اثر ملی «بازار کهنه قم» در تسخیر موتورسیکلت‌ها؛ جای خالی صنایع دستی و رونق اقتصادی
بازار کهنه قم در حالی از سال ۷۶ به‌عنوان یک اثر ملی ثبت شده که حالا کارایی خود را تقریباً از دست داده و تبدیل به یک خیابان پرتردد شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، روی سکوی یکی از حجره‌های بسته‌اش می‌نشینم و چشم‌هایم را می‌بندم و فقط گوش می‌دهم. سرم پر از صدایی می‌شود که هر لحظه یکی از آن‌ها در رقابت با بقیه پیروز می‌شود و به گوشم می‌رسد. صدای موتورسیکلت‌هایی که ویراژ می‌دهند، گاهی بوق‌های ممتد می‌زند که کسبه راهشان را سد نکنند و گاهی هم با فریادهایشان همین‌ها را می‌گویند. صدای راننده‌هایی که راه برای عبور همه آن‌ها با هم کافی نیست و حالا برای گرفتن حق تقدم با هم درگیر شده‌اند ، اینجا در دل بازار کهنه با این قدمت و اهمیتش جایی که روزگاری نبض اقتصاد یک شهر در حوالی‌اش می‌زد و حالا چیزی شبیه یک خیابان تنگ از آن باقی‌مانده است.
قفل‌هایی که روی درهای نیمی از حجره‌هاست و خاکی که از پشت شیشه روی وسایلشان دیده می‌شود خبر از این می‌دهد که سال‌هاست که کسی سراغ این حجره‌ها را هم نگرفته است هر چه راه این بازار حالا سر و صدا به پا کرده حجره‌ها و کاسبی روی دور سکوت است. میان این حجره‌هایی که گرد رکود رویشان نشسته است هنوز بعضی از حجره‌ها لنگان‌لنگان روی پای خود مانده‌اند.
حسین آدابی از کسبه یکی از همین حجره‌هاست که حالا بیش از 50 سال از عمر خود را در حجره‌ای از بازار کهنه گذرانده است و حالا اعتقاد دارد که وضعیت بازار کهنه به نسبت سال‌های قبلش بسیار ناگوارتر است و به این اثر تاریخی توجهی نمی‌شود.
وضعیت آسفالت کف بازار کهنه و فرورفتگی‌هایی که در سرتاسر مسیر به وجود آمده است یکی از همین نشانه‌های بی‌توجهی به این اثر تاریخی است، این را آدابی گفته و می‌گوید: همین چاله‌های کف بازار بارها مشکلات بسیاری را برای مردم و کسبه ایجاد کرده است؛ چندین بار خودم شاهد زمین خوردن مردم بوده‌ام، جمع می‌شویم و چاله‌ها را با سیمان پر می‌کنیم اما بازهم قبلاً در اثر عبور ماشین‌ها و حالا موتورسیکلت به این روز درمی‌آید.
بازار باید مسدود شود
همین حرف‌ها را در حالی می‌زند که موتورسیکلت‌ها هم‌زمان از دو طرف مسیر عبور می‌کنند و صدایشان زیر سقف بازار کهنه چندین برابر می‌شود «باز بودن مسیر عبور و مرور موتورسیکلت‌ها باعث می‌شود هر روز دعوا و بحث‌هایی سر عبور و مرور در بازار اتفاق بیفتد، برخی از کسبه که کار هنری داشتند کار خود را تعطیل کرده‌اند به این خاطر که سر و صدای ویراژ موتورسیکلت‌ها تمرکز آن‌ها برای کار را می‌گیرد».
به گفته وی بسیاری جوان‌هایی بودند که حجره‌ای را راه انداخته بودند و کار گرافیکی انجام می‌دادند و محصولات هنری تولید می‌کردند اما همین شلوغی و مزاحمت‌های وسایل نقلیه باعث شد که حجره‌شان را بدون اینکه حتی وسایلشان را ببرند تعطیل کنند و اصلاً دیگر سراغش را هم نگرفته‌اند.
آسیب به این میراث تاریخی به همین‌ها ختم نمی‌شود آدابی شکافی را که روی دیوار پشتی حجره‌اش ایجاد شده است را نشانم می‌دهد و می‌گوید: این شکاف‌های از زمان گودبرداری که دقیقاً چسبیده به بازار کهنه برای پارکینگ انجام شده است ایجاد شده است.
به گفته وی پیگیری‌های بسیاری هم برای همین مشکلات انجام داده‌اند اما دائماً بین شهرداری و میراث فرهنگی پاس‌کاری شده‌اند و هر کدام دیگری را مقصر می‌دانند.
بازاری که شاهراه است
عباس حسن‌زاده یکی دیگر از کسبه بازار کهنه است که حالا بیش از 20 سال بوده که کار رنگرزی می‌کند و از عبور و مرور موتورسیکلت‌ها در مسیر محیط کارش عاصی است.
او که اصلاً این اتفاق را در بازارها غیرطبیعی می‌داند می‌گوید: از قدیم رسم بود که دوطرفه بازارها پله می‌ساختند و به این طریق راه ورودی و خروجی بازار را می‌بستند اما حالا بازار کهنه قم تقریباً به یک شاهراه تبدیل شده و بسیاری از رفت و آمدهای محلی از این بازار انجام می‌شود که کاسبی را مختل می‌کند.
از هیچ کجای دنیا از میراث تاریخی خود این‌گونه حفاظت نمی‌کنند، این را حسن‌زاده گفته و معتقد است: حتی در ایران بازارهای قدیمی به‌خوبی در شهرهای دیگر مراقبت می‌شوند و در هیچ کدام از آن‌ها مانند بازارهای اصفهان، یزد و کاشان موتورسیکلت رفت و آمد ندارد، قبلاً که ماشین هم در این مسیر عبور می‌کرد و حالا مدتی است که راه آن بسته شده است، در بازار بزرگ قم هم ماشین عبور و مرور نمی‌کند و راه بازار بسته است و در نهایت برای حمل بار باید راهی برای گاری ایجاد شود اما بازار کهنه مورد جفا قرار گرفته است.
کاسب بازار کهنه اعتقاد دارد که برای سروسامان دادن به بازار کهنه باید کف آن سنگ‌فرش شود و نجاری‌ها جابه‌جا شوند یا حداقل مقرراتی برای آن‌ها تعیین کنند که برای محیط بازار آسیب‌زننده نباشد مانند اینکه از ایجاد آتش خودداری کنند چرا که بسیاری از آسیب‌هایی که به بازار کهنه می‌رسد در نتیجه حضور نجاری‌های و اقداماتی است که انجام می‌دهند.
راه‌اندازی بازارچه صنایع‌دستی همچنان بلاتکلیف
یکی از راه‌های حفظ بازار کهنه و جلوگیری از تخریب بیشتر آن تبدیل آن به بازارچه صنایع‌دستی بود که از مدت‌ها پیش حرف و حدیث‌هایی در مورد آن شنیده می‌شد اما هنوز هیچ اتفاقی در این زمینه رخ نداده است.
حسن‌زاده اعتقاد دارد که برای اجرای این طرح باید میراث فرهنگی و شهرداری وارد میدان شوند به ساماندهی کسبه حاضر بپردازند، خیلی از نجاری و سایر کسبه‌ای که در این منطقه مشغول کارند مجوز فعالیت ندارند و تنها لازم است اقدام‌های مربوط به جابه‌جایی این واحدها انجام شود و به مکان دیگری منتقل شوند ، اتفاقی که 30 سال پیش هم افتاد و نجارها به اطراف شهر قائم که امروز به کوچه کاسه‌گری معروف است منتقل شدند و اینجا دیگر تقریباً نجاری وجود نداشت اما با همین بی‌توجهی‌ها یکی‌یکی باز کارگاه‌های نجاری برپا شد.
اما یکی از همین نجارها که اتفاقاً غرفه‌اش در بازار کهنه سروصدا به کارکرده است موافق این جابه‌جایی نیست، محمدعلی صباغ که از معدود هنرمندان تولید محصولات خراطی در قم است و کارهای هنری بسیار ارزشمندی تولید کرده است معتقد است که صنایع‌دستی تنها منحصر به محصولات معمول و شناخته شده نمی‌شود و همین محصولات چوبی نیز جزئی از صنایع‌دستی هستند و در صورتی که بازار کهنه تبدیل به بازار صنایع‌دستی شود می‌توانند در همین محل فعال بمانند.
وی اعتقاد دارد که منبت‌کاری و محصولات چوبی دیگری که در بازار کهنه تولید می‌شود مانند پارو اگر چه در لیست صنایع‌دستی نیست اما کاملاً یک اثر هنری ساخته دست است و از ماشین برای تولید آن‌ها استفاده نمی‌شود و نیازی نیست که کسی از بازار کهنه بیرون شود بلکه لازم است که میراث فرهنگی ورود کند و مغازه‌هایی که خاک می‌خورند و بسته‌اند را احیا کند و به کسانی واگذار کند که به تولید در عرصه صنایع‌دستی مشغول هستند و به‌ویژه جوان‌هایی که جایی برای عرضه محصولات خودشان پیدا نمی‌کنند.
این کاسب بازار کهنه هم اعتقاد دارد که سد معبر بزرگ‌ترین مشکل فعلی بازار کهنه است، شهرداری و میراث فرهنگی باید قبل از هر چیز راه عبور و مرور وسایل نقلیه در بازار را ببندند، عبور موتورسیکلت‌هایی می‌خواهند از کنار هم از فضای محدود بازار عبور کنند آرامش بازار را به‌هم‌ریخته‌اند، بسیاری از مغازه‌دارها هم به فضای داخلی مغازه خود قانع نیستند و با قرار دادن وسایل خود بیرون از مغازه‌ها آلودگی بصری ایجاد می‌کنند.
نقض آشکار قانون
سید محسن محسنی از قم‌شناسان که سال‌ها وقت خود را به مطالعه آثار تاریخی قم و وضعیت آن‌ها سپری کرده است به ثبت بازار کهنه اشاره کرد و گفت بازار کهنه قم در تاریخ 16 آذر 1376 جز آثار ملی به ثبت رسید اما حالا به یک خیابان تبدیل شده است و نکتۀ جالب این است که در ورودی این بازار تابلوی راهنمایی و رانندگی با علامت یک‌طرفه دیده می‌شود که خود این تابلو دلالت بر این دارد که خودروها و موتورسیکلت‌ها می‌توانند به‌صورت یک‌طرفه از داخل بازار عبور کنند و همین مسئله یکی از مشکلات مهم این اثر تاریخی است.
این در حالی است که تا پیش از شروع سال 98 عبور و مرور ماشین‌ها هم به بازار کهنه آزاد بود بعد از آن با نصب میله‌هایی از آن جلوگیری شد اما هنوز مشکل بازار کهنه باقی است. به گفته این قم‌پژوه مادۀ 566 قانون مجازات اسلامی می‌گوید: «هر کس نسبت به تغییر نحوۀ استفاده از ابنیه، اماکن و محوطه‌های مذهبی فرهنگی و تاریخی که در فهرست آثار ملی ثبت شده‌اند، برخلاف شئونات اثر و بدون مجوز از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور اقدام نماید، علاوه بر رفع آثار تخلف و جبران خسارت وارده به حبس از سه ماه تا یک سال محکوم می‌شود» و به اساس این ماده‌قانون استفاده کنونی از بازار کهنه به این شکل جرم است.
محسنی معتقد است حتی اگر نحوۀ استفاده از یک اثر ملی، به اثر ضرر و زیانی وارد نکند و صرفاً برخلاف شئونات اثر باشد، موضوع جنبه کیفری پیدا می‌کند و اگر به اثر خسارتی هم وارد کند محکومیت به رفع آثار تخلف و جبران خسارت را نیز در پی دارد.
وی استفاده از بازار به‌عنوان خیابان یا محل تردد خودرو را یکی از همین استفاده‌های برخلاف شئونات برشمرد و افزود: این نحوه استفاده از بازار همچنین به این اثر ملی آسیب هم وارد کرده است و این سؤال پیش می‌آید که اصلاً نصب تابلو با مجوز میراث فرهنگی بوده است و یا مرجعی که این بازار را به‌عنوان خیابان یک‌طرفه یا محل تردد خودرو و موتورسیکلت درآورده بود به ماده اشاره شده توجهی کرده است؟
سؤال‌هایی که البته ذهن بسیار دیگری از حافظان میراث فرهنگی و حتی مردم عادی را به خود مشغول کرده است، سؤال‌هایی که البته سال‌هاست از سوی نهادهای مرتبط جوابی دریافت نکرده است.
انتهای پیام/ح