خانواده در سینمای ایران |مروتی: سینما هیچ کمکی به مسئله فرزندآوری نمی‌کند
حسین مروتی پژوهشگر فرهنگی معتقد است رسانه‌ها و خصوصاً سینما کمکی به مسئله مهم فرزندآوری نمی‌کنند که بیشتر در جهت خلاف آن با مضامین سقط جنین و «فرزند کمتر زندگی بهتر» دست به تولید می‌زنند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، به‌دنبال بررسی مسئله خانواده در سینمای ایران و موضوع بسیار مهم بحران جمعیت در کشور ما، با آقای حسین مروتی، از فعالین فرهنگی این حوزه که در مسئله کنترل جمعیت، سقط جنین و فرزندآوری دارای مقالات و سخنرانی‌های متعدد هستند به گفتگو نشستیم و ابعاد این موضوع را بررسی کردیم. باتوجه به کمرنگ بودن تصویر کودک و فرزندآوری، سقط جنین، تنبیه کودک و کمبود فرزند در قاب تصویر این مسئله مهم کلان ملی دچار یک بحران هم در سینمای کشور و هم در سطح اجتماعی شده است. به‌نظر می‌رسد سینمای کشور باتوجه به اهمیت مهمی که در ایجاد یک سینمای ملی دارد در این زمینه دچار ضعف‌های اساسی و به‌نوعی فهم آن شده است.
* * * * *
به‌نظر شما رسانه‌ها و به‌خصوص سینما چه نقشی در غلبه بر بحران جمعیت دارند؟
تعداد خبرنگاران و فعالان فرهنگی که نسبت به این مسائل واقف باشند کم است و عمده اهالی رسانه از وجود چنین بحرانی و ابعاد آن بی‌اطلاع هستند. این بی‌اطلاعی سبب می‌شود که نتوانیم از رسانه‌ها توقع زیادی داشته باشیم، در حالی که رسانه و سینما همان‌گونه که متأسفانه برای سیاست کاهش رشد جمعیت سنگ‌تمام گذاشتند، می‌توانند برای رسیدن به اهداف مطلوب سیاست‌های جدید نیز مؤثر واقع شوند. البته معتقدم که کار، دیگر به‌سادگی گذشته نیست که دلایل متعددی دارد. نخست این که مخاطب رسانه و سینمای ایران رشد کرده است و دیگر نمی‌توان با محصولات رسانه‌ای با کیفیت پایین، به‌روی او اثر گذاشت. روزگاری تلویزیون مدت زمان برنامه‌هایش بسیار کم بود ولی امروز به‌صورت 24ساعته دارد برنامه پخش می‌کند و یا سینما هم تعداد سالن‌‌هایش بسیار کم بود و اینکه فیلم‌ها نه از نظر کیفی و نه از نظر کمی مانند امروز نبود، همین موارد باعث شده است مخاطب ما منوی بلند و متنوعی مقابل خود داشته باشد و در انتخاب محتوا مخیر باشد. بسیاری از این محتواها دارای مضامینی خلاف سیاست‌های صحیح قانونی و کشوری ما و حتی دینی و ملی ما است، دیگر اینکه برای پیشبرد سیاست کاهش جمعیت بین اصحاب رسانه، سینماگران، دولت و جشنواره‌های هنری توافق وجود داشت، ولی اکنون این توافق [در جهت عکس] وجود ندارد. آن هم عمدتاً به‌خاطر اینکه نمی‌دانند چرا باید سیاست‌های جدید اجرایی شوند.
شما از «سنگ‌تمام رسانه‌ها برای کنترل جمعیت» صحبت کردید، مقصودتان چیست؟
وقتی که دولت آقای هاشمی به اجرای سیاست کنترل جمعیت پرداخت، بدین منظور یک سلسله کار رسانه‌ای یا بهتر بگویم یک بمباران رسانه‌ای و پروپاگاندا صورت گرفت. بر اساس قانون تنظیم خانواده (مصوب 1372) صداوسیما موظف شد که در این زمینه برنامه‌های آموزشی تولید و پخش کند؛ که برخی از جمعیت‌شناس‌ها هم آمدند در تلویزیون و گفتند که جمعیت کشور به بیش از یک میلیارد نفر خواهد رسید(!)، غیرعلمی حرف زدند و بزرگنمایی کردند. وزارت فرهنگ هم طبق همین قانون موظف شد که زمینه جلب مشارکت روزنامه‌نگاران، فیلمسازان و هنرمندان را برای ترویج ارزشی به‌عنوان «کم‌فرزندآوری» فراهم کند. از این زمان بود که فیلمهای متعددی با محتوای ضدخانواده، ترویج جنایت سقط جنین، فمینیسم، تقبیح خانواده گسترده و ترویج خانواده هسته‌ای، تقبیح جایگاه مادری و مانند آن ساخته شد.
می‌توانید مصداقی‌تر بگویید که مثلاً چه فیلمی سقط جنین را ترویج کرده است؟
بله، مثلاً فیلم «خانه‌ای روی آب» سکانسی دارد در ترویج جنایت سقط جنین، یا در سال 1384 مستندی به‌نام «انتخاب» ساخته شد که در آن توصیه می‌شد که سقط جنین به‌درخواست والدین، قانونی شود، اثر بسیار سیاه و سخیفی است.
وزارت بهداشت هم در آن سالها برای کنترل جمعیت و با همکاری نهادهای بین‌المللی، پویانمایی تولید می‌کرد. فیلمهای فمینیستی هم که داستان خودشان را دارند و مهمترین کارکردشان تخریب نهاد خانواده است. برخی از سینماگران که ذائقه جشنواره‌های خارجی را شناخته بودند، فیلمهایی مثل «دو زن» را ساختند و به‌قیمت تخریب خانواده، جوایز بین‌المللی زیادی عایدشان شد. امسال هم فیلم «به دنیا آمدن» نیز با چنین حال‌وهوایی روبه‌رو است.
یعنی شما فیلمهایی را هم که محتوای فمینیستی دارند ضدجمعیتی می‌دانید؟
نمی‌گویم که لزوماً این فیلم‌ها با هدف تحدید نسل ساخته شده‌اند، ولی قطعاً منتج به این نتیجه می‌شده‌اند. محتوای فمینیستی همیشه پای ثابت معاهدات بین‌المللی مربوط به جمعیت، برنامه‌های جمعیت و توسعه و حتی کتب تنظیم خانواده‌ای بوده است که دو دهه در دانشگاههای ما تدریس شده است. جالب است که در برنامه نخست توسعه هم، به دو مسئله «افزایش پوشش تحصیلی دختران» و «مشارکت اقتصادی ــ اجتماعی زنان» به‌عنوان ابزارهایی برای کنترل جمعیت نگاه شده بود. نقش زن در خانواده کاملاً محوری است و رکن و اساس خانواده در خانه تلقی می‌شود. اسلام معتقد است که زن ابتدا همسر و مادر و مدیر خانه و خانواده است بعد رسالت‌ها و نقش‌های اجتماعی آن موضوعیت دارد ولی در نگاه هنرمندان ما به‌عکس است یعنی اولاً نقش اجتماعی زن است که اهمیت دارد لذا نگاه فمینیستی در این طیف پررنگ‌تر است. افرادی مثل تهمینه میلانی، رخشان بنی‌اعتماد و خانم پوران درخشنده سینماگران فمینیست هستند، یا فیلمسازان دیگری هستند که اساساً مبتنی بر مدرنیته ارزش‌گذاری می‌کنند زیرا همواره نقش اجتماعی زن برایشان دارای اهمیت است و تأکید می‌کنند زن باید تحصیلکرده باشد و موفق تا اینکه در خانه و خانواده باشد، یا در حال نقد زن سنتی از این منظر هستند و به‌دنبال مدرن کردن زن ایرانی‌اند.
این درحالی است که سینمای غرب با استفاده از انیمیشن و سینمای کودک مدام در حال ترویج فرزندآوری است. یکی از برترین انیمیشن‌هایی که می‌توانیم از آن در حوزه ترغیب کردن مردم به فرزندآوری نام ببریم قطعاً Baby Boss یا Boss Baby است که به‌فارسی بچه خان یا بچه رئیس است. خلاصه داستان به این شکل است که بچه‌ها از یک شرکت بچه‌سازی برای خانواده‌ها ارسال می‌شوند و بچه‌ها این شرکت را مدیریت می‌کنند، بچه‌هایی که این شرکت را مدیریت می‌کنند نوعی شیر خاص می‌خورند که آنها را همیشه بچه نگه می‌دارد، حالا یکی از بچه‌های قدیمی مدیر شرکت که از شرکت بیرون شده است و به‌دلیل نخوردن شیر مخصوص بزرگ شده است در زمین برای مقابله با شرکت بچه‌سازی یک توله سگ را تولید می‌کند که جایگزین بچه‌ها در خانه مردم شود و حالا شرکت بچه‌سازی یک بچه را برای مدیریت این موضوع و جلوگیری از جایگزین شدن توله سگ به‌جای بچه میان مردم به عملیاتی جذاب ارسال می‌کند.
شما واقعاً در این فیلم متوجه می‌شوید که اهمیت بچه در زندگی چقدر است، جایگاه سگ و حیوانات کجاست، روابط بین دو بچه غیرهمسن چگونه است، چقدر بچه‌ها شیرین هستند و...، و در انتهای فیلم ناخواسته شما از بچه خیلی خوشتان می‌آید، اگر این انیمیشن را ندیده‌اید حتماً ببینید و نکته جالب اینکه در اکثر این فیلم‌ها بچه‌ها از طریق یک شرکت بچه‌سازی می‌آیند و توضیحی در مورد نحوه ایجاد بچه داده نمی‌شود یعنی درک مفهوم سن مخاطب برای فرهنگ‌سازی برادر داشتن و خواهر داشتن برای بچه‌های کوچک هم انجام شده است. پیشنهاد می‌کنم این انیمیشن را ببینید و از دوبله گلوری بامزه آن لذت ببرید. جالب است بدانید که سریال این انیمیشن نیز ساخته شده است.
یکی دیگر از انیمیشن‌ها لک‌لک‌ها است که باز از یک نگاه آسمانی به موضوع بچه و فرزندآوری می‌پردازد. یک شرکت بچه‌سازی که با توجه به ثبت سفارش بچه را تولید و برای خانواده‌ها با استفاده از لک‌لک ارسال می‌کند سالها به‌صورت مخروبه درآمده است و شرکت دیگر بچه تولید نمی‌کند و لک‌لک‌ها نیز وظیفه حمل بسته‌های پستی را به‌عهده گرفته‌اند تا اینکه یک لک‌لک به‌صورت تصادفی ماشین تولید بچه را فعال می‌کند و بچه درخواستی تولید می‌شود و ماجراهای بسیار جذابی ایجاد می‌شود تا در نهایت شرکت بچه‌سازی مجدداً شروع به فعالیت کند و در این میان ما شاهد این هستیم که همه بچه‌ها را دوست دارند حتی گرگ‌های ترسناک عاشق بچه‌ها هستند و در انتهای ماجرا هم اهمیت خانواده و بازگشت یک بچه بعد از سالها به آغوش خانواده را نشان می‌دهد، واقعاً از دیدن این انیمیشن لذت خواهید برد مخصوصاً اگر خانواده‌ای با چندین بچه باشید.
فیلمی سینمایی که در موضوع جمعیت، نقش مثبتی ایفا کرده باشد سراغ دارید؟
بله. فیلمهای خوبی هم در موضوع جمعیت کار شده از قبیل «همبازی» و «خجالت نکش». البته یک فیلم خوب جمعیتی، لزوماً نباید در مورد فرزندآوری حرف بزند. هر فیلمی که ضدفمینیسم باشد، سبک زندگی ایرانی ــ اسلامی را ترویج کند، رزاقیت خدا را یادآوری کند، فرهنگ «ازدواج در وقت نیاز» را رواج دهد و فردگرایی را تقبیح کند، می‌تواند به فرزندآوری بیشتر مادران ایرانی برسد. البته تبلیغ صریح برای فرزندآوری چندان زیبا و مبتکرانه نیست و می‌تواند منجر به دلزدگی مخاطب از این موضوع شود. شعار نباید داد البته شعار باید در متن و بطن فیلم موجود باشد ولی نحوه و لحن آن مهم است. مسئله مهم فرزندآوری را اگر شعاری بگوییم هیچ وقت مخاطب ما به آن راغب نمی‌شود بلکه به‌دلیل آنکه حس می‌کند فیلم می‌خواهد مطلب را تحمیل کند پس می‌زند.
متأسفانه ایران اکنون یکی از سه کشور دنیا است که جمعیتش با بیشترین سرعت در حال سالخورده شدن است. جلوگیری از این مصیبت نیز یک راهکار محوری دارد که آن هم افزایش «تعداد ایده‌آل فرزند» خانواده‌هاست.
امیدوارم مسئولین امر و هنرمندان کشور برای کمک به امنیت ایران و فرزندانمان، دست به کار شوند و تولیدات رسانه‌ای خوبی را ارائه کنند، پیش‌شرط این کار هم توجیه هنرمندان است. ما برای این کار کاملاً مجهز هستیم، هم ادله کاملاً علمی و موجه داریم و هم سوژه‌های بسیار خوبی برای کار رسانه‌ای؛ به‌خصوص ساخت فیلم و پویانمایی. همین‌که فیلمی با مضمون کودک و خانواده تولید می‌شود در ایجاد پس‌زمینه و جهت‌دهی هم به فضای سینمایی کشور و هم به خود خانواده‌ها برای داشتن فرزند و تربیت آن که دارای اهمیت بسیار زیاد است شکل می‌گیرد.
انتهای پیام/+