انقلاب سودان؛ از بسترها و زمینه‌های داخلی تا مداخله‌های خارجی

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم به نقل از مرکز مطالعاتی الزیتونة، اتفاقات سودان طی ماه‌های اخیر بیشتر به دلیل مسائل اقتصادی رخ داد. در این مدت صف های خرید نان طولانی می شد و یارانه ها افزایش نمی یافتند و گاهی قطع می شدند. صف های سوخت و بنزین هرروز طولانی تر می شد و مردم نگران تمام شدن ذخایر سوختی بودند که این اتفاق کشاورزی این کشور و زندگی روستایی را نیز به شدت تحت تاثیرقرار می داد. این وضعیت با بحران ارز خارجی و کمبود نقدینگی بدتر شد. حتی افراد ثروتمند نیز فقیر محسوب می شدند، چرا که نمی توانستند از پول خود استفاده کنند، تولید داخلی مرده بود، قیمت کالاها به طرز وحشتناکی افزایش پیدا کرده بود، تاجایی که یک کارمند توان اداره زندگی و خرید ملزومات اولیه را نیز نداشت.

با شدت گرفتن این اوضاع، بی قانونی و فساد در رژیم وقت افزایش یافت و قانون نیز نتوانست آنها را مجازات کند و از سوی دیگر اعتماد مردم به قانون و مجازات مفسدان اقتصادی نیز بسیار کاهش یافت. دولت عمر البشیر بسیار کند عمل می کرد. سوال اساسی در این شرایط چگونگی مقابله با این وضعیت بود.

به این ترتیب تظاهرات ها از پایتخت و مناطق دیگر آغاز شد. این تظاهرات ها نتیجه رنج و درد مردم زیر فشار اقتصادی بود که از تحریم های آمریکا ضد این کشور شروع شد و حتی برخی از کشورهای دوست و برادر آن نیز به طور غیر مستقیم در این تحریم ها شرکت داشتند. با وجود اینکه نشست های وفاق ملی توسط عمر البشیر رئیس جمهور سابق در سودان راه اندازی شد، اما این نشست هم نتوانست کمکی به وضعیت موجود بکند. تظاهرات بزرگ مردم سودان از 25 دسامبربه سمت مجلس شروع شد و این به معنای آغاز حرکت های اعتراضی بود که با عنوان اعتصاب اتحادیه های اصناف سودان شناخته می شد. این اتحادیه ها شروع به تظاهرات و اعتصاب و ... کردند و به تدریج توانستند اتحادیه های مختف را با خود همراه کنند.

آوریل، آغاز آتشفشان

سه ماه پیش جرقه آتش حوادث سودان در 18آوریل زده شد و همه مردم در تاریخ سالگرد قیام مردم ضد محمد جعفر نمیری رئیس جمهور سابق این کشور، با یکدیگر متحد شده و علیه رژیم وقت به پا خواستند و با تعداد بیشتری در قلب خارطوم جایی که ستاد مشترک ارتش، نیروی هوایی، نیروی دریایی و نیروی زمینی حضور داشت، شروع به تظاهرات کردند.

یک حرکت گسترده و عمومی در 6 آوریل شکل گرفت که مخاطب آن جوانان اعم از دختر و پسر بودند. به نظر می رسید که پس از اعلام شعار سرنگونی دولت، رویدادهای بزرگ رسانه ای در راه بود. واضح بود که در صحنه کنونی، مقامات اعتماد عمومی مردم را از دست داده بودند.

در این شرایط تعامل مثبتی میان مردم و نیروهای مسلح شکل گرفته بود، نیروهایی که هنوز هم از حمایت سیاسی برخوردار بودند، در میان آنها شخصیت های نظامی و امنیتی نیز دیده می شد و این نیروها توانستند اعتماد عموم مردم را تا حد زیادی جلب کنند. گروهی از جوانان سیاسی نیز ارتباطاتی را با نیروهای مسلح برقرار کرده و از این طریق گفتگوهایی با رژیم انجام دادند.

سقوط رژیم البشیر

سرانجام در نیمه شب 11آوریل، نیروهای چهارگانه  نیروهای مسلح، امنیت، اطلاعات، پشتیبانی سریع و نیروهای پلیس تصمیم به برکناری عمر البشیر رئیس جمهور این کشور گرفته و اعلام کردند که قدرت به شورای نظامی انتقالی واگذار شود، این اتفاق بسیار سریع رخ داد و عمر البشیر نتوانست حتی اعتراض کند و در واقع این انتقال قدرت بدون جنگ و خونریزی و حتی مذاکره بود.

این اولین بیانیه انتقال قدرت به شورای انتقالی نظامی بود که البته پس از گذشت زمان کوتاهی این مجلس نیز نتوانست به رسمیت شناخته شود و اتحادیه های اصناف ضد آن تجمع و تظاهرات کردند.

احزاب مختلف پس از صدور اولین بیانیه با حضور چند هزار نفری در این اجتماع حاضر شدند که چنین جمعی پیش از این سابقه نداشت. اخبار سقوط رژیم و دستگیری رئیس جمهور و فرماندهان سیاسی و حزبی و نیز بازداشت چند تن از برادران مشهور رئیس جمهور که نفوذ اقتصادی بالایی داشتند، هم موجب خوشحالی و هم ناراحتی شد.

ژنرال عوض بن عوف وزیر دفاع سودان با صدور بیانیه ای اعلام کرد که رژیم سقوط کرده و نهادهای دولتی منحل شده و قانون اساسی متوقف شده؛ اما دادگاه قانون اساسی و موسسات هوادار به حالت سابق خود باقی ماندند. وی خود را رئیس شورای نظامی انتقالی معرفی کرد که قرار است به مدت دو سال قدرت را در این کشور به دست بگیرد.

احزاب مختلف مردمی به شدت به این تصمیم بن عوف به عنوان رئیس شورای نظامی اعتراض کردند و او را ادامه رژیم سابق دانستند. سپس در ظهر روز بعد عمر زین العابدین یکی از اعضای پرنفوذ شورای نظامی انتقالی بر واگذاری دولت به دست غیرنظامیان تاکید کرد. مدتی بعد ژنرال بن عوف در پی فشار و اعتراضات مردمی مجبور به استعفا شد و عبدالفتاح البرهان فرمانده نیروهای زمینی سودان این سمت را برعهده گرفت.

این اتفاقات به معنای قرار گرفتن انقلاب سودان در یک مسیر جدید بود که مورد استقبال دولت های منطقه ای و بین المللی قرار گرفت.

آغاز بحران سیاسی سودان

این صحنه دلگرم کننده بود و کشور شروع به نفس کشیدن کرد، قیمت دلار به شکل قابل ملاحظه ای در مقابل پوند سودان کاهش یافت و تا عصر روز یکشنبه 21آوریل خوش بینی عمیقی در مناطق مختلف این کشور به وجود آمد. این روز، تاریخ پیش بینی شده برای رونمایی از مرحله دوم انتقالی و شخصیت هایی بود که قراراست در این مرحله قدرت را به دست گیرند. اما این روز وعده داده شده ترسیم خط مشی تنش و بحران در روابط میان شورای نظامی و تجمع اتحادیه های اصناف به شمار می آمد.

تجمع اتحادیه اصناف در تعامل خود با شورای نظامی و سیاست های آن در انتقال قدرت رویکردهای زیررا در پیش گرفت:

• برکناری عمرالبشیر رئیس جمهور سابق
• تشکیل یک دوت غیرنظامی متکامل
• تعیین زمان 4 سال برای انتقال قدرت و انتخابات آزاد پس از این دوره
• تغییر و اعمال سیاست های جدید از سوی کمیته سیاسی

در ادامه تصمیماتی مقرر شد که از جمله آنها ادامه اعتصاب و تعویق گفتگو با شورای نظامی، عدم تعامل وسازش با این شورا، تشکیل ساختارهای حاکمیت ملی و.. و نیز بیانیه ای صادر شد که در آن بر اراده و قدرت مردم در بازپس گیری قدرت تاکید شد

ساختار جریان های انقلابی

با روشن شدن نشانه های سقوط دولت عمر البشیر رئیس جمهور سابق سودان ائتلاف های متعددی از سوی نیروهای انقلابی سودان ایجاد شد که مهمترین آنها نیروهای اعلامیه آزادی و تغییر بودند. اعلامیه آزادی و تغییر چارچوبی مستقل است که بالغ بر 20 جریان سیاسی و فرهنگی در آن مشارکت دارند. این نیروها شامل احزاب کوچکی هستند که موارد زیر را شامل می شود: تجمع المهنیین السودانیین، ائتلاف نیروهای الإجماع الوطنی، نیروهای نداء السودان، تجمع اتحادیه معارض، حزب جمهوری، حزب لیبرال، جریان الوسط للتغییر، تجمع نه به خشونت ضد زنان، جنبش قرفنا، التغییر الآن، تجمع نیروهای مدنی، کمیته های مقاومت سودان، کنگره فارغ التحصیلان دانشگاه خارطوم، کنفدراسیون سازمان های جامعه مدنی، ائتلاف کشاورزان الجزیرة و المناقل ، منبر المغردین السودانیین، الکیان النوبی الجامع ، تجمع الصحوة الثوری ، گروه های زنان غیر نظامی و سیاسی ، جبهه ملی العریضة ، حزب بناء السودان و تجمع خانواده های شهداء رمضان.

یکی از مهمترین ساختارهای موجود در ائتلاف نیروهای آزادی و تغییر، سندیکای احزاب سودان است که خود را به عنوان یک جریان افقی و بدون فرمانده معرفی کرده و شامل احزاب و گروه هایی نظیر سندیکای معلمان، سندیکای پزشکان سودان، ائتلاف دموکراتیک وکلا، روزنامه نگاران سودانی، سندیکای دامپزشکان دموکراتیک، تجمع اساتید دانشگاه، سندیکای پزشکان قانونی سودان، کمیته امداد مهندسان، کمیته مرکزی داروسازان، تجمع مهندسان سودان، جمعیت متخصصان تولیدات حیوانی، تجمع افسران بهداشتی، کمیته مرکزی آزمایشگاه های پزشکی و تجمع داروسازان می شود.

همچنین یکی از مهمترین جریان های امضا کننده اعلامیه آزادی و تغییر، ائتلاف نیروهای اجماع ملی است که شامل حزب سوسیالیست سودان، حزب بعث این کشور، تجمع زنان سیاستمدار و برخی دیگر از احزاب سودانی می شود.

نیروهای ندای سودان از دیگر گروه های امضا کننده اعلامیه آزادی و تغییر هستند که حضور سیاسی فعالی در این جریان دارند. این نیروها شامل حزب امت و حزب کنگره سودان و برخی گروه های مسلح در دارفور هستند.

ائتلاف آزادی و تغییر همچنین شامل تجمع اتحادیه معارضان است که هشت فراکسیون در زیر مجموعه خود دارد.

یکی دیگر از گروه های انقلابی سودان، جبهه ملی تغییر است که شامل جنبش اصلاح الان و حزب اتحادیه دموکراتیک و فراکسیون نیروهای تغییر و حزب الشرق برای عدالت و توسعه و برخی گروه  های سیاسی و فرهنگی دیگر می شود.

حزب النهضة سودان که با رژیم سابق این کشور نیز گفتگو داشت و در برخی زمینه ها با آن هم نظر بود نیز یکی از جریان های انقلابی فعال در عرصه کنونی سودان به شمار می رود. این ائتلاف نیز شامل احزاب امت ملی، آزادی و عدالت، جنبش آزادی سودان و برخی از احزاب دیگر این کشور می شود.

مهمترین مواضع سیاسی در سودان

شورای نظامی انتقالی

شورای نظامی انتقالی بارها تمایل خود را برای تحویل دادن حاکمیت به ملت سودان در کوتاه ترین زمان ممکن از دوره انتقالی اعلام کرده که نهایتا دو سال طول خواهد کشید. این شورا همچنین گفته که به دنبال مشورت با تمامی گروه های سیاسی است و نمی خواهد گروهی را در انزوا نگه دارد. البته این شورا بر خلاف شعارهای خود تحرکاتی را برای سرکوب تجمعات مردمی که خواستار تسریع در روند انتقال حاکمیت در این کشور هستند، انجام می دهد.

تجمع اتحادیه اصناف سودان

اتحادیه اصناف سودان دیدگاه های خود مبتنی بر ساختار حاکمیت و روند تدوین قانون اساسی برای دوران انتقالی در سودان را ارائه کرده که شامل تصویب قانون اساسی انتقالی است. ساختار حاکمیت مدنی در دوره انتقالی که این حزب آن را 4 سال اعلام کرده، در سه سطح خواهد بود که شامل شورای تمامیت انتقال مدنی، دولت اجرایی و انتقالی و پارلمان انتقالی ملی خواهد بود.

بر اساس این سند دولت اجرایی شامل نمایندگانی از نیروهای مسلح است که دولت انتقالی و کمیسیون امنیت و دفاع پارلمان آنها را مورد بازبینی و رصد قرار می دهند. پارلمان پیشنهاد شده نیز نباید بیشتر از 200 نماینده داشته باشد و دست کم 70 درصد از گروه های سیاسی و بخش های مردمی و انقلابیون و سندیکاهای کاری باید در آن حضور داشته باشند.

این سند همچنین تاکید دارد که سیستم امنیت داخلی نیز باید از بین برود و موسسات و منابع تامین مالی آن مشخص شود و مسئولان آن مورد محاکمه قرار گیرند.

پیش بینی های سیاسی

اولویت شورای نظامی انتقالی در حال حاضر امنیتی و سپس سیاسی است. این شورا در ادامه، اولویت های اقتصادی را در دستور کار خود قرار خواهد داد که با هدف تامین نیازهای اولیه مردم شامل سوخت و آرد و شکر و تولیدات کشاورزی و صنعتی و تامین ارز خارجی و افزایش کمک های خارجی جهت کاهش فشار بر دولت انجام خواهد شد.

شورای نظامی مدعی است که اقدام به پاسخ به مطالبات مردم کرده و باعث براندازی حاکمیت سابق سودان شده و جریان های حزبی و سیاسی و اجرایی و قانونگذاری در کشور را تغییر داده و به مردم این فرصت را داده که خودشان از طریق پیشنهاد دولت مدنی انتقالی در سایه انتخابات آزاد، کشور را مدیریت کنند.

در حال حاضر به نظر می رسد فشارها بر شورای نظامی برای به رسمیت شناختن اتحادیه اصناف سودان و اعلام نیروهای آزادی و تغییر به عنوان نمایندگان انقلاب سودان یکی از اولویت های سیاسی است که باید برای پیشبرد روند انتقالی در دستور کار قرار گیرد. این موضوع منطبق بر توافق صورت گرفته در 24 آوریل گروه های سیاسی این کشور است.

البته احتمال می رود اتحادیه اصناف و متحدان سیاسی آن همچنان به مخالفت ها با شورای نظامی ادامه داده و اصرار داشته باشند تا زمان انتقال حاکمیت در این کشور به تجمع خود ادامه داده و تلاش کنند اعتراضات را به صورت گسترده در خارطوم و سایر استان های این کشور پی بگیرند. اتحادیه اصناف و همچنین تلاش می کند اعتراضات خود را به یک تریبون فراگیر ملی تبدیل کرده و مطالبات و خواسته های خود را از طریق این اعتراضات به گوش همه برساند.

نیروهای آزادی و تغییر به عنوان یکی از مهمترین ساختارهای انقلاب سودان تاکید دارند که روند انتقال حاکمیت بر اساس ارزش های انقلاب باید انجام شود و در این دوره نباید به رژیم سابق و احزاب سیاسی که بخشی از ساختار حاکمیت بوده اند، اجازه ورود به روند دولت داده شود. آنها در عین حال بر حضور مردم در هرم قدرت از طریق انتخابات آزادی که قرار است در پایان دوره انتقالی برگزار شود، تاکید دارند.

با این وجود به نظر می رسد کشمکش ها میان جریان های سیاسی و انقلابی سودان در خصوص مسائل متعدد اختلافی آنها ادامه داشته باشد و این تنش های گروه های سیاسی را به سمتی سوق دهد که اولویت ها کنار گذاشته شود. البته به نظر می رسد در آینده برخی جریان های ملی گرایی دینی نیز تشکیل شوند که برای دور نماندن از سهم تقسیم قدرت در این کشور وارد عمل شوند. همچنین جریان های سلفی به سرپرستی عبدالحی یوسف و ماهر مهران و محمد عبدالکریم و گروه های صوفی به رهبری الطیب الجد الخلیفه ود بهار نیز وارد ساختار سیاسی کشور خواهند شد.

این در حالی است که شورای نظامی انتقالی تلاش دارد خود را به عنوان مسئول حفاظت از انقلاب سودان معرفی کند. با این وجود نیروهای نظامی در حال حاضر نمی توانند اعتصابات مردمی را متوقف یا کنترل کنند، همانگونه که قدرت لازم برای تأمین مطالبات ملت و حل مشکلات آنها را نیز ندارند و نمی توانند قشر خاکستری یا مستقلر را به حمایت از طرح و برنامه های خود و کاهش فشارها از خودشان قانع کنند.

شورای انتقالی نظامی در عین حال اصرار به ادامه حاکمیت خود در کشور دارد و تلاش دارد همبستگی بالایی را در میان ارتش ایجاد کرده و ساختار آن را بر اساس طرح استراتژیک خود طراحی نماید. شورای نظامی همچنین سعی دارد نمایندگان خود را در مسائل اقتصادی نیز وارد کرده و ساختار سرویس های امنیتی و اطلاعاتی را بنا بر منافع خود تکمیل کند.

این شورا همچنین تلاش دارد با حمایت از جریان های بین المللی مانع از تحرکات گروه های مسلح در دارفور و جنوب کردوان ضد این کشور شده و سودان را از تاثیر پذیری از بحران های منطقه ای نظیر لیبی دور نگه دارد. البته به نظر می رسد در حال حاضر برخی تصمیمات استراتژیک نظیر خارج کردن نیروهای سودانی از جنگ شکست خورده یمن در دستور کار نیروهای نظامی سودان قرار ندارد، چرا که شورای انتقالی به حمایت عربستان و امارات برای ابقای حاکمیت خود در سودان نیازمند است. البته به نظر می رسد معترضان سودانی نیز تلاش زیادی برای تحقق این خواسته خود ضد شورای نظامی انجام نمی دهند.

مداخله های سعودی- اماراتی در سودان

این گزارش در ادامه به مداخله های خارجی در انقلاب سودان اشاره کرده و نوشت که محور عربستان سعودی و امارات سریع تر از دیگران تلاش کردند کنترل تحولات سودان را در دست بگیرند. آنها در همین رابطه به تایید سیاسی و رسانه ای تحرکات شورای نظامی انتقالی در این کشور دست زدند. ریاض و ابو ظبی همچنین تلاش کردند کمک های مالی را نیز به شورای نظامی انتقال بدهند تا موقعیت آنها را برای بقای حاکمیت در کشور تثبیت کنند. شورای نظامی انتقالی نیز در همین رابطه با اعزام هیئت های رسمیِ هماهنگی با متحدانش تلاش کرد تایید و حمایت بیشتری از تحرکات خود در سودان به دست بیاورد. یکی از این حمایت ها کمک سه میلیارد دلاری عربستان به شورای نظامی بود که چندی پیش در رسانه ها مطرح شد.

به نظر می رسد مهمترین انگیزه عربستان و امارات برای ورود به محور انقلاب سودان حفظ مشارکت فعال نیروهای زمینی سودان در جنگ یمن است که عقب نشینی این نیروها می تواند شکست واقعی برای سیاست های ائتلاف جنگی ضد یمن به شمار رود. عربستان و امارات می دانند که در حال حاضر سیاست گذاری های شورای انتقالی نظامی تا حد زیادی تحت تاثیر افکار عمومی و مردم انقلابی این کشور قرار دارد و مردم نیز به صورت گسترده حضور شهروندان خود در جنگ و جبهه گیری ضد کشورهای دیگر را رد می کنند.

موضع گیری مصر در خصوص انقلاب سودان با چند روز تاخیر همراه بود. این تاخیر در درجه اول ناشی از ناآگاهی مسئولان مصری از ماهیت انقلاب مردمی در سودان و رویکردها و گرایش های افسران ارشد نظامی است که کنترل اوضاع را بعد از دولت عمر البشیر تحت اختیار خود در آورده بودند. این سکوت همچنین می تواند اعتراضی خاموش به موضع عربستان باشد که تایید خود را از شورای نظامی انتقالی بدون هماهنگی با مصر اعلام کرده بود.

امارات نیز تلاش دارد نقش محوری در تحولات سودان ایفا کند، لذا تمایل خود به حمایت و پشتیبانی مالی از شورای نظامی انتقالی در سودان را اعلام کرده است. این اتفاق همچنین می تواند برای جلوگیری از ابتکار عمل قطر در حمایت از حاکمیت جدید سودان باشد. در حال حاضر به نظر می رسد محور امارات و عربستان از سطح روابطی که با شورای انتقالی نظامی ایجاد کرده، رضایت دارند.

در حال حاضر اخباری در سودان منتشر می شود مبنی بر اینکه عبدالفتاح البرهان رئیس شورای نظامی انتقالی این کشور ارتباط تنگاتنگی با عربستان و امارات دارد و همین موضوع خشم مردم نسبت به این کشورها را برانگیخته و آنها خواستار توقف مداخله خارجی این دو کشور در امور داخلی انقلاب سودان هستند. البرهان پیش از این نیروهای سودانی را تحت مسئولیت خود به جنگ یمن اعزام کرده است. محمد دحلان دقلو معاون وی و فرمانده نیروهای واکنش سریع سودان نیز یکی از حامیان سرسخت مشارکت سودان در جنگ یمن است.

اتحادیه آفریقا

ثبات سودان و جلوگیری از رسیدن این کشور به هرج و مرج اولویت استراتژیک کشورهایی نظیر مصر، اتیوپی، سودان جنوبی، چاد، آفریقای مرکزی و بسیاری دیگر از کشورهای شرق آفریقا است. چرا که آنها از چالش های امنیتی فراگیری که می تواند در نتیجه هرج و مرج در سودان متوجه منطقه شود و ساختارهای سیاسی آنها را تهدید کند نگران هستند.

به همین علت اتحادیه آفریقا فرصتی را به شورای نظامی انتقالی سودان داده است تا رویکرد انتقال دموکراتیک قدرت در این کشور را تا سه ماه آینده انجام دهد. این در حالی است که پیش از این اتحادیه آفریقا مهلت 15 روزه را برای تحویل حاکمیت به دولت مدنی تعیین کرده بود. مصر به عنوان رئیس دوره ای اتحادیه آفریقا نقش مهمی در قانع کردن کشورهای آفریقایی به تمدید ضرب الاجل اتحادیه آفریقا برای سودان داشت.

گزارش از علی عباسی

انتهای پیام/