صندوق‌های جسورانه کلید رشد دانش‌بنیان‌هاست/ ۳ راه حل برای آسانتر شدن وام دهی به دانش‌بنیان‌ها

به گزارش خبرنگار اقتصادی باشگاه خبرنگاران پویا، پای صحبت با صاحبان دانش بنیانها می نشینیم گلایه های فراوانی در خصوص کمبود منابع مالی و در مضیقه بودن دارند. با این وجود نهادهای مختلفی و نیز ابزارهای متنوعی موظف به کمک مالی به دانش بنیانها شده اند از جمله این نهادها: صندوق نوآوری و شکوفایی، فرابورس، صندوق های پژوهش و فناوری و...است . یکی از چالش های جدی شرکت های دانش بنیان تأمین سرمایه مالی مورد نیاز آنها، متناسب با مرحله توسعه این شرکت ها می‌باشد که با توجه به ماهیت متفاوت فعالیت آنان نیاز به ساز و کارهای متفاوتی نسبت به سایر بنگاه‌های اقتصادی دارد. در همین باره میزگردی تشکیل داده ایم با امیرحسین جهانی کیا از مدیران صندوق نوآوری و شکوفایی، رضا غلامعلی پور معاون بازاریابی و پذیرش فرابورس و افشین کلاهی رئیس هیئت مدیره مجمع تشکلهای دانش بنیان.

*قطعا تسهیلات صندوق نوآوری باید آسان تر از بانک باشد

تسنیم: روند تسهیلات دهی به دانش بنیان ها از طریق صندوق نوآوری به چه شکل است؟

جهانی کیا: در ابتدا حدود 5 شرکت دانش‌بنیان آن موقع وجود داشت و اکنون حدود 4400 شرکت دانش بنیان در کشور فعالیت می‌کنند به لحاظ قانونی مرجع قانونی دانش‌بنیان بودن یا نبودن شرکتها و در اصل کارگروه مخصوصی در معاونت علمی در این خصوص نظر نهایی را راجع به شرکتها بیان می‌کنند اما این بدان معنا نیست که هر شرکت با مجوز دانش‌بنیانی بتواند از صندوق نوآوری و شکوفایی تسهیلات دریافت کنند. همه دانش‌بنیان‌ها از مزیت‌هایی همچون معافیت‌های گمرکی، مالیاتی و ... بهره‌مند می‌شوند.

 اما برای دریافت تسهیلات از صندوق باید یک تجدید ارزیابی مجدد بشوند تا مشخص شود پول صندوق دقیقا در چه خط تولید و خدماتی به خرج می‌رسد. اینکه آیا باید صندوق تسهیلات بدهد یا سرمایه‌گذاری مشارکتی با دانش‌بنیان‌ها بکند خودش یک بحثی است که محل اختلاف نظر است. اما قطعا خدمات صندوق باید متفاوت‌تر و آسانتر از تسهیلات بانکی باشد. که البته الان خود شرکتهای دانش‌بنیان به این قضیه اذعان می‌کنند.

تسنیم: آیا سرعت و به موقع دادن، کمک مالی به دانش بنیان ها در صندوق رعایت می شود؟

جهانی کیا: الان دو ضرورت برای دانش‌بنیانها مطرح است: 1- سهولت تسهیلات دهی، 2 - سرعت پرداخت تسهیلات چنانچه یک شرکت ممکن است در تاخیر در سرمایه در گردش خود تولیدش با ضرر انبوهی مواجه شود به طور قانونی صندوق توآوری و شکوفایی موظف به سرمایه‌گذاری اثرپذیر است البته شایان ذکر است که صندوق بودجه مصوب ندارد بلکه یک میزان سرمایه مصوب دارد و در حقیقت موظف به سرمایه‌گذاری در شرکتهای دانش‌بنیان می‌باشند. در این شرایط اگر این سرمایه به دلایل مختلف کم بشود قطعا دانش‌بنیانها نیز با مشکل روبرو می‌شوند بنابر این بازگشت سرمایه به صندوق بسیار حائز اهمیت است.

*از هر 10 شرکت دانش بنیان یکی از آنها شکوفا می‌شود.

تسنیم: آیا نحوه تعامل و تعریف دانش بنیانها در خارج و داخل کشور متفاوت است؟

کلاهی: با مدیریت جدید در صندوق نوآوری و شکوفایی تغییرات مثبت و مخصوصی در آن دیده می‌شود ابتدای تاسیس صندوق ایده آن بود که صندوق به تعدادی از اساتید دانشگاه‌ها وام بدهد تا بتوانند شرکت دانش بنیان تاسیس کنند و اصلا با مفهوم و ماهیت دانش‌بنیانها آشنایتی در کشور وجود نداشت. همان موقع تذکر داده شد که ماهیت دانش‌بنیانها در دنیا با ریسک شکست و ورشکستگی مواجه هستند و به طور معمول از هر 10 شرکت دانش بنیان یکی از آنها درخشان و شکوفا می‌شود.

 الان یک مشکل آن است که به شرکتهای بزرگ خوش سابقه برای کمک به دانش بنیان های کوچک و متوسط توجه نشده است. با وجود اینکه تلاشهایی برای آن دیده شده است که استارتاپ‌ها توسط شرکتهای بزرگ و قدرتمند داخلی خریداری شوند تا بتوانند آنان را رشد دهند، اما در عمل هنوز اتفاقی نیفتاده است.

*در دنیا شرکتهای بزرگ، شرکتهای کوچک را رشد می دهند

تسنیم: چرا عقیده دارید باید از ظرفیت شرکتهای بزرگ و خوش سابقه در راستای رشد شرکتهای دانش بنیان استفاده کرد؟

کلاهی: الان در دنیا روند برجسته و برند شدن یک شرکت کوچک به این شکل است که معمولا با کمک یک شرکت بزرگ و خوش سابقه می توانند رشد پیدا کنند. مثلا فیس‌بوک اینستاگرام راخریداری می‌کند و اینستاگران وات‌آپ را خریداری می‌کند این کار توسط شرکتهای بزرگ معمولا با دو هدف 1- استفاده از ایده‌ها و نوآوری‌های شرکتهای کوچک 2- جلوگیری از رقیب شدن آن شرکت کوچک در آینده و دردسرساز شدن او. بنابراین الان در دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که ابتدا باید شرکتهای بزرگ و برند تشکیل شوند تا توسط آنها شرکتهای خرد و متوسط نیز رشد پیدا کنند.

اما روش پرداخت بین شرکتهای خارجی هم حائز اهمیت است چرا که عمدتا پرداختهای خارجی بین دو شرکتهای معروف خارجی و تأمین مالی آنها توسط بانکها صورت می‌گیرد. بدین معنا که تمامی کارهای مربوط به تأمین مالی و تسهیلات را خود بانک مستقیما برای آن شرکت انجام می‌دهد مثلا سابقا یک شرکت خارجی قصد داشت سهام یک فروشگاه اینترنتی ایرانی را خریداری کند جالب است که بدانید در جلسات رایزنی بانک به نمایندگی از شرکت خارجی حضور می‌داشت. چرا که بانکها در اصل سرمایه‌گذار این قضیه بودند و نه اینکه فقط وام بدهند بنابراین خود آنها در فرآیند دخیل می‌شدند. در خارج اصلا صندوق های اینچنینی مثل نوآوری و شکوفایی برای حمایت وجود ندارد.

*6صندوق فعال و 9 صندوق با موافقت اصولی داریم؛ هنوز هیچ کدام از صندوق ها به مرحله سوددهی نرسیده اند

تسنیم: در فرابورس چه میزان صندوق های جسورانه فعالیت می کنند؟ میزان استقبال از انان چگونه بوده است؟

غلامعلی پور: در حال حاضر 6 صندوق سرمایه‌گذاری خطرپذیر پذیره‌نویسی شده‌اند و در بورس روی تابلو هستند و یونیت‌های آنها معامله می‌شود. هر صندوق نیز یک سقف اندازه سرمایه‌گذاری دارد و حداقل سرمایه یک صندوق نیز باید 10 میلیارد تومان باشد. میزان جذب سرمایه هم در هر یک از صندوقها متفاوت بوده است مثلا الان یک صندوق 10 میلیارد تومانی داریم که توانسته 2 میلیارد جذب سرمایه داشته باشد که مرور براساس نیاز و اندازه خود می‌تواند فراخوان بدهد و سرمایه‌ بیشتری را به خود جذب کند.

به جز 6 صندوق پذیرفته شده با 9 صندوق در فرابورس موافقت اصولی شده است. بدینگونه که یک کمیته 3 نفره در فرابورس است که با تعیین ماهیت و اساسنامه صندوق خطرپذیر را بررسی می‌کنند و سپس اگر طبق ضوابط و شرایط بود به او موافقت اصولی داده می‌شود. بزرگترین صندوق که پذیره‌نویسی شده است با ظرفیت 60 میلیارد تومان می‌باشد که توانسته 30 میلیارد تومان جذب کند و از این مقدار حدود 26 میلیارد تومان را در شرکتهای دانش‌بنیان سرمایه‌گذاری کند و بقیه را در قالب اوراق و سپرده بانکی به سرمایه‌گذاری بپردازد.

 اما هنوز هیچکدام از سرمایه‌گذاریهای این صندوقهای جسورانه بورسی به مرحله سوددهی و بازدهی خود نرسیده‌اند. چرا که فرآیند به سود رسیدن این صندوقها زمانبر است و اگر هم الان سودی هم در دست داشته باشد از ناحیه سرمایه‌گذاری در سپرده و اوراق بوده است. 10 صندوق نیز درخواست مجوز داده‌اند که هنوز در حال بررسی است.

*سرمایه گذاران صندوق های جسورانه باید صبور و ریسک پذیر باشند؛ گزینش شرکتها در دست هیئت مدیره صندوق است

تسنیم: ریسک سرمایه گذاری در این صندوق ها چقدر است؟ آیا شرکتهای فاقد مجوز دانش بنیانی هم می توانند از منابع مالی صندوق استفاده کنند؟

غلامعلی پور: در ضمن لازم به ذکر است که این صندوقها هیچ تضمینی در سوددهی به سهامداران خود ندارند. بنابراین کسانی که در صندوقهای جسورانه سرمایه‌گذاری می‌کنند باید اهل مشارکت و ریسک‌پذیری باشند. شروع کار اولین صندوقهای خطرپذیر و جسورانه به سالهای 95 و 96 بازمی‌گردد و دوره عمر این صندوقها هم غالبا 7 ساله تعیین شده است و بدین معنا که این بعد از این مدت زمان باید وضعیت صندوق تعیین تکلیف بشود.

همچنین باید تذکر بدهیم که سرمایه گذاری صندوقهای خطرپذیر در شرکتها منوط به داشتن مجوز دانش‌بنیانی آن شرکت نیست و تماما گزینش شرکتهایی که صندوق در آنها سرمایه‌گذاری می‌کند به اعضای هیئت مدیره صندوق واگذار شده است. فرابورس موظف است به صندوق‌های نوآوری براساس ضوابط و شرایط مجوز بدهد و همچنین در سلامت مالی صندوق نظارت کند. همچنین هر صندوق باید موضوع فعالیت خاص خود را تعیین کند و در یک حوزه تخصصی به فعالیت بپردازد مثلا مثل پزشکی، فناوری و... چند صندوق نیز به علت آنکه دارای پشتوانه بانکی هستند و از سوی دیگر اخیرا بانک مرکزی بانکها را بنگاهداری منع کرده است هنوز نتوانسته‌اند مجوز بگیرند و منوط به تایید بانک مرکزی هستند.

الان یک جوی رایج شده است که هر نهادی در ظاهر علاقه مندی به تاسیس صندوق های جسورانه را اعلام می کند اما متاسفانه در هنگام نیاز به تزریق پول وعده های خود را فراموش می کنند.

*صندوق های خصوصی موفق تر از دولتی ها هستند؛ بعضی دانش بنیان ها وام را بر مشارکت ترجیح می دهند

تسنیم: چرا صندوق های جسورانه در ایران موفق نبوده اند؟ چرا دانش بنیان ها وام را بر مشارکت ترجیج می دهند؟

کلاهی: باید بین توسعه یا رشد پیدا کردن شرکتها تفاوت وجود دارد. مثلا آمازون هم هنوز به سود آوری نرسیده است. یک شرکت می تواند سالها در رشد باشد ولی به توسعه و سودآوری نرسیده باشد. در ایران صندوقهای جسورانه موفق و غیرموفق داریم. تجربه ثابت کرده است معمولا صندوقهای دولتی و دانشگاهی سابقه نشان داده که کمتر موفق بودند و علت آن هم خصوصی نبودن آنان بوده است.

الان شتاب‌دهنده‌ها و صندوق‌های جسورانه موفقی وجود دارند که وابسته به شرکتهای بزرگ هستند به طور کلی همانگونه که گفتم شرکتهای موفق دولتی در این زمینه کمتر از شرکتهای موفق خصوصی بوده‌اند. بعضی دانش بنیان ها ممکن است تسهیلات را بر مشارکت با صندوق های جسورانه ترجیح بدهند. البته باید گفت حتی بعضی شرکتها بدون دریافت تسهیلات هم موفق هستند. در بازدید از روسیه دیدم یک شرکتی که توانسته بود بدون دریافت تسهیلات و کمک دولتی و فقط با دریافت پول از مشتری بتواند بیزینس جهانی راه بیاندازد.

*40درصد منابع صندوق های جسورانه را تامین می کنیم؛ لزوم همکاری فرابورس و صندوق نوآوری و شکوفایی

تسنیم: صندوق نوآوری برای رونق صندوق های بورسی به آنان پول واریز می کند؟

جهانی کیا: صندوق نوآوری طرحی را آغاز کرده که می تواند 40 درصد از منابع صندوق های خطر پذیر بورسی را تامین کنیم. مثلا یک صندوق جسورانه 100میلیاردی اگر 60 میلیارد آن تامین شود می توانیم 40درصد باقی مانده از محل صندوق تامین شود. این بدین معناست که صندوق دنبال شرکتداری هم نیست و سیاست ما آن است که زیر 50درصد مشارکت کنیم و در تصمیم گیری ها هم کمترین دخالت را داشته باشیم تا ماهیت خصوصی صندوق حفظ بشود. متاسفانه هنوز فرهنگ صندوق های جسورانه در ادبیات مالی ایران جا نیافتاده است. معمولا 3 سال اول زیست صندوق های جسورانه به سرمایه گذاری صرف می شود.

به غیر از منابع صندوق نیز توانسته ایم از منابع بانکی هم برای صندوق استفاده کنیم. منابعی که از طریق اهرم کردن صندوق در بانکها (در اصل از جیب بانکها نه منابع صندوق) که پرداخت می شود به دانش بنیان ها پرداخت می شود خوشبختانه احتمال می رود که از منابع صندوق پیشی بگیرد. هر پیشنهادی از سوی صندوق های جسورانه درخواست شود ما با روی باز استقبال می کنیم. به قول رئیس صندوق نوآوری منابع نامحدود در نظر گرفته شده برای صندوق های جسورانه.

*3 راه حل برای آسان تر شدن وام دهی به دانش بنیانها

تسنیم: آیا از وضعیت بروکراسی وام دهی به دانش بنیان ها راضی هستید؟ دانش بنیان ها مشکل وثقه و ضامن برای دریافت تسهیلات را دارند؟

کلاهی: روند ارزیابی و دریافت وام از صندوق نوآوری خوشبختانه آسان تر شده است اما با ایده آل فاصله دارد. قبلا متاسفانه سیاست صندوق این بود که تا حد ممکن منابع را خرج نکند و با دشواری و سختی وام می داد. شرکتها در مورد بروکراسی های دریافت تسهیلات اعتراض دارند چراکه هر بیزینس یک زمان مصرف دارد و در یک تایم مشخص می تواند خط تولید تشکیل بدهد و محصولش را به بازار ارائه کند بنابراین اگر روند اعطای تسهیلات طولانی و فرصت سوزی شود دیگر پولی که به شرکت دانش بنیان داده می شود ارزش آنچنانی برای شرکت ندارد.

برای اینکه روندها و بروکراسی ها آسان تر شود 3 پیشنهاد می تواند مطرح باشد:

 1. تجربه چندین ساله من در حوزه دانش بنیانهامی گوید؛ صندوق نوآوری  بهتر است کمک های مالی خود را بیشتر به شرکتهای بزرگ یا خوش سابقه اختصاص دهد تا آنها بتوانند دست شرکت های کوچک را بگیرند و رشد دهند و از سوی دیگر صندوق هم با خیال آسوده تری تسهیلات را می دهد چراکه طرف حسابش یک شرکت بزرگ و خوش سابقه است.

2. صندوق می تواند برای شناسایی و تایید صلاحیت شرکتها از ظرفیت تشکل ها وNGO  استفاده ببرد. هر صنفی همکاران خود را بهتر می شناسد. صندوق هر چقدر سعی کند تا دانش بنیان ها را گزینش کند، قطعا بهتر از هم صنفیان او نمی تواند او را بررسی کند.

3. وثیقه و ضامن یک معضل است برای وام ها به دانش بنیان ها است. صندوق نوآوری قطعا باید سهیل گیرانه تر است بانکها برخورد کند اما هنوز از دانش بنیان ها وثیقه و ملک برای ارزش گذاری و ضمانت گرفته می شود. قطعا این سیستم سنتی باید برچیده شود. در خارج بانک کاری به وثیقه و سند ندارد بلکه می آید همگام با شرکت با او سرمایه گذاری و شراکت می کند. در رویکرد جدید بانکها شرکت را ارزش گذاری(اعم از ارزش گذاری ایده و تولید و...) می کنند و مثل ایران فقط ملک و دارایی را ملاک ارزیابی شرکت قرار نمی دهند.

گفت و گو از محمدعلی قشقایی

 انتهای پیام/