اهمیت قدرشناسی در روابط اجتماعی از نگاه قرآن و حدیث
فردی که دارای روحیه قدرشناسی نیست، در قبال نعمات خداوند نیز این توانایی را نخواهد داشت.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، یکی از ویژگی‌های بندگان صالح خدا ارزشی به نام «شکرگزاری» است. از نگاه آموزه‌های دین و ارزش‌های انسانی اگر کسی خدمتی به شما کرد، نباید آن را از یاد برد و این خدمت را روزی جبران کرد. گاه انسان نمی‌تواند جبران کند، یا به خاطر اینکه توانایی او کم است و یا خدمتی که به او شده به قدری زیاد است که قابل جبران نیست، در این صورت حداقل باید با زبانش تشکر کند در غیر این صورت کفران نعمت کرده و مستحق زوال نعمت است. حال این شکر و تقدیر ممکن است در قبال نعمات بی‌منتهای خداوند متعال و یا تشکر در قبال لطف دیگران و در قالب شکر عملی یا لسانی باشد.
امام رضا(ع) در روایتی درباره اهمیت تشکر از دیگران آمده است: «کسى که شکرگزارى ولی‌ّنعمت خود از خلق خدا نکند شکرگزارى از خدا نکرده است؛ مَنْ لَمْ یَشْکُرِ الْمُنْعِمَ مِنَ الْمَخْلُوقِینَ لَمْ یَشْکُرِ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ.» (عیون أخبار الرضا علیه السلام، ج2، ص24) اینگونه برخورد به خصلت نهفته در این دست افراد باز می‌گردد؛ چرا که عمدتاً فردی که دارای روحیه قدرشناسی نیست، در قبال نعمات خداوند نیز این توانایی را نخواهد داشت. بدتر اینکه دسته‌ای دیگر از افراد هستند که نه تنها در صدد جبران نعمات خداوند و نیز لطف دیگران نیستند و یا حتی با زبان آن را ابراز نمی‌کنند بلکه این نعمات و الطاف نسبت به خود را وظیفه آن‌ها قلمداد می‌کنند و یا آن محبت را به حساب دیگری می‌گذارند.
نحوه برخورد با افراد بی‌تفاوت
چنین افرادی معمولاً از نگاه روانشناسیِ رفتاری افراد خنثایی محسوب می‌شوند که دارای روحیه بی‌تفاوتی‌اند؛ این افراد معمولاً افرادی‌اند که نه تنها خیری به دیگران ندارند بلکه ممکن است رفتار منفی از خود بروز دهند و موجبات رنجش سایرین را فراهم آورند تا جایی که این ضرب‌المثل جایگاه پیدا می‌کند که «مرا به خیر تو اُمید نیست، شر مرسان». این یک ویژگی شخصیتی یا اخلاقی است که انسان در برخورد با آن‌ها باید مدارا و صبوری بیشتری به خرج دهند و مقابله به مثل انجام ندهند و همچنان که خداوند بنای بر تکریم انسان‌ها دارد، باید کرامت آن‌ها را حفظ کرد و این کمبود اخلاقی را با صبوری برایشان اصلاح کرد. اولین گام اصلاح نیز توقع‌زدایی از خود است؛ به این معنا که نباید در قبال خوبی کردن به دیگران توقع سپاس داشت. معمولاً والدین جزو آن دسته افرادی‌اند که بیشتر در معرض اینگونه بی‌مهری‌ها از سوی فرزندان قرار می‌گیرند که البته عمده این چالش به سهل‌انگاری در تربیت معنوی فرزند باز می‌گردد. به این ترتیب اینچنین فرزندانی در برخوردهای اجتماعی ممکن است دچار این چالش رفتاری شوند و در مسئله مهمی مثل ازدواج این رفتار را در روابط همسری تسرّی داده و زمینه معضلات بعدی را فراهم آورند.
باید توجه داشت همان طور که عنوان شد «شاکر» بودن از ویژگی بارز صالحان است. خداوند وقتی قصد معرفی ابراهیم(ع) را دارد، او را شاکر نعمات خود معرفی می‌کند و می‌فرماید او «شاکِراً لِأَنْعُمِه» است و به فراخور آن در ادامه آیه می‌فرماید: «اجْتَباهُ وَ هَداهُ إِلى صِراطٍ مُسْتَقیم؛ خداوند او را برگزید و مجتبی قرار داد و او را به صراط مستقیم هدایت کرد« (121 نحل) اهمیت این صفت به قدری والاست که حتی خداوند ویژگی شکر را در آیات متعدد به صورت مبالغه به خود نسبت می‌دهد به این معنا که خداوند خود در اوج شاکرین است؛ عبارات «إِنَّهُ غَفُورٌ شَکُور»، «إِنَّ رَبَّنا لَغَفُورٌ شَکُور» و «إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَکُورٌ» از جمله این آیات است.
آثار و پیامدهای شکر
درباره آثار شکر باید گفت خداوند حداقل دو پیامد را معرفی می‌کند که شامل زیادی نعمت و دفع بلاست؛ بر اساس قرآن، شکر ظرفیت دریافت نعمت را در انسان زیاد و او را آماده دریافت نعمت‌های بزرگتری می‌کند آنجا که خداوند فرمود: «وَ إِذْ تَأَذَّنَ رَبُّکُمْ لَئِنْ شَکَرْتُمْ لَأَزیدَنَّکُمْ وَ لَئِنْ کَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابی لَشَدیدٌ؛ و (همچنین به خاطر بیاورید) هنگامى را که پروردگارتان اعلام داشت: «اگر شکرگزارى کنید، (نعمت خود را) بر شما خواهم افزود و اگر ناسپاسى کنید، مجازاتم شدید است» (آیه7 سوره ابراهیم(ع)) همچنین پیامد دیگر شکر دفع بلا از انسان یا جامعه است. خداوند در آیه147 سوره نساء می‌فرماید: «ما یَفْعَلُ اللَّهُ بِعَذابِکُمْ إِنْ شَکَرْتُمْ وَ آمَنْتُمْ وَ کانَ اللَّهُ شاکِراً عَلیماً؛ اگر شما سپاسگزارِ [ نعمت‌هاىِ بىشمارِ حق ] باشید و ایمان آورید، خدا را با عذاب شما چه کار؟ خدا همواره پاداش دهنده و داناست.»
در هر صورت شکر چه کم و یا چه زیاد دارای ارزش فراوانی است. امام صادق علیه‌السلام در روایتی درباره کمترین حد شکر فرمود: «کمترین (حد) شکر این است که نعمت را از خدا بدانی، بی آنکه قلب تو مشغول به آن نعمت شود و خدا را فراموش نکنی، و همچنین راضی بودن به نعمت او و اینکه نعمت خدا را وسیله عصیان او قرار ندهی، و دستورات او را با استفاده از نعمتهایش زیر پا نگذاری» (سفینة البحار، ج 1، ص 710) و نیز فرمود: «شُکرُ النِّعْمَةِ اجتِنابِ المَحَارِم ؛ شکر نعمت آن است که از گناهان پرهیز شود». (تفسیر نورالثقلین، ج 2، ص 529)
انتهای‌پیام/