعت نشر است، صنعتی که در سال‌های اخیر رفته رفته به یک صنعت پرچالش و فقیر تبدیل شده است. صنعتی که فعالانش یا به سودای سوآوری بیشتر آن را ترک کرده‌اند و یا اگر هم مانده‌اند با مشکلاتش دست و پنجه نرم می‌کنند. با این وجود هر سال نمایشگاه کتاب تهران می‌آید تا گرد مردگی را از نشر بزداید و رونقی به بساط ناشران دهد.
هر چند در سال‌های گذشته مشکلات نشر همواره وجود داشته و تاثیرات خاص خود را گذاشته است، اما از نمایشگاه سی و یکم کتاب تهران که اردیبهشت 96 برگزار شد، تا نمایشگاه سی و دوم که در حال برگزاری است، مشکلات شتاب بیشتری داشته است، امروز دیگر همه می‌دانیم که یکی از مهمترین مشکلات نشر کاغذ است، کالایی گرانبها که در ماه‌های اخیر حکم طلایی را یافته که روز به روز بر قیمتش افزوده می‌شود.
اگرچه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی با ورود به این ماجرا در نیمه نخست سال گذشته تلاش کرد تا بحران کاغذ را مرتفع سازد، اما به نظر می‌رسد، نشر از مشکلات کاغذ بی‌آسیب نبوده است، این را می‌توان با ساعتی نشستن پای درد و دل ناشران و نگاهی به تعداد عناوین و تازه‌های نشر در مقایسه با سال گذشته دریافت، گویی هر چه حباب کاغذ بزرگتر شده سفره نشر کوچکتر پهن شده است.
طبق آمارهای خانه کتاب، از مجموع 85 هزار و 12 عنوان کتاب منتشر شده در یازده ماه سال 1397در کشور 63هزار و 904 عنوان کتاب تالیفی و 21هزار و 108عنوان ترجمه روانه بازار نشر شده است اما در سال 1396، 65هزار و 105 عنوان کتاب تالیف و 19 هزار و 623 عنوان ترجمه بوده است.
همچنین، از مجموع 84هزار و 728 عنوان کتاب منتشر شده در یازده ماه سال 1396، 51هزار و 816 عنوان چاپ اول و مابقی چاپ مجدد بوده اند که تغییر محسوسی در این آمار در سال 1397به چشم نمی‌خورد.
در یازده ماه سال 1397، شمارگان کل 120547193 نسخه بوده است که در قیاس با بازه زمانی مشابه سال گذشته کاهش 3 درصدی داشته است.
با وجود این آمارها تجربه‌های شخصی ناشران نشان می‌دهد که موضوع کاهش چاپ کتاب بسیار جدی‌تر از آمارهای خانه کتاب است.
و ضعیت به گونه‌ای است که می‌توان گفت، بحران کاغذ بر بازار نمایشگاه کتاب سایه انداخته است.اما این سایه چه میزان است؟ آیا کاغذ نشر را مختل کرده است؟
مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که این روزها کمتر ناشری از ناشران حاضر در سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران هست که کمبود کاغذ تعداد تازه‌ها و تجدید چاپی‌هایش را کاهش نداده باشد، به این باید کاهش تعداد شمارگان را نیز افزود.
حاجی آبادی: مشکلات را از هر جا رفع می‌کنیم از جای دیگر سرباز می‌کند
رضاحاجی آبادی مدیر انتشارات هزاره ققنوس در این زمینه می‌گوید: مشکلات نشر به گونه‌ای شده است که هر جا را رفع کنیم، جای دیگری سرباز می‌زند، در دوره‌ای کاغذ مشکل حاد می‌شود، در دوره‌ای دیگر زینک، هر مشکل هم مدیریت شود، مشکلی دیگر نمایان می‌شود.
وی در ماه‌های پایانی سال 97 با بیان اینکه یک بار از کاغذ توزیعی وزارت ارشاد استفاده کرده‌ایم گفت: اگر همین امروز هم به ناشران زینک و مرکب را برسانند،به سختی می‌توانند کتاب‌های تازه‌شان را به نمایشگاه برسانند، فرایند چاپ کتاب زمان بر است.
حاجی‌آبادی تصریح می‌کند: وقتی کاغذ گران و کمیاب می‌شود، من ناشر به جای 10 کتاب 2 کتاب منتشر می‌کنم، وضعیت برای ناشران دیگر نیز همین‌گونه است، چاپ کتاب‌های تازه در مجموع کاهش یافته است، شمارگان نیز کاهش چشمگیر داشته است، امسال ما در هزاره ققنوس کتاب‌های اندکی را بالای 1000 نسخه منتشر کردیم، همچنین تنها 6 عنوانمان بالای 200 نسخه شمارگان داست. تازه بسیاری از این کتاب‌ها اواخر سال 96 چاپ شده و در شناسنامه چاپ 97 ثبت شده است.
وی اضافه می‌کند: 40 درصد کتاب‌هایی که ما در انتشارات هزاره ققنوس در نمایشگاه کتاب تهران عرضه خواهیم کرد، متعلق به سال 96 است.
سعید مکرمی مدیر انتشارات اسم از جمله ناشران تازه‌کار در سال‌های اخیر است، که معتقد است ناشران کوچک که تازه پا به میدان گذاشته‌اند توان هزینه‌کرد برای خرید کاغذ از بازار را ندارند و وزرات ارشاد باید در تخصیص کاغذ خود به این نکته دقت کند.
وی می‌گوید: تنها نیمی از میزان درخواست کاغذ ما از وزارت ارشاد تامین شد، از زمانی که پول را واریز کردیم تا زمانی که کاغذ دریافت شد نیز فاصله معناداری وجود داشت، که عملا این کاغذها برای نمایشگاه کتاب به کار ما نیامد، ما می‌خواستیم کتاب‌ها را تا قبل از سال 98 منتشر کنیم که نشد. بنابراین بسیاری از کتاب‌هایی که برنامه چاپ آن‌ها وجود داشت، منتشر نشد. تنها چند کتاب محدود در اسفند ماه چاپ کردیم.
مکرمی: ناشران کوچک توان خرید کاغذی غیر از کاغذ یارانه‌ای ندارند
مکرمی تصریح می‌کند: طبق برنامه انتشارات ما از مهر تا اسفند 97 باید نزدیک به 25 عنوان کتاب منتشر می‌کردیم که به دلیل وضعیت کاغذ و عدم تامین به موقع آن نتوانستیم این رقم را منتشر کنیم.
مدیر انتشارات اسم اضافه می‌کند: قیمت کاغذ در بازار نیز بسیار بالا بود و ما توان و نقدینگی برای تامین کاغذ از بازار آزاد را نداشتیم.
به نظر می‌رسد ناشران اگر توانسته باشند که کاغذ خود را از سیستم توزیع وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دریافت کنند، کتاب‌ها را طبق الویت منتشر کرده وگرنه عطای انتشار را به لقایش بخشیده‌اند.
اباذر رضانیا معلم مدیر انتشارات کوله پشتی نیز از جمله ناشرانی است که از وضعیت کاغذ ناراضی هستند، وی می‌گوید: وزارت ارشاد تنها کمتر از یک پنجم مصرف سالیانه ما به ما کاغذ داده است، به عبارت دیگر 20 درصد در خواست ما کاغذ ارائه شده است.آن هم طی دو بار، مابقی را از بازار آزاد با قیمت 300 تا 350 هزار تومان خریداری کردیم.
رضانیا معلم: ناشرنماها کاغذ ارشاد را در بازار فروختند
وی با بیان این مطلب که بسیاری از ناشرنماها کاغذهایی را که از وزارت ارشاد با نرخ دولتی خریداری کردند، در بازار آزاد فروخته‌اند، اضافه می‌کند: زمانی که برای خرید کاغذ رفتیم کاغذفروشان کاغذی با چند هزار پایین‌تر از نرخ معمول را پیشنهاد می‌کردند و می‌گفتند برای همکار خودتان است که به ما فروخته است.
رضانیا معلم با اشاره به افزایش قیمت کتاب در پی قیمت بالای کاغذ می‌گوید: طبعا قیمت کتاب با کاغذی که از بازار آزاد تهیه می‌شود، افزایش داشته است، ما تلاش کردیم که از سودمان بکاهیم تا بازار مخاطب را از دست ندهیم.
کاهش 50 درصدی انتشار کتاب در انتشارات کوله پشتی زیر سایه بحران کاغذ
وی با اشاره به مشکلاتی که این کاهش چاپ برای ناشران پدید آورده است، تصریح می‌کند: ما با مترجمانمان به مشکل برخوردیم، چرا که نتوانستیم به وعده خود برای چاپ کتاب‌هایشان عمل کنیم، ما رد سال 96 به صورت میانگین هفته‌ای یک کتاب منتشر می‌کردیم، این آمار در سال 97 ماهی دو عنوان شده است، یعنی با 50 درصد کاهش در تعداد عناوین مواجه شدیم.
سایه بحران کاغذ بر بازار نمایشگاه کتاب تهران به اندازه‌ای است که بسیاری از ناشران تنها با یک عنوان کتاب جدید از نمایشگاه سال گذشته به نمایشگاه آمده‌اند.
عابد قدسی مدیر انتشارات سپیده باوران از جمله این ناشران است، وی می‌گوید: ما کتاب چاپ اولی خیلی اندک داشتیم از نمایشگاه پارسال تا الان یک عنوان بیشتر چاپ اولی نداشتیم، مابقی تجدید چاپ هستند. برای تجدید چاپی‌ها هم کاغذ کم آوردیم و مجبور شدیم از وارد کننده کاغذ بالک اما با نرخ مناسب خریداری کنیم که آن محدودیت داشت.
قدسی: سپیده باوران تنها با یک عنوان چاپ اول به نمایشگاه آمده است
وی می‌افزاید: ناشران دیگر نیز عمدتا این گرفتاری را دارند، مگر ناشرانی که رابطه‌های خوبی دارند یا دسترسی‌هایشان بیشتر است. در همین شرایط فعلی من برخی از همکاران را می‌بینم که کتاب‌های بسیار را با کاغذهای خوب منتشر می‌کنند، که یا از طریق همین رابطه‌ها به کاغذ دست یافته‌اند و یا خرید سنگینی از گذشته داشته‌اند.
برخی دیگر از ناشران نیز همچون قدسی معتقدند که ناشرانی هستند که خللی در انتشار کتاب‌هایشان به وجود نیامده است و به آسانی کاغذ در اختیار دارند.
برای پیگیری این موضوع و چرایی آن به سراغ امیرحسین‌زادگان مدیر انتشارات ققنوس یکی از ناشران بزرگ و پرکار در سال‌های اخیر رفتیم. حسین‌زادگان با بیان این مطلب که پیش از درخواست کاغذ به او گفته‌اند که حجم درخواست زیاد نباشد، گفت: ما طبق این گفته حجم درخواستمان را کاهش دادیم و دو پارت از وزارت ارشاد کاغذ گرفتیم، پس از آن از شرکت راهکار برگ بهشت کاغذ بالک تهیه کردیم.
حسین‌زادگان: ققنوس تجدید چاپی‌ها را حذف کرد و چاپ اولی‌ها را کاهش داد
وی نیز با صحه‌گذاشتن بر سایه بحران کاغذ بر بازار نمایشگاه کتاب تهران می‌گوید: کمبود کاغذ برای ما نیز بسیار تاثیرگذار بوده است، بسیاری از کتاب‌ها را نتوانستیم تجدید جاپ کنیم، شمار تازه‌ها و چاپ اولی‌ها را نیز کاهش دادیم.
حسین‌زادگان اضافه می‌کند: کاغذ دولتی نیز نسبت به سال گذشته دو نیم برابر شده است، ما خواه ناخواه مجبور به کاهش تولید هستیم، چرا که تمایلی به خرید کاغذ از بازار آزاد هم نداریم.
وی نیز با تایید فروش کاغذهای دولتی در بازار می‌گوید: به ما نیز خرید این کاغذها پیشنهاد شد که نپذیرفتیم.
حقی: سایه اصلی بحران کاغذ روی کتاب‌های تخصصی است
محمد حقی مدیر انتشارات کتابستان معرفت اما معتقد است که سایه اصلی بحران کاغذ بر بازار کتاب‌های تخصصی است، چرا که ناشران در وضعیت کنونی به سراغ انتشار کمتاب‌هیا پرمخاطب می‌روند که بازگشت سرمایه را تضمین کند، بنابراین کتاب‌های تخصصی کمتر و کمتر منتشر می‌شوند.
برکسی پوشیده نیست، که سی و دومین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران تفاوت‌هایی اب نمایشگاه‌های پیشین کتاب دارد و آن کاهش مارگان چاپ کتاب‌های عرضه شده وئ کاهش عناوین چاپ اولی و تجدید چاپ‌هاست به نظر می‌رسد مرگ تدریجی شمارگان نشر سال‌هاست در ایران آغاز شده و چون روندی تدریجی دارد، مسئولان کمتر خطر را احساس می‌کنند. شاید اگر حلقه نظارت بر سیستم توزیع و مصرف کاغذهای یارانه‌ای وزارت ارشاد حذف نمی‌شد و نظارت پس از توزیع کاغذ وجود داشت، شاهد فروش کاغذدر بازار آزاد نبودیم و کاغذها میان مصرف‌کنندگان واقعی‌اش بیشتر توزیع می‌شد و کمتر شاهد کاهش‌های این‌چنینی در نشر بودیم.