فضیلت شب قدر و دلایل ناشناخته بودن آن از نظر آیت‌الله دیرباز
عضو مجلس خبرگان رهبری مهم‌ترین فضیلت شب قدر را نازل شدن قرآن در این شب بیان کرد و گفت: خدای متعال به دلیل اهمیتی که این شب داشته در پی آن بوده که یک ابهام در این شب باشد تا مسلمانان و مؤمنان بهره‌برداری واقعی از این شب داشته باشند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، شبی که معنای آن را اندازه‌گیری بیان کرده‌اند، شبی که از هزار ماه فضیلتش بیشتر است و در آن تقدیر یک‌ساله آدمی رقم می‌خورد و چه نیکو که این تقدیر خوب رقم بخورد و به قول مولا علی (ع) در این شب باید از خداوند چیزهایی مانند سلامتی، طول عمر و روزی را خواست.
معنا و اهمیت شب قدر، فضیلت آن، دلایل ناشناخته بودنش، احیاء و شب‌زنده‌داری و سؤالاتی ازاین‌دست ما را بر آن داشت تا با آیت‌الله عسکر دیرباز، عضو مجلس خبرگان رهبری و رئیس دانشگاه قم به گفت‌وگو بنشینیم و سؤالات خود را از ایشان بپرسیم.
تسنیم: ارتباط معنایی قضا و قدر با شب قدر چگونه است؟
در آموزه‌های دینی با دو مفهوم قضا و قدر مواجه هستیم. معمولاً قضا و قدر هر دو با هم به کار می‌رود و شب‌های قدر در این‌ارتباط تعریف و شناسایی می‌شود؛ به این صورت که خداوند متعال برای کل هستی و ازجمله اموراتی که مربوط به انسان‌هاست برنامه‌هایی دارد که بخشی از این برنامه‌ها به اختیار خود انسان‌ها واگذارشده و عمده آن نیز در دست خدای متعال است. سلامتی، بیماری، روزی، اولاد و تعیین مسیر زندگی انسان اموری هستند که انسان دائماً با آن مواجه است و از ناحیه خداوند متعال تحت عنوان "قضای الهی" رقم می‌خورد. در شب قدر خداوند این مقدرات را برای یک سال آینده تعیین می‌کند.
تسنیم: درباره اهمیت و فضیلت شب قدر توضیح دهید.
با نگاه به آیات و روایات این بحث به ذهن می‌آید که آیا اهمیت زمان به ذات خود آن‌ها برمی‌گردد یا به رخدادهایی که در زمان‌های گذشته اتفاق افتاده است؟ می‌توان هر دو را تأیید کرد اما به لحاظ امور معنوی باید بین زمان‌های مختلف تفاوت‌هایی قائل شد؛ به‌علاوه گاهی رخدادهایی بسیار مهم در اوقات و زمان‌های خاصی اتفاق افتاده که اهمیت آن زمان را مضاعف کرده است.
مهم‌ترین فضیلت شب قدر نازل شدن قرآن در این شب است، از طرف دیگر خداوند متعال در قرآن کریم درباره فضیلت این شب می‌فرماید« لیله‌القدر خیر من الف شهر» یعنی فضیلت این شب از هزار ماه بیشتر است؛ به این معنا که اگر انسان هزار ماه اگر انسان فعالیت خیر و خوب انجام دهد، به‌اندازه یک‌شب قدر فعالیت خیر انجام داده است.
تسنیم: در مورد دلایل ناشناخته بودن این شب بگویید، اینکه چرا ما انسان‌ها نباید بدانیم شب قدر دقیقاً چه شبی است؟
در واقع خدای متعال به دلیل اهمیتی که این شب داشته در پی آن بوده که یک ابهام در این شب باشد تا مسلمانان و مؤمنان بهره‌برداری از این شب داشته باشند. در روایات به هر سه شب نوزدهم، بیست ویکم و شب بیست و سوم اشاره‌شده اما درعین‌حال گفته‌اند در شب نوزدهم بخشی از امور تقدیر می‌شود، در شب بیست و یکم تثبیت و در شب بیست و سوم امضاء و حتمیت می‌یابد؛ همچنین اگر به انسان گفته شود که با جای سه شب، مثلاً فلان شب،شب قدر است این احتمال وجود دارد که در آن‌یک شب اتفاق و پیش آمدی برای او اتفاق بیافتد و نتواند بهره لازم را از آن شب داشته باشد. درعین‌حال در روایات ما اشاره‌شده که مهم‌ترین شب همان شب بیست و سوم است که حضرت رسول اکرم(ص) و حضرت فاطمه زهرا (س) فرزندان خود را ترغیب می‌کردند که احیاء و شب‌زنده‌داری در این شب داشته باشند.
تسنیم: آیا تنها در سوره قدر در مورد فضیلت شب قدر صحبت شده یا اینکه در آیات دیگر قرآن به این شب اشاره شده است؟
خود آیات قرآن کریم مشخصاً شب را مشخص نکرده اما وقتی آیات را کنار هم می‌گذاریم معلوم می‌شود شب قدر در ماه مبارک رمضان واقع شده است. اما اینکه کدام شب، قطع به‌یقین شب قدر است را می‌توان از احادیث متوجه شد؛ به‌عنوان نمونه وقتی شخصی خدمت رسول اکرم(ص) می‌آید و می‌گوید که منزلم بیرون مدینه است و در شب‌های قدر نمی‌توانم به مسجد پیامبر بیایم. رسول اکرم (ص) می‌فرمایند که «شب بیست و سوم بیا» این خود مؤید این مسئله است که شب بیست و سوم اهمیت بیشتری دارد یا وقتی‌که امام صادق(ع) در یک ماه مبارک رمضانی بیمار بودند شب بیست و سوم فرمودند که «بستر من را به مسجد منتقل کنید.»
در شب بیست و سوم در بستر بیماری بودند اما در خانه خدا حضور داشتند و در جمع کسانی که برای احیاء آمده بودند حضور یافتند؛ یا اینکه حضرت فاطمه زهرا(س) شب بیست و دوم ماه رمضان فرزندان خود را تشویق می‌کردند که برای بیدار ماندن در شب بیست و سوم زود بخوابند و آن‌ها را با خوراکی و استفاده از آب و خنک کردن تشویق به بیدار ماندن می‌کردند. خود این‌ها نشانه آن است که شب بیست و سوم از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و به احتمال زیاد شب 23 شب قدر است.
تسنیم: درباره احیاء و اهمیت شب‌زنده‌داری بگویید اینکه چرا سفارش شده که احیاء بگیریم؟
در فرهنگ قرآن چنین استفاده می‌شود که بخشی از شب برای خواب و بخشی نیز برای عبادت است؛ در قرآن مجید اصل بر این بوده که انسان حداقل بخشی از شب را بیدار بماند و سفارش شده که بخشی از شب را خوابیده و استراحت کند و اواخر شب 2 ساعت قبل از اذان صبح را بیدار بماند و این یک قانون کلی از قرآن به‌راحتی استناد می‌شود.
در آموزه‌های دینی شب‌های خاصی تأکید بر بیداری حداکثری شده است از این جهت به احیاء در شب‌های قدر که معنای آن «شب‌زنده‌داری» بوده تأکید فراوانی شده است. البته بیدار ماندن تا صبح به معنای نخوابیدن و سرگرم کردن با کارهای بی‌فایده نیست بلکه آنچه در روایات آمده و آنچه بیشترین اهمیت را دارد همین مذاکرات و مطالعات علمی، دعا، انفاق و نمازخواندن است.
تسنیم: به شب‌زنده‌داری در شب قدر بسیار تأکید شده و در این میان شب بیست و سوم سفارش بیشتری شده است. آیا اهل تسنن هم همین تأکیدات را دارند؟
منابع اهل سنت شب 27 رمضان را به‌عنوان شب قدر می‌دانند اما همان‌گونه که شیعیان بیشترین تأکید را برشب 23 دارند، اهل تسنن بر شب 27 تأکید بیشتری دارند. البته برخی از بزرگان اقدام به شب‌زنده‌داری در کل ماه رمضان برای درک بیشتر شب قدر می‌کردند.
تسنیم: چرا اهل تسنن بر شب بیست و هفتم ماه رمضان تأکید بیشتری دارند؟
ریشه این امر به روایات برمی‌گردد، بعضی از روات اهل سنت از نظر اهل تشیع مورد وثوق نیستند و بر عکس هم ممکن است که برخی از راویانی که ما از آن‌ها روایت نقل می‌کنیم از نظر اهل سنت مورد اطمینان نباشند. در برخی روایات احتمال خطا، کذب، دروغ و یا هر دو در آن‌ها وجود دارد اما روایتی را داریم که احتمال ثقه بودن در هر دوی آن‌ها بیشتر است.
نکته دوم ایست که همه احادیث به پیامبر اکرم(ص) برمی‌گردد و حرف ما این است که اهل‌بیت پیامبر به پیامبر اکرم(ص) نزدیک‌تر هستند نسبت به افرادی که جزو خاندان پیامبر نیستند در نتیجه اگر اهل‌بیت پیامبر(ص) روایتی را مطرح می‌کنند دارای اعتماد و اطمینان بیشتری است تا روایتی که اهل تسنن مطرح می‌کنند چرا که خاندان پیامبر حشر و نشرشان با خود پیامبر اکرم(ص) بیشتر است.
از سوی دیگر از نظر ما اهل‌بیت پیامبر(ع) جایگاهی را دارند که آموزه‌های دینی را بی‌واسطه از پیامبر اکرم(ص) گرفته و برای ما نقل می‌کنند. در حالی‌که هر آنچه از غیر پیامبر نقل کنیم گفته می‌شود که نظر و اعتبار فرد است؛ بنابراین برای فرمایشات پیامبر اکرم (ص) اعتباری قائل هستیم که این‌ها از پیامبر نقل می‌کنند و ما از اهل‌بیت پیامبر(ع) نقل می‌کنیم. اما اهل تسنن واسطه‌هایی دارند که از فلانی، فلانی و آقا رسول‌الله(ص) گفت که فلان شب، شب قدر است. این واسطه‌ها از نظر شیعیان مورد وثوق و اعتماد نیست اما واسطه‌های شیعیان همگی مورد اعتماد هستند.
تسنیم: آیا واقعاً تقدیرات انسان در شب قدر رقم می‌خورد؟
شب‌زنده‌داری با تقدیرات تفاوت دارد، تقدیرات ممکن است یک امری باشد و شب‌زنده‌داری یک امر دیگری. شب‌زنده‌داری در نیمه شعبان تأکید شده اما تقدیرات در شب قدر رقم می‌خورد و این آیه صریح قرآن است؛ البته در روایات هم آمده که ممکن تقدیری رقم می‌خورد اما با دعا و صدقه یک تغییرات جزئی در تقدیرات صورت بگیرد که خود خداوند متعال چنین اجازه‌ای را دارد و یا خود بنده با گناهان خود تقدیر خیر خود را برهم بزند و یا تقدیر شر را با کار خیر بر هم بزند. البته این به هم زدن‌ها دریک بازه محدودی بوده و خیلی گسترده نیست.
تسنیم: آیا باید همه این ادعیه و نمازهای سفارش شده در شب قدر انجام شود و یا نه در حد توانمان باید انجام دهیم؟
کیفیت عمل مهم‌تر از کمیت عمل بوده و اینکه یک فردی یک‌عمری را در آلودگی به سر برده است حال یک‌شب هم بیاید و دعا کند و نماز بخواند تأثیر خودش را دارد اما انسان باید آلودگی‌های قبلی و لغزش‌ها را جبران کند تا ظرفیت روحی خوبی برای این کار داشته باشد.
همین‌طور ممکن است افرادی به لحاظ بیماری و عدم توانایی و ظرفیت نتوانند این اعمال را انجام دهند. مهم کیفیت اعمال است چرا که توبه به معنای بازگشت است، عملاً باید انسان برگردد و تغییر مسیر بدهد اگر این مسئله در زندگی ما رخ داد کار درست شده و تنها گفتن «استغفرالله ربی و اتوب الیه» کافی نیست اینکه بگوییم من توبه کردم اما بعد از ماه رمضان همان کارها را انجام دهیم که قبل از ماه رمضان انجام می‌دادیم توبه و معنویت معنای خود را از دست می‌دهد.
انتهای پیام/ح