گفتگو|فیاض: نظام حزبی دموکراسی را به ابتذال و انحصارگرایی می‌کشاند/ انقلاب اسلامی مبدع مردم‌سالاری مشارکتی است

گروه سیاسی خبرگزاری تسنیم_ محمدعرفان همتی آذر:  هر بار که به موعد انتخابات مجلس یا ریاست‌جمهوری نزدیک می‌شویم، تب توجه به احزاب و نظام حزبی در محافل سیاسی بالا می‌رود. موافقان نظام حزبی که عامل بسیاری از نارسایی‌های مدیریتی کشور را عدم رعایت سلسله‌مراتب مدیریتی می‌دانند، بر این باورند که اگر در ایران نیز همانند برخی کشورهای توسعه‌یافته از جمله آمریکا و فرانسه، نامزدهای حضور در انتخابات‌ از کانال احزاب به مردم معرفی شوند، در صورت راه‌یابی به مراکز قدرت، از یک سو از حمایت حزب متبوع خود برای پیاده‌سازی شعارهای وعده‌ داده شده به مردم  برخوردارند و از سوی دیگر حزب مربوطه مسئولیت تمامی اقدامات نماینده خود را تا روز پایانی حضورش در قدرت بر عهده خواهد گرفت.

اما مخالفان نظام حزبی معتقدند که تحزب در واقع گونه مدرن شده‌ای  از قبیله‌گرایی مرسوم در حکومت‌های قرون وسطایی است و در نهایت مانع شکوفایی ظرفیت‌ها و استعداد قشر عظیمی از عامه مردم می‌شود. همین مسئله ما را بر آن داشت تا با توجه به در پیش بودن انتخابات دوره یازدهم مجلس شورای اسلامی به بررسی معایب و مزایای نظام حزبی و علل پا نگرفتن آن در سیستم حاکمیتی ایران بپردازیم.

ابراهیم فیاض استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران در گفت‌وگویی که در همین رابطه با خبرنگار سیاسی تسنیم داشت، معتقد است که  انقلاب اسلامی از اساس، انقلابی مردمی و  ضدحزبی بوده است. به گفته فیاض، انقلاب اسلامی مبدع مردم‌سالاری مشارکتی یعنی همان «مردم و بِما هُو مردم» است.

به باور این استاد جامعه شناسی دانشگاه تهران اصلی‌ترین علت اینکه از اول انقلاب، تمامی احزاب وقت از جمله نهضت آزادی، حزب مجاهدین خلق (منافقین)‌، حزب مجاهدین انقلاب و بعدها حزب مشارکت در مقابل  انقلاب اسلامی به نوعی قد علم کردند، عدم درک درست آنها از خواست مردم یعنی همان مردم‌سالاری مشارکتی، بوده است.

وی با بیان اینکه انقلاب اسلامی بنیانگذار شیوه جدیدی در کشورداری به نام دموکراسی مشارکتی نه دموکراسی نخبگی یا حزبی یا ایدئولوژیک بود، خاطرنشان می‌کند: متاسفانه  سنت‌گرایی حاکم بر مسئولان جمهوری اسلامی مانع پیاده‌سازی درست دموکراسی مشارکتی در کشور شده است که نمونه این سنت‌گرایی در تشکل‌های سیاسی را می‌توان در  حزب موتلفه اسلامی مشاهده کرد.

در ادامه مشروح گفت‌وگوی خبرنگار سیاسی تسنیم با ابراهیم فیاض از اساتید گروه مردم‌شناسی دانشگاه تهران از منظرتان می‌گذرد: 

تسنیم: نظام حزبی چه معایب و مزایایی دارد؟ نظر اسلام درباره تحزب‌گرایی چیست و آیا در صورت تغییر ساختار سیاسی کشور به نظام حزبی آیا مشکلات مدیریتی کشور مرتفع می‌شود؟

فیاض: واقعیت این است که دموکراسی حزبی امروز در جهان شکست خورده و شاهد هستیم که حکومت آمریکا که مهد دموکراسی حزبی در جهان به شمار می‌رود، به تسخیر شخصی به نام ترامپ در می‌آید و این فرد با استفاده از دارایی‌های شخصی خود، جبهه‌‌ای علیه دو حزب حاکم آمریکا ایجاد و در نهایت نیز می‌تواند با گفت‌وگوی مستقیم با مردم از طریق شبکه‌های اجتماعی،  رای اکثریت مردم را به سبد خود هدایت کند.

اولین ویژگی نظام حزبی، نخبه‌گرایی آن است. به این معنا که  نخبگان وظیفه ارائه و تبیین یک ایدئولوژی را بر خلق بر عهده  دارند. ایدئولوژی‌هایی که خصیصه‌ آنها داشتن شعارهایی عاری از شعور است. آنچه که مسلم است این است که شعار صرف مبنای فکری ندارد و تنها به دنبال کسب آرای مردم است. در نتیجه بیان شعار بدون پشتوانه اجرایی از سوی احزاب به مرور موجب تهی شدن آنها از درون  می‌شود به طوری که امروز شاهد هستیم احزاب بزرگ دنیا از جمله حزب دموکرات و جمهوری‌خواه آمریکا برای پیروزی و جلب آرای مردمی، متوسل به محبوبیت قشر بازیگر و خواننده یا به تعبیری سلبریتی‌ها می‌شوند. بنابراین شاهد هستیم که فعالیت‌های حزبی به علت نبود ایدئولوژی پویا و کارآمد به مرور به ابتذال کشیده  شده است.

متاسفانه این روند در کشور ما نیز جریان دارد و در انتخابات اخیر ریاست جمهوری شاهد حمایت پرشور  قشر به اصطلاح سلبریتی از آقای روحانی بودیم و پس از بالا رفتن قیمت دلار و متعاقب آن گرانی افسارگسیخته کالاها، همین بازیگران و فوتبالیست‌ها اولین کسانی بودند که از حمایت خود ابراز پشیمانی کردند و حتی بعضا کارشان  به تفحش و ناسزایی گویی به شخص رئیس‌جمهور و اعضای هیئت دولت او نیز رسید. 

تفاوت دموکراسی حزبی با دموکراسی مشارکتی این است که در مورد اول سوژه‌های منفعت‌گرا و خود محور عامل ایجاد حزب می‌‌شوند ولی در دموکراسی مشارکتی مردم با عقل سلیم خود اقدام به انتخاب افراد دارای صلاحیت برای اداره کشور می‌کنند و  تحت تاثیر چهره‌های مشهور در کشور رای خود را به صندوق‌ها نمی‌اندازند. 

**نظام حزبی، شکل مدرن شده  نظام قبیله‌ای است

متاسفانه گردانندگان امروز دنیا، نظام قبیله‌ای که در قرون گذشته در جوامع بشری مرسوم بوده را با تعریفی جدید به نام نظام حزبی به خورد مردم داده‌اند در حالی که اسلام برای اداره امور هیچگاه به سمت نظام حزبی نرفته و شاهد هستیم که در جوامع اسلامی از شیوه بیعت برای انتخاب مدیران و تصمیم‌سازان استفاده می‌شده است. 

علی‌رغم عدم پیاده‌سازی درست دموکراسی مشارکتی در کشور اما نگاهی به دموکراسی‌های حاکم در دنیا به خوبی تفوق نظام جمهوری اسلامی را در میزان مشارکت مردمی در انتخابات‌ها در مقایسه با جوامع مدعی دموکراسی حزبی که میزان مشارکت در آنها  به طور متوسط 30 تا 40 درصد است، نشان می‌دهد.

تسنیم: علت ناکارآمدی جناح‌ها و احزاب  سیاسی فعال در کشور از ابتدای انقلاب تاکنون چیست؟ 

فیاض: تاکید بر پیاده‌سازی نسخه‌های غربی برای اداره کشور از مهم‌ترین دلایل ناکارآمدی جناح‌های فعال در کشور است. امروز گروه‌ها و جریانات سیاسی کشور به جای  ارائه نسخ غربی از جمله برقراری نظام حزبی برای برون‌رفت از چالش‌ها و مشکلات جاری کشور،  باید به ابعاد اجتماعی در حکومت‌داری، اهتمام ویژه داشته باشند. توجه به سازمان‌های مردم‌نهادی چون شورایاری‌ها و دهیاری‌ها که اعضای آن را افراد ساکن در همان حوزه انتخابیه محلی تشکیل می‌دهد، می‌‌تواند در ساماندهی مشکلات محلات در کوتاه‌ترین زمان ممکن نقش بسزایی داشته باشد.  نهادهایی که ساماندهی آنها نیازی  به نظام حزبی نیز ندارد.

تسنیم: گروه‌های سیاسی اصلاح‌طلب همواره در طرح نظام حزبی برای اداره کشور پیشگام بوده‌اند و  معتقدند که پیاده‌سازی این سازوکار تاثیر بسزایی در کارآمدی مدیران کشور دارد. ارزیابی شما در این رابطه چیست؟

فیاض: در دوره اصلاحات پول‌های هنگفتی به احزاب داده شد تا به قول خود جامعه مدنی ایجاد کنند. در حالی که امروز کشورهایی چون آمریکا که پایه سیاست‌ورزی‌شان فعالیت‌های حزبی است به جای جامعه مدنی، از تعابیری چون اجتماع مدنی و گروه‌های مدنی سخن می‌گویند و معتقدند که گروه‌های مدنی هستند که سرمایه اجتماعی ایجاد می‌کنند. همچنین معتقدند احزاب سرمایه‌های اجتماعی را از بین برده  و نظام حزبی مانع شکوفایی ظرفیت گروه‌های کوچکی که دارای خلاقیت بومی، قومی و محلی هستند، می‌شود.

**نظام حزبی دموکراسی را به ابتذال می‌کشاند

تسنیم: چرا نمی‌‌‌توان در قالب حزب، ظرفیت‌هایی که به آن اشاره کردید، به منصه ظهور رساند؟

فیاض: حزب دارای ایدئولوژی، رهبر، معاون، شورای مرکزی و  ساختارهای سلسله‌مراتبی است و این ساختارها اجازه فعالیت گروه‌های کوچک را نمی‌دهد و بهتر است بگوییم که حزب استعدادها را سرکوب و دموکراسی را به ابتذال وفروپاشی می‌کشاند. همچنین تحزب‌گرایی، دموکراسی را به انحصارگرایی تبدیل می‌کند. به طور مثال در آمریکا تنها اشخاصی می‌توانند به قدرت برسند که در حلقه محدود و بسته دو حزب جمهوری‌خواه و دموکرات تعریف شده باشند. 

در نقطه مقابل، دموکراسی مشارکتی قرار دارد که  بر خلاف دموکراسی حزبی کاملا فعال است. در دموکراسی حزبی جابجایی نسل‌ها وجود نداشته و همان افراد میانسال و پیر هستند که در جایگاه‌های مدیریتی حزب جابجا می‌شوند.

در دموکراسی مشارکتی، گفت‌وگوی مستقیم با مردم نقش تعیین کننده‌ای در کیفیت اداره کشور دارد. به طور مثال رهبر انقلاب به شیو‌ه‌ای سخنرانی می‌کنند که همه مردم با اقشار مختلف سخن ایشان را می‌فهمند. در دنیا نیز شبکه‌های اجتماعی که خارج از رسانه‌های حزبی هستند، به شکل مستقیم با مردم صحبت می‌کنند و نیازهای آنها را احصا و برای آن نیازهای راه‌حل‌های عملی ارائه می‌دهند. در آمریکا نیز ترامپ توانست با فعالیت گسترده در شبکه اجتماعی  توییتر، با مردم آمریکا ارتباط مستقیم و مداوم داشته باشد و یکی از علل اوج‌گیری ترامپ در آمریکا نیز همین ارتباط او با افکار عمومی ایالات متحده بوده است.

تسنیم: طرفداران نظام حزبی معتقدند شیوه ارتباط گیری اشخاصی چون ترامپ که با شعارهای به تعبیر آنها عوام فریبانه به قدرت می‌رسند، موجب تقویت  پوپولیسم در جامعه می‌شود.

فیاض: اتفاقا در نظام حزبی است که شعارهای ایدئولوژیکی آمیخته به پوپولیسم از سوی کاندیدای حزبی داده می‌شود  ولی زمانی که به قدرت می‌رسند دیگر خبری از پیاده کردن آن شعارها نیست. به طور مثال تمامی رؤسای جمهور قبلی آمریکا وعده تعطیلی زندان گوانتانامو را داده بودند ولی زمانی که به قدرت رسیدند نه تنها این کار نکردند بلکه بر لزوم گسترش چنین زندان‌هایی  نیز تاکید کردند. متاسفانه از روزی که کشور ما نیز درگیر دموکراسی حزبی شده، با حزب‌های شبِ انتخاباتی به اصطلاح کلاه بر سر مردم  گذاشته شده است.

تسنیم: مردم چطور می‌توانند وعده‌های انتخاباتی نامزدها را در  نظام دموکراسی مشارکتی، راستی‌آزمایی کنند؟  

فیاض: در قالب دموکراسی مشارکتی، یک نظام رسانه‌ای شکل می‌‌گیرد که در آن داوطلبانِ اداره کشور به شکل مستقیم با مردم صحبت می‌کنند و ایده‌های عملی خود برای مرتفع کردن چالش‌های پیش روی کشور را با زبان ساده به مردم ارائه می‌دهند.  دقیقا همانند ترامپ که با استفاده از بستر توییتر به شکل مستقیم با افکار عمومی آمریکا در ارتباط است و با نگاهی به وعده‌های انتخاباتی که او داده در می‌یابیم که وی تقریبا به تمامی آن وعده‌ها از جمله خروج از توافق هسته‌ای با ایران، کشیدن دیوار میان مکزیک و آمریکا و رونق تولید در آمریکا با وضع تعرفه‌های مالیاتی بر کالاهای وارداتی عمل کرده است. 

در مقایسه میان نظام حزبی و نظام مشارکتی باید به این مسئله توجه کرد که عقل عملی مانند عقل نظری ایدئولوژی‌زایی نمی‌کند. نمونه عقل عملی این است که به طور مثال رئیس‌جمهور در نشست خبری خود به مردم اعلام کند که شبکه ریلی ایران که 50 سال است مطالعات کارشناسی آن انجام شده را با اختصاص اعتبارات لازم و در مدت  زمانی مشخص به سرانجام می‌رساند. این گونه است که مردم به وعده‌های رئیس‌جمهور اعتماد می‌کنند.

تسنیم: احزابی که ما در کشور داریم معتقدند  آقای  روحانی و آقای احمدی‌نژاد چهره‌های حزبی نبودند و  به همین خاطر است که امروز هیچ یک از احزاب  و تشکل‌های سیاسی کشور مسئولیت عملکرد آنها را به عهده نمی‌گیرند. شما این مسئله را چطور تحلیل می‌کنید؟ 

فیاض: درست است که  رؤسای جمهور ما تقریبا به شکل مشارکتی و نه حزبی سر کار می‌آیند ولی مسئله این است که نظام مشارکتی به درستی در کشور پیاده‌سازی نمی‌شود و عواملی چون صداوسیما با برگزاری نادرست مناظره‌های انتخاباتی که اکثر وقت  آن به کنایه‌پراکنی و کلی‌گویی در وعده‌ها از سوی کاندیداها اختصاص می‌یابد،  مانع پیاده سازی درست نظام مشارکتی می‌شوند. 

به طور مثال، در مناظرات انتخاباتی سال 96، برخی کاندیداها به جای اینکه برنامه‌های عملی خود را به شکل ساده برای مردم بیان کنند، اقدام به بیان شعارهای ایدئولوژیکی از جمله طرح شعار 4 درصدی‌ها و 96 درصدی‌ها کردند. در حالی که فردی چون آقای قالیباف می‌توانست با توجه به تجربه  اجرایی نسبتا موفقی که در دوران 12 ساله شهرداری تهران داشت، برنامه‌ای عملی برای حل مشکلات اقتصادی کشور ارائه دهد. همین مسائل باعث شد که مردم حرف‌های او را باور نکنند. در طرف مقابل نیز آقای روحانی و جریان اصلاح‌طلب که حامی اصلی او بود، با طرح دوقطبی جنگ و صلح سعی کرد تا به نوعی با ارعاب مردم از بروز جنگ، رای آنها را به سبد خود بیاندازد.

**علت ناکارآمدی مجلس دهم سفارشی و فرمایشی بودن آن است

تسنیم: شما تاکید کردید که پیاده‌سازی نظام حزبی نمی‌تواند در بردارنده مجلس و دولتی کارآمد باشد. برخی‌ها معتقدند مجلس دهم حاصل کار تشکیلاتی و حزبی جریان اصلاحات بوده و علت عدم موفقیت آن نیز همین مسئله است؟ ارزیابی شما درباره این گزاره چیست؟ 

فیاض: بنده نیز معتقدم مجلس دهم سفارشی و فرمایشی است و تمامی نطق‌های نمایندگان لیست امید از بیرون مجلس هدایت می‌شود. به طور نمونه برخی نمایندگان زن حاضر در لیست امید تهران که هیچ سابقه‌ای قابل توجهی نیز در کارنامه خود نداشتند، گاهی نطق‌هایی می‌کنند که به واقع فاجعه است. فروپاشی فراکسیون امید تاآنجا پیش رفته است که دیگر اعضای فراکسیون امید نیز توجهی به سخنان آقای عارف به عنوان  رئیس این فراکسیون ندارند و آقای کواکبیان به شکل غیررسمی جای او را در مجلس گرفته است. علت این مسائل این است نمایندگان به شکل دموکراسی مشارکتی راهی مجلس نمی‌شوند. 

بنابراین از آنجا که مبنای دینی جمهوری اسلامی،  فطرت و حکمت است و  فطرت به ما می‌گوید که «مردم و بِما هُو مردم» در صورت در اختیار داشتن اطلاعات درست از شرایط و ملزومات کشور  هیچگاه اشتباه نمی‌کنند. بنابراین تنها شیوه درست انتخاب مسئولان برای اداره کشور، شیوه دموکراسی مشارکتی است.

انتهای پیام/