گزارش-۱: نگاهی به وضعیت جریان‌های سیاسی در عراق از سال ۲۰۰۳ تاکنون

به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، در سال 2003 با فروپاشی رژیم بعث وضعیت سیاسی عراق دچار تحولات اساسی شد. گروههای سیاسی و جریاناتی که به واسطه قدرت رژیم بعث و اقتدار گرایی آن یا سرکوب شده بودند و یا به طور زیرزمینی و خارج از عراق فعالیت سیاسی خود را دنبال می کردند توانستند وارد مدار قدرت شده و طی 15 سال گذشته در بدنه حاکمیت به ایفای نقش بپردازند.

احزاب و گروههای بزرگ سیاسی در اقلیم کردستان از جمله حزب دموکرات، اتحادیه میهنی، حزب الدعوه و شاخه های احزاب و جریانهای اسلامی همچون جریان صدر و مجلس اعلی و احزاب و ائتلافهای سنی همچون وطنیه از جمله گروههایی هستند که طی سالهای گذشته قدرت در کشور را در دست داشته اند.

غالب این گروهها اما طی سالهای گذشته دچار تغییر و تحولاتی شده و تلاش کرده اند تا با هویتهای جدید و با توجه به فضای سیاسی-اجتماعی نوین عراق فعالیت خود را دنبال کنند و از فضای کلاسیک خود خارج شده اند.

بجز حزب دموکرات و اتحادیه میهنی که علیرغم تغییر و تحولات داخلی همچنان به فعالیت خود ادامه می دهند در فضای عربی عراق طی این سالها با انشعابات و تغییر نامها روبرو بوده ایم که در این نوشتار تلاش شده تا به مهمترین آنها اشاره شده و تغییرات آنها را نیز بیان کند.

حزب الدعوه الاسلامیه: از قدرت بلامنازع تا انشقاق

این جریان را باید قویترین جریان سیاسی مخالف رژیم صدام حسین در دوره قبل از سرنگونی و قدرتمندترین حزب دوره عراق نوین خواند.

رهبر معنوی این حزب آیت الله سید محمد باقر صدر بود که در دهه 1980 به شهادت رسید و این موضوع، نقطه اوج اعتراضات اعضای حزب الدعوه را به همراه داشت که یک جریان اسلامی انقلابی بود.

این حزب پس از صدام حسین به یکی از قویترین جریانات عراق تبدیل شد به طوریکه نخست وزیران سابق عراق یعنی ابراهیم جعفری، نوری مالکی و حیدرالعبادی هر سه از این جریان هستند.

حزب الدعوه تا اواخر دوره عبادی از قدرت زیادی برخوردار بود اما از اواخر دوره نخست وزیری، در حزب اختلافاتی بین وی و نوری مالکی که دبیر کل حزب بود بوجود آمد و همین اختلافات باعث دو شقه شدن حزب شد.

حضور دو ائتلاف از حزب الدعوه در انتخابات سال 2018 با نام های ائتلاف دولت القانون و ائتلاف نصر(که برای اولین بار رخ داد) نشان داد که اختلافات در این حزب جدی بوده و علیرغم همه تلاشهای صورت گرفته هنوز این دودستگی مرتفع نشده است.

اختلافی که بین سخنگوی سابق حزب(حیدرالعبادی) و دبیر کل آن(نوری مالکی) روی داد، سبب شد که عبادی پس از سالها عضویت در رده های بالای آن، طی نامه ای از جریان استعفا داده و خارج شود.

مجلس اعلای اسلامی عراق: جریانی نیازمند بازبینی جدی   

شهید سید محمد باقر حکیم در سال 1982 میلادی در ایران مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق را به همراه گروه‌ها و احزاب شیعی راه اندازی کرد. در ابتدا ریاست آن را مرحوم آیت الله شاهرودی برعهده داشت ولی پس از 3 سال سید محمد باقر ریاست آن را برعهده گرفت.

این حزب فعالیتهای سیاسی ضد بعثی خود را در ایران دنبال می کرد و با جنگ تحمیلی، شاخه نظامی آن با نام بدر شکل گرفت و وارد جنگ با رژیم بعث شد.

پس از سرنگونی صدام حسین، شهید محمد باقر حکیم به عراق بازگشت اما در یک عملیات تروریستی پس از ادای نماز جمعه نجف به شهادت رسید.

پس از سید محمد باقر، برادرش سید عبدالعزیز رهبری این جریان را بر عهده گرفت و در دوران گذار حکومت جدید نقش بسیار پررنگی را ایفا کرد.

در سال 2009 و با فوت سید عبدالعزیز حکیم، فرزندش سید عمار حکیم به ریاست این مجلس رسید و شاید همین اتفاق سر آغاز اختلافات در این جریان شد. اعضای شورای مجلس اعلی نسبت به حضور یک جوان بر ریاست این جریان نگرش مثبتی نداشتند و همین اختلافات درونی سرانجام باعث جدایی سید عمار حکیم از مجلس در سال 2017 شد.

این اختلافات بدلیل نحوه اداره مجلس شکل گرفته بود و سرانجام باعث انشقاق آن شد.

در انتخابات چهارمین دوره پارلمان عراق، مجلس اعلی که در دوره گذشته بیش از 20 کرسی کسب کرده بود، در این دوره 3 کرسی کسب کرد که نشان دهنده افول این جریان در عراق است.

جریان صدر: همراه با دولت، همگام با معترضان

در سال 2003 میلادی سید مقتدی صدر جریانی اسلامی بنا نهاد تا در پیروی از آموزه های شهید سید محمد صدر فعالیت سیاسی خود را دنبال کند. این جریان یک شاخه نظامی به نام جیش المهدی داشت که هدف آن مقابله با اشغالگری آمریکا بود و درگیری های زیادی با آمریکایی ها داشته و پس از آن نیز علیه داعش با نام سرایاالاسلام فعالیت کرد.

مقتدی صدر در بین بدنه شیعیان طبقه متوسط و پایین جامعه طرفداران زیادی داشته و از این طریق در انتخاباتها به نسب موفق ظاهر شده است.

جریان وی در هر دوره انتخاباتی دور اول و دوم در قالب ائتلاف ملی، دوره سوم تحت ائتلاف آزادگان وارد شده و در دوره چهارم نیز سردمدار ائتلاف سائرون بود که در این دوره ها توانسته موفقیت خوبی بدست آورد بطوریکه در دوره اخیر اولین ائتلاف پارلمان شد.

خط مشی سیاسی سید مقتدی صدر خاص و ویژه بوده به طوریکه همزمان در حکومت نقش آفرین بوده و در پشت صحنه وزرای مورد نظر خود را در دولت گمارده و در سطح جامعه نقش یک رهبر معترض به اقدامات دولت و نحوه اداره کشور را ایفا می کند.

شاخص ترین این اقدامات را می توان در تحصن وی در سال 2016 در حمایت از بیانات مرجعیت عالی عراق عنوان کرد که نسبت به ایجاد اصلاحات در دولت ایراد داشت و خواستار حل مشکلات مردم و مبارزه با فساد شده بود.

این تحصن بیش از دو هفته به طول انجامید و مقتدی خواستار تشکیل کابینه ای تکنوکرات و مبارزه با فساد از سوی دولت عبادی بود اما بدون نتیجه خاصی پایان پذیرفت.

در دوره اخیر نیز هر تابستان و با گرم شدن هوا در عراق و قطع برق و آب در شهرهای مرکزی و جنوبی این کشور شاهد اعتراضات مردمی هستیم که مقتدی صدر نیز علیرغم داشتن وزرایی در کابینه به آنها پیوسته و خواستار مبارزه با فساد و رسیدگی به وضعیت زیرساختها می شود.

ائتلاف دولت القانون: اکثریت الدعوه با حضور نمایندگان کرد و اهل سنت

ائتلاف دولت قانون یک ائتلاف سیاسی انتخاباتی است که نوری مالکی نخست وزیر عراق و حزب الدعوه در سال 2009 برای شرکت در انتخابات تشکیل دادند.

بدنه اصلی این ائتلاف را شیعیان تشکیل داده اما کردها و اهل سنت نیز در آن حضور دارند.

این ائتلاف در اولین حضور خود در انتخابات پارلمانی در سال 2010 توانست 89 کرسی از مجموع 325 کرسی را بدست آورد و پس از ائتلاف میهنی ایاد علاوی که 91 رای کسب کرده بود قرار بگیرد. اما با تفسیر قانون اساسی در خصوص حق تشکیل کابینه که به اکثریت مجلس تعلق میگرفت توانست به نخست وزیری برسد و تشکیل دولت دهد.

ایاد علاوی در این دوره تشکیل کابینه را حق خود می دانست زیرا اکثریت پارلمان را در اختیار داشت اما پس از ورود نمایندگان به پارلمان و تشکیل فراکسیون اکثریت مشخص شد که برخی نمایندگان تغییر موضع داده و به فراکسیون دولت القانون پیوستند.

دولت القانون در انتخابات سوم پارلمان در سال 2014، 92 کرسی کسب کرد و نوری مالکی توانست با همکاری ائتلاف شهروند به رهبری سید عمار حکیم و ائتلاف احرار به رهبری مقتدی صدر و کردها دولت دوم خود را تشکیل دهد.

در سال 2018 این ائتلاف با 26 کرسی پس از سائرون، فتح و نصر قرار گرفت.

در این دوره شاهد اوج تنش ها در حزب الدعوه بودیم که سرانجام منجر به انشقاق آن شده و حیدرالعبادی که نخست وزیر بود، خود ائتلافی به نام نصر راه انداخته و به طور جداگانه وارد رقابتهای انتخاباتی شد.

دولت قانون در حقیقت ائتلافی است که مالکی خود را رهبری آن را بر عهده دارد و تمامی کسانی که به نوعی او را رهبر سیاسی خود می دانند در ائتلاف او جمع شده اند. بسیاری از افراد عضو ائتلاف دولت قانون از اعضای بارز حزب الدعوه هستند.

در دوره حکومت نوری مالکی، شاهد درگیری بصره در سال 2008 بین ارتش عراق و جیش المهدی وابسته به مقتدی صدر، تشدید اختلافات بین اربیل و بغداد و نیز سر بر آوردن داعش بودیم که اوج تنشهای سیاسی و نظامی در دوره عراق جدید را شامل می شود.

گزارش از علی حیدری

ادامه دارد ....