گزارش تسنیم|«شورای تُرک» و اهداف سیاسی ترکیه

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم٬ «شورای تُرک» که در ایران با نام شورای همکاری کشورهای ترک‌زبان شناخته می‌شود٬ یکی از نهادهای سیاسی و فرهنگی کشورهای ترک‌زبان است که در سالیان اخیر٬ مورد توجه قرار گرفته و جمهوری ترکیه تلاش می‌کند با تقویت این شورا٬ در حوزه جغرافیایی کشورهای ترک‌زبان و در آسیای میانه٬ علاوه بر ایجاد انسجام بین این کشورها٬ زمینه همکاری‌های فرهنگی و سیاسی را نیز به وجود بیاورد.

موضع متفاوت ترکمنستان

کشورهای ترکیه٬ آذربایجان٬ قرقیزستان و قزاقستان٬ اعضای اصلی این شورا هستند و مجارستان نیز به عنوان عضو ناظر در نشست‌های سالانه حضور پیدا می‌کند، اما رویکرد ترکمنستان به شورای مزبور هنوز هم در هاله‌ای از ابهام است.

رجب طیب اردوغان خواهان آن است که امسال٬ بردی محمداف رئیس جمهور ترکمنستان نیز دست کم به عنوان مهمان افتخاری در نشست شورا حضور داشته باشد و ازبکستان نیز به عنوان عضو جدید جذب شود، اما هنوز مشخص نیست که این اهداف محقق خواهند شد یا خیر.

پارسال نیز بردی محمداف به اجلاس و بازی‌های محلی شورا دعوت شد، اما حضو پیدا نکرد. طی سال‌های پس از فروپاشی شوروی، ترکیه و قزاقستان تلاش‌های زیادی برای ایجاد هویت واحد و همگرایی میان کشورهای ترک‌زبان صورت داده‌اند، اما مخالفت‌های ازبکستان و ترکمنستان و اختلاف نظرهای کشورهای عضو مانع تحقق این امر شده است.

به نظر می‌رسد اکنون که ازبکستان تمایل خود را برای عضویت در این سازمان در چارچوب سیاست‌های جدید میرضیایف اعلام کرده است، ترکمنستان مهم‌ترین کشور ترک‌زبان مخالف تکوین این پروژه باشد.

ترکیه مشتاق است که سایر اقوام ترک زبان قفقاز، همچون آجارهای گرجستان٬ نمایندگانی از ولایت آلتای، جمهوری‌های خودمختار باشقیردستان، چوواشی، داغستان، گاباردین بالکار، تاتارستان، قره چای- چرکس در روسیه و تاتارهای شبه جزیره کریمه در اوکراین، در شورای ترک حضور داشته باشند، اما در اجلاس سال 2018 میلادی٬ نه تنها این کشورها و گروه‌های قومی بلکه بخش ترک‌نشین قبرس نیز بنا بر ملاحظات خاص خود در اجلاس فرهنگی – ورزشی کشورهای ترک‌زبان شرکت نکرد.

اما در هر حال٬ هدف ترکیه آن است که از راه پیوندهای زبانی و تاکید بر همبستگی زبانی، نفوذ سیاسی و اقتصادی خود در  آسیای مرکزی و قفقاز را تحکیم کند.

ریاست شورای ترک به ترتیب حروف الفبا به کشورهای عضو سپرده می‌شود. ساختار این شورا شامل این ارگان‌ها است:

شورای سرانِ دولت‌های عضو شورا

شورای وزرای امور خارجه

شورای ریش‌سفیدها

دبیرخانه

دبیرخانه دائمی شورای ترک در شهر استانبول ترکیه قرار دارد و شواهد نشان می‌دهد بخش اعظم مخارج و بودجه‌های مورد نیاز برای انجام فعالیت‌های فرهنگی و تبلیغاتی شورای ترک٬ از سوی ترکیه تامین می‌شود.

نگاهی به پایگاه اینترنتی شورای ترک و بخش آشنایی با مقامات و نیروهای این شورا٬ نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از آنان٬ از کارشناسان سیاسی٬ فرهنگی و کارمندان اجرایی ترکیه‌ای هستند و شمار اعضای آذربایجانی نیز در رده دوم قرار دارد.

اهداف ترکیه در شورای ترک

روز گذشته نورسلطان نظربایف رئیس جمهور سابق قزاقستان٬ به پیشنهاد رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه و با تصویب دیگر اعضا٬ به شکل مادام العمر به عنوان رئیس افتخاری شورای ترک انتخاب شد.

نظربایف از سوی سران کشورهای ترک‌زبان به عنوان بزرگ و «ریش سفید» ترک‌ها شناخته می‌شود و مولود چاووش اوغلو وزیر امور خارجه ترکیه نیز با انتشار پیامی در محیط توییتر٬ نظربایف را ریش سفید دنیای ترک‌ها خواند.

پست دبیرکلی شورای ترک٬ در اختیار آمریف بغداد کولتائویچ است که پیش‌‌تر به عنوان سفیر قزاقستان در ایران٬ فعالیت کرده بود. توجه ویژه اردوغان به نظربایف نشان می‌دهد که ترکیه در تقویت بنیه‌های سیاسی و دیپلماسی شورای ترک نقش مهمی دارد، اما ترجیح می‌دهد که نظربایف چهره برجسته این شورا باشد و فعالیت‌های شورا در آسیای میانه٬ پویاتر و جدی‌تر باشد.

به ویژه در شرایط کنونی که نظربایف پس از 30 سال از قدرت کناره‌گیری کرده٬ فرصت و مجال بیشتری در اختیار دارد تا بخش مهمی از توان خود را صرف سازماندهی و هدایت این شورا کند.

ترکیه٬ پس از فروپاشی شوروی٬ همواره به دنبال آن بوده که از پتانسیل سیاسی٬ فرهنگی و اقتصادی کشورهای ترک‌زبان آسیای میانه بهره‌برداری کند، اما گفته می‌شود که ایده اولیه تاسیس شورای ترک٬ برای نخستن بار در سالیان 1992 و 1993 میلادی توسط نورسلطان نظربایف مطرح شده است.

معمایی به نام زبان

یکی از زیرمجموعه‌های شورای ترک٬ نهادی به نام مجلس کشورهای ترک‌زبان (TÜRKPA) است، اما مساله اینجاست که در آمیختگی فرهنگی و اجتماعی کشورهای آسیای میانه و قفقاز با زبان و ادبیات روسی و همچنین تغییرات بسیار در الفبا و فاصله جغرافیایی و زبانشناسی لهجه‌ها به گونه‌ای است که حتی در اجلاس رسمی نیز٬ سران این کشورها ناچارند از مترجم رسمی استفاده کنند و یک زبان ترکی مشترک و قابل فهم برای ارتباط همه آنان وجود ندارد.  

اما آنکارا با استناد به بُن‌مایه‌ها و ریشه‌های مشترک نژاد اویغوری و زبان ترکی٬ اصرار دارد به هر شکل ممکن این ارتباط تداوم یابد. در همین حال٬ رجب طیب اردوغان خواستار آن شده که پارلمان افتخاری کشورهای ترک‌زبان٬ از این به بعد زیرمجموعه شورای ترک نباشد و به عنوان یک سازمان مستقل اعلام موجودیت کند.

بنابراین بعید نیست در آینده‌ای نزدیک٬ یکی دیگر از زیرمجموعه‌های شورای ترک به نام «تشکیلات بین‌المللی دانشگاهیان و اصحاب فرهنگ ترک‌» (TÜRKSOY) با همین منطق اردوغان٬ به عنوان تشکیلات مستقل٬ به فعالیت خود ادامه دهد.

برخی مشکلات شورای ترک

مساله زبان یکی از پاشنه آشیل‌های مهم شورای ترک است. به این معنی که اولاً بر اساس نظرات اغلب تحلیل‌گران سیاسی٬ در معادلات امروز و در سایه قوانین حاکم بر روابط بین‌الملل٬ عوامل اقتصادی و نظامی٬ نقش بیشتری برای همکاری‌های منطقه‌ای دارد تا فرهنگ٬ زبان و قومیت.

دوم این که نه تنها در منطقه مزبور٬ یک صورت واحد و مشترک زبان ترکی برای ارتباط بین اعضا وجود ندارد٬ بلکه خود چهار کشور اصلی عضو شورا نیز٬ تماماً٬ ترک‌زبان نیستند.

در قزاقستان بیش از 38 درصد جمعیت روس تبار هستند و به زبان روسی صحبت می‌کنند. در قرقیزستان بیش از یک میلیون نفر از پنج میلیون نفر جمعیت این کشور ازبک و تاجیک هستند.

در جمهوری آذربایجان نیز حدود یک میلیون نفر از جمعیت 8 میلیونی این کشور تالشی، لزگی و سایر اقوام غیر آذری هستند. در ترکیه نیز 20 میلیون کُرد و سایر گروه‌های زبانی زندگی می‌کنند.

یکی دیگر از مشکلات مهم در شورای ترک٬ این است که اعضای شورا٬ پیوستگی جغرافیایی ندارند. از چهار کشور عضو این شورا٬ دو کشور در منطه آسیای مرکزی و در شرق دریای خزر قرار دارند و دو کشور دیگر، ترکیه در آسیای صغیر و آناتولی و آذربایجان در قفقاز واقع شده و پیوستگی‌های سرزمینی ندارند.

همچنین باید به این نکته نیز توجه کرد که کشورهای آسیای مستقل شده از اتحاد جماهیر شوروی سابق٬ از منظر سیاسی و قدرت مرکزی٬ حساسیت قابل توجهی به موضوع برادر بزرگتر دارند. آنان در دوران شوروی سابق٬ ترس و واهمه فراوانی از مفهوم برادر بزرگتر پیدا کرده‌اند و بعید است که در دوران کنونی هم بتوانند ترکیه را به عنوان برادر بزرگتر قبول کنند.

انتهای پیام/