گزارش تسنیم-۲|ظرفیت‌های الفبای فارسی در آسیای مرکزی: ظهور الفبای نیاکان در تاجیکستان
درحالی که الفبای نیاکان یک ابزار برای دست‌یابی به میراث کهن و غنی تاجیک‌ها محسوب می‌شود، بازتولید قدرت مخالفینِ اسلام‌گرا و ملی‌گرای دولت مانع از آن شده است که تصمیمی جدی در این باره در تاجیکستان اتخاذ شود.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، با تفوق اتحاد جماهیر شوروی بر مناطق تاجیک‌‌نشین آسیای مرکزی، سیاست‌های روسی‌سازی با محوریت قطع ارتباط فرهنگی با مردم ایران و افغانستان، مقابله با ملی‌گرایی قومی (که می‌توانست منجر به انقلاب، استقلال و ارائه درخواست‌های ملی‌گرایانه قومی شود)، تشدید دین‌زدایی (از طریق قطع ارتباط مردم با متون دینی و توسعه آموزش و ترویج متون غیردینی)، و نهایتاً توسعه سبک زندگی روسی برای وابستگی هرچه بیشتر مردم این منطقه به مسکو صورت گرفت.
با این حال اگرچه این امر با موفقیت‌های چشم‌گیری در تاجیکستان مواجه شد، اما به هر ترتیب نتوانست آن‌گونه که سران حزب کمونیست فکر می‌کردند، موجب از میان رفتن این پیوندها شود.
در آخرین سال‌های عمر اتحاد جماهیر شوروی (اواخر دهه 1980) که هم‌زمان با اجرای سیاست‌های گلاس‌نوست و پروسترویکا گورباچف بود، بازگشت الفبا نیز در کنار دیگر امتیازات قومی و فرهنگی ارائه شده به جمهوری‌ها مد نظر قرار گرفت.
در همین دوره زمانی که نخستین پیروزی ملی‌گرایانه تاجیک‌ها مقابل شوروی با تصویب قانون زبان مطرح شد، زمینه‌های ظهور الفبای نیاکان (فارسی) نیز پدید آمد. در این قانون زبان تاجیکی و فارسی معادل گرفته شده بود. طبیعتاً با معادل دانستن تاجیکی و فارسی، شرایط برای ظهور الفبای فارسی که امروزه به الفبای نیاکان مشهور است، فراهم می‌آمد.
پس از فروپاشی شوروی و استقلال تاجیکستان با ظهور موج گسترده احیاء فرهنگی و مذهبی تاجیک‌ها، انتظار آن می‌رفت که الفبای فارسی نیز در کنار جریان رسمی شدن زبان فارسی- تاجیکی، رسمی شود. با این حال، وقوع جنگ داخلی در این کشور تمام این مسائل را تحت‌الشعاع قرار داد.
به ویژه پس از پیروزی اولیه نیروهای کمونیست جبهه خلق، در سال 1994 دولت امامعلی رحمان نخستین اقدام را در این راستا با حذف بخش «فارسی» در قانون اساسی این کشور صورت داد. از این پس زبان تاجیکی مجزای از زبان فارسی در تاجیکستان پنداشته شد. در آن دوره بنا به دلایل دیگری نیز امکان رشد الفبای فارسی وجود نداشت.
نخست آن که تاجیکستان درگیر یک جنگ خونین بود که ده‌ها هزار کشته و صدها هزار آواره بر جای گذاشته بود. در چنین وضعیتی که بقای انسان‌ها اولویت نخست همه بود و کشور در آتش جنگ و آشوب و کشتار می‌سوخت، اساسا فضایی برای این موضوع وجود نداشت.
لذا، اقدام مجلس خودخوانده آن زمان و دولتی که نیروهای جبهه خلق بر روی کار آورده بودند نیز، محلی از اعراب نداشت. از سوی دیگر نیز، نیروهای نزدیک به جبهه خلق و دولت به رهبری امامعلی رحمان‌اف که بازماندگان حزب کمونیست بودند، به خوبی آگاه بودند که مخالفین آن‌ها در سه دسته کلی و مهم جای می‌گیرند. اولین و مهم‌ترین گروه، اسلام‌گرایانِ تاجیک که خواستار توسعه پیوندهای خود با ایران و افغانستان بودند.
دومین گروه نیز ملی‌گرایان بدخشانی بودند و سومین گروه، نیروهای دموکرات. لذا، هر گونه اقدامی در رسمیت‌بخشی به زبان فارسی و الفبای آن، که در میان برخی روشنفکران حوزه شوروی سابق در کنار زبان عربی به زبان مسلمانی نیز معروف است، می‌توانست بازتولید قدرت این گروه‌های مخالفین را در پی داشته باشد. لذا شاهد آن بودیم که حتی پس از امضای سازشنامه صلح نیز، به دلیل همین موضوع، دولت تاجیکستان هیچگاه تمایل و اقدامی عملی برای این موضوع نشان نداد.
با این حال، گریزی از الفبای فارسی که از این پس در تاجیکستان همه آن را به «الفبای نیاکان» می‌خواندند، وجود نداشت. پیشینه، فرهنگ و تاریخ تاجیک‌ها به این الفبا نگارش شده و چهره‌های ادبی جهانی همچون رودکی، اشعار خود را با این الفبا نوشته بودند. دسترسی به این میراث به جز از طریق الفبای نیاکان مقدور نبود. از این منظر، با فشارهای نخبگان و نگرش‌های مردم، دولت به مرور زمان زمینه مانور اندکی برای الفبای نیاکان فراهم آورد.
در این بازه، تلاش‌هایی برای چاپ کتب با الفبای فارسی در تاجیکستان صورت گرفت، برخی دوره‌های آموزشی برای کودکان و نوجوانان برگزار شد و مراکز ایرانی همچون بنیاد سعدی نیز اقداماتی در برگزاری دوره‌های مختلف و برنامه‌هایی در این راستا برگزار کردند. پس از آن نیز در پایه‌های 7 و 8 مدارس این کشور، به دانش‌آموزان الفبای نیاکان را آموزش دادند. با این حال، همچنان مسیری طولانی برای ترویج و همه‌گیر شدن این الفبا در تاجیکستان وجود دارد.
با این وجود، در حالی که کشورهای آسیای مرکزی همچون قزاقستان، استراتژی منسجم و منظمی را برای تغییر الفبای خود از سیریلیک به لاتین آغاز کرده‌اند و اقدامات گسترده‌ای را در این زمینه انجام داده‌اند، اما در تاجیکستان همچنان تمایلی برای این موضوع مشاهده نمی‌شود.
وزیر آموزش و پرورش تاجیکستان اخیر در نشستی مطبوعاتی ادعا کرده بود فعلا ضرورتی در تاجیکستان برای گذر از الفبای سیریلیک به الفبای فارسی (نیاکان) مشاهده نمی‌شود. البته وی همچنین تاکید کرده همچنان دستور و یا حکمی نیز در این زمینه به آن‌ها ابلاغ نشده است.
روشنفکران و متفکرین تاجیک بر این عقیده‌اند که بازگشت به الفبای نیاکان می‌تواند ضمن هویت‌بخشی بیشتر و بهتر به تاجیک‌ها، دسترسی آن‌ها به ادبیات کهن و دیرینه خود را نیز فراهم آورد.
انتهای پیام/