گزارش تسنیم-۱| نگاهی به روابط قزاقستان و بازیگران بین‌المللی: چین، روسیه و آمریکا
سیاست روسیه با رویکرد نفوذ سنتی و پدرخواندگی، آمریکا با نگاه به منابع نفتی و موقعیت ژئوپلیتیک و چین نیز با نگاه به منابع خام و طرح‌های بزرگ ترانزیتی و اقتصادی در قزاقستان دنبال می‌شود.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، قزاقستان، سرزمینی در قلب اوراسیا و در مجاورت و همسایگی دو کشور بزرگ اقتصادی، چین و روسیه حال تبدیل به دروازه ای برای تجارت و راهروی ترانزیت بین المللی است.
طی سال‌های استقلال، قزاقستان رابطه دوستانه و سازنده‌ای با تمام همسایگان خود و کشورهایی که علاقه‌مند به همکاری با قزاق‌ها بودند، داشته است. قزاقستان پس از استقلال با 182 کشور جهان روابط دیپلماتیک برقرار کرده است و در خارج از این کشور 57 سفارتخانه و 31 مؤسسه افتتاح کرده است و همچنین در حال حاضر در قزاقستان 95 سفارتخانه فعالیت می‌کنند.
حضور بازیگران خارجی در قزاقستان
قزاقستان در سال‌های اخیر خود را به عنوان یکی از بازیگران مهم و تاثیر گذار منطقه آسیای میانه معرفی کرده و در مورد مسائل منطقه از جمله بحران سوریه، بحران افغانستان، پرونده هسته‌ای ایران و مسائل مربوط به دریای خزر نقش مهمی را ایفا کرده است. در شرایط فعلی کشورهای منطقه به قزاقستان به عنوان یک کشور با اهمیت نگاه ویژه‌ای دارند و هرکدام به نوعی به‌دنبال توسعه روابط و افزایش همکاری‌ها هستند.
بازیگران خارجی نسبت به قزاقستان و بطور کلی منطقه آسیای میانه موضع واحدی نداشته و هریک راه کار و اهداف خود را دارند. در ادامه اهداف و برنامه های کلان برخی بازیگران مهم فرامنطقه ای مورد اشاره قرار می‌گیرد.
چین ؛ دو بر صفر جلوتر از رقبا!
چین استراتژی خود را بر اساس راه ابریشم در قزاقستان و آسیای مرکزی استوار کرده است و علاقه‌مند است که از طریق اتصال خطوط ارتباطی اش با کشورهای منطقه منابع خام را به سمت صنایع خود هدایت کند. چین فعالیت خود در آسیای میانه را بر اساس ایجاد ساختارهای حمل و نقل که هموار کننده مسیر انتقال کالای چینی به بازارهای آسیای مرکزی، روسیه و کشورهای اروپایی است توسعه می‌دهد و همچنین تواما بصورت فزاینده ای در حال گسترش مبادله تجاری خود با کشورهای اسیای میانه است بصورتی که از سال 2015 به بعد حجم مبادلات خود با قزاقستان را از 26 میلیارد دلار به بالاتر از 40 میلیارد دلار رسانده است.
در کنار اینها چین با تسهیل امر صدور روادید و موارد مشابه برای کشورهای منطقه و با افزایش حجم تجارت متقابل با ارزهای ملی و تبدیل به پول ملی چین بدنبال تضعیف دایره نفوذ دلار و یورو در منطقه است.
در حقیقت هدف چین از نزدیکی به کشورهای دارای انرژی آسیای میانه مانند قزاقستان، تلاش برای کاهش وابستگی به انرژی خاور میانه و تامین امنیت عرضه انرژ برای خود است.
آمریکا؛ همان دلیل همیشگی «نفت»
نگاه آمریکا به آسیای مرکزی به عنوان جایگزین منابع هیدروکربوری خاورمیانه است و تاکیدش در این حوزه بیشتر بر قزاقستان و ترکمنستان است
آمریکا بیش از هرچیز تمایل به ایجاد مرکز لجستیک برای نیروهای نظامی خود در افغانستان دارد و بدین منظور آسیای میانه را به دو بخش تقسیم کرده است : مسیر قزاقستان از دریای خزر به اروپا و بخش دوم، بقیه کشورهای آسیای مرکزی از مسیر افغانستان و آسیای جنوبی.
برژینسکی در کتاب خود با عنوان «تنها قدرت جهانی» جایگاه این منطقه را در مدار ژئوپلتیک آمریکا بخوبی مشخص نموده است. وی این منطقه را «بالکان – اروپا – آسیا» قلمداد کرده و اذعان می‌کند اوراسیا صفحه شطرنجی است که حرکت بر سر سلطه برتر در جهان آینده بر روی آن صورت خواهد گرفت.
آمریکا در حقیقت بدنبال نفت و گاز آسیای میانه است و در آینده آن را جایگزین نفت و گاز خاورمیانه خواهد کرد. در بحث سیاست خارجی نیز هم محورهای آمریکا در آسیای میانه عبارتند از؛
- مهار اسلام گرایی و ممانعت از رشد آن
- مهار جمهوری اسلامی و تکمیل محاصره آن از دو سوی شرق و شمال
- مهار و تضعیف روسیه
- مهار بال غربی چین
- دستیابی به منابع انرژی
- تقویت حضور و نفوذ رژیم صهیونیستی در آسیای مرکزی
روسیه؛ نفوذ سنتی پدرخوانده
سیاست روسیه در فضای پساشوروی در قزاقستان و دیگر کشورهای آسیای مرکزی، مشارکت در فرآیند همگرایی اور آسیا و وحدت بخشی به منطقه آسیای مرکزی در جهت منافع خویش است. بعد از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، همگرایی منطقه ای یکی از منافع راهبردی روسیه در سیاست خارجی بوده که به صورت جدی از سال 2009 و با شروع شکل گیری ساختارهای یک اجتماع منطقه ای آغاز شده است.
از نگاه مسکو، همگرایی منطقه ای برای مقابله با نفوذ اقتصادی نیروهای سوم در منطقه و همچنین جلوگیری از سست شدن پیوندهای بین کشورهای مستقل مشترک المنافع و روسیه است. همگرایی منطقه ای باید نفوذ قدرتمند سیاسی و اقتصادی روسیه در منطقه به خصوص در زمینه انرژی را تضمین کند.
همگرایی منطقه ای همچنین به لحاظ تصویرسازی نیز برای روسیه مهم است. روسیه با موفقیت در این فرآیند سعی می کند نشان دهد که هنوز هم مرکز توجه کشورهای مشترک المنافع بوده و ظرفیت ایجاد ابتکارات موفقیت آمیز در مناطق پساشوروی را دارد.
همگرایی اوراسیایی به صورت عام و اتحادیه اوراسیایی به طور خاص می تواند به عنوان پاسخی به نتایج و پیامدهای جهانی شدن نئولیبرال در نظر گرفته شود که منجر به افت و افول اقتصادی و اخلاقی کشورهای مستقل مشترک المنافع شده است. این همگرایی بخشی از یک جهت و حرکت کلی در سیاست جهان در قبال منطقه ای شدن است.
یکی از اقدامات روسیه در این زمینه، تأسیس « اتحادیه اقتصادی اوراسیایی» است که می توان آن را مرحله دیگری از برنامه بلندمدت، منطقه ای پوتین در حوزه اقتصاد سیاسی دانست که با استفاده از توان بالای اقتصادی روسیه و باهدف حفظ کشورهای مشترک المنافع حول مدار مسکو دنبال می شود.
این رویکرد از سال 2000 میلادی با تشکیل جامعه اقتصادی اوراسیا آغاز شد و با موافقت نامه تجارت آزاد، اتحادیه گمرکی و فضای واحد اقتصادی ادامه یافت. به لحاظ اقتصادی روسیه به دنبال بازارهای بیشتر به خصوص در قزاقستان و بلاروس است.
صنایع اتومبیل سازی، تولیدات غذایی و پالایشگاه های نفتی از مهم ترین بخش ها برای روسیه هستند. در مقابل، قزاقستان و بلاروس چنین نگاهی به روسیه ندارند. این دو کشور فقط در هفت درصد تجارت و پنج درصد سرمایه گذاری هایی که در روسیه انجام می شود سهیم هستند و قادر نیستند در زمینه فناوری و مواد خام به روسیه چیزی بدهند که این کشور آن را نداشته باشد .از طرفی کشوری همچون ترکمنستان هنوز نتوانسته است که بر تمایلات انزواطلبی غالب آید، بدین ترتیب تنها در قالب همکاری های دو جانبه باید قرار گیرد
البته باید اذعان داشت که در بعد اقتصادی نیز از همان سال های پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، توسعه همکاری با کشورهای منطقه برای روسیه در اولویت قرار داشته است. اما در عین حال روسیه خواهان شرایط برتری صادرات بر واردات محصولات آماده از منطقه است.
ضمن این که تصویر کلی جهت گیری خرید مواد خام از این کشورها در روابط تجاری و اقتصادی روسیه بوده و هست. لکن به دلیل محدود شدن بازارهای فروش محصولات تولیدی روسی، آن هم به دلیل ناتوانی در رقابت با محصولات کشورهای توسعه یافته، سیر نزولی عرضه کالاهای روسی ادامه دار است.
این موضوع نقش جدی در کاهش صادرات کالاهای روسی بازی کرده است. سازو کار حمایت از صادرات در روسیه عامل مضاف است. البته دولت روسیه سیستم ضمانت دولتی کشورهای آسیای مرکزی را به منظور ترغیب خرید کالاهای روسی را اعمال کرد. این سیستم در چارچوب بازار منطقه ای در سال 2009-2013 است. شیوه ارائه ضمانت دولتی برای حمایت از صادرات محصولا صنعتی مانند: کالاها، کار و خدمات است.
از سال 2010 دولت روسیه شروع به اجرای استراتژی نظم در فضای شوروی سابق کرده است که پس از فرمان ژانویه 2015 رئیس جمهور روسیه، اقدامات برای اجرای سیاست خارجی فدراسیون روسیه آغاز شد. در این سند اولویت به سیاست در قبال کشورهای مستقل مشترک المنافع داده شده است. وظیفه اصلی پس از اجرای مفاد این سند، گسترش پیمان در منطقه آزاد تجاری و البته ادغام استراتژیک منطقه اوراسیا در اتحادیه گمرکی و فضای مشترک اقتصادی با حضور روسیه، بلاروس و قزاقستان با عنوان اتحادیه اقتصادی اوراسیا است.
نویسنده: احمد قاسم‌زاده، کارشناس مسائل قزاقستان
انتهای پیام/