کارگردان مستند «دست‌های خالی»: فوکو هیچ‌وقت از نوشتن مقاله در مورد انقلاب اسلامی پشیمان نشد

به گزارش خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران پویا، مستند «دست‌های خالی» شنبه‌شب در قالب جشنواره تلویزیونی مستند به‌روی آنتن شبکه مستند رفت. این مستند که به ماجرای سفر میشل فوکو، اندیشمند فرانسوی، به ایران در روزهای انقلاب اسلامی می‌پردازد، به‌کارگردانی جمشید بیات ترک ساخته شده است. این فیلم مستند پیش از این در جشنواره حقیقت حضور داشت و توانست جایزه دبیر جشنواره را دریافت کند و پس از آن نیز در تلویزیون به‌نمایش درآمد. 

از تهران تا آبادان با روزهای انقلاب

جمشید بیات ترک در گفتگو با خبرنگار فرهنگی تسنیم در مورد سوژه مستند «دست‌های خالی» توضیح داد و گفت: در این مستند، ماجرای سفر دوهفته‌ای میشل فوکو، فیلسوف فرانسوی، به ایران در گرماگرم حوادث انقلاب و بعد از 17 شهریور 1357 به‌تصویر کشیده شده است. همان‌طور که می‌دانید، این سفر میشل فوکو منجر به نوشتن یک سری مقالات در یکی از نشریات معتبر اروپایی راجع به انقلاب اسلامی می‌شود که می‌تواند نگاه متفاوتی از انقلاب را به ما بدهد. این اندیشمند، بعد از 17 شهریور به‌مدت یک هفته به ایران آمده و در آن گردش می‌کند. او در این یک هفته به مناطق مختلف ایران رفته و با بسیاری از مردم گفتگو می‌کند. بعد از آن دوباره به فرانسه برگشته و چهار مقاله را برای یک نشریه ایتالیایی می‌نویسد. او سپس در حوالی آبان ماه دوباره به ایران برگشته و سفر بلندی را از تهران تا آبادان تجربه می‌کند. او در این سفر تلاش می‌کند تا انقلاب را در جاهای مختلف ببیند. هدف او از این کار این است که بداند آیا انقلاب ایران یک انقلاب سراسری است یا خیر و متوجه می‌شود که این انقلاب، سراسر ایران را فراگرفته است.

پاسخ به دو سؤال مهم انقلاب اسلامی از دیدگاه یک اندیشمند

وی به معرفی میشل فوکو پرداخت و گفت: اگر در قرن بیستم بخواهیم نام 10 اندیشمند برتر را که توانستند تأثیرات زیادی از خود به‌جای گذاشته و نگاه تازه‌ای به جوامع داشته‌اند برشماریم، بدون تردید، یکی از آنان میشل فوکو است. نگاه او، نگاه آنالیز از نزدیک است، در حقیقت، این‌گونه نیست که از دور دستی بر آتش داشته باشد و بخواهد یک سری یادداشت‌های کتابخانه‌ای بنویسد. او به ایران آمده، همه چیز را از نزدیک دیده و با تمام وجود خود، همه اتفاقات انقلاب اسلامی را لمس کرده است و به همین دلیل چهره متفاوتی از انقلاب را ترسیم نموده که ممکن است به مذاق عده‌ای خوش نیاید. البته من معتقدم که او تا اندازه زیادی توانسته است حقیقت انقلاب را منعکس کند. او در این مقالات، به این دو سؤال پاسخ داده است که انقلاب اسلامی چرا و چگونه به‌وقوع پیوسته است.

عده‌ای فکر می‌کنند که میشل فوکو اجازه ندارد روایت خود از انقلاب اسلامی را بیان کند

این کارگردان و مستندساز در مورد روایت فوکو از انقلاب اسلامی و تفاوت‌های آن با دیگر روایات گفت: ما همیشه دوست داریم که روایت‌های مرسومی را از انقلاب بشنویم، برای مثال، دوست داریم که امام حسین علیه السلام را برای خودمان بدانیم در حالی که ایشان متعلق به تمام آحاد بشر است و قیام او قیامی برای تمام آزادی‌خواهان جهان بوده است، در موضوع انقلاب اسلامی نیز چنین است. دقت داشته باشید خوانش فوکو از انقلاب اسلامی، خوانشی انتقادی است. او مثبت و منفی را با هم دیده است و نقاط ضعف و قوت وقوع انقلاب اسلامی را با هم می‌بیند. متأسفانه عده‌ای فکر می‌کنند که میشل فوکو اجازه ندارد روایت خود از انقلاب اسلامی را بیان کند. البته بنده در پاسخ به این موضوع می‌گویم «خوش‌تر آن باشد که سرّ دلبران گفته آید در حدیث دیگران»، در حقیقت، اگر دیگران از انقلاب ما تعریف کنند و امتیازاتی را بگویند، خوب است. ممکن است عده‌ای بگویند که او کیست و چگونه می‌تواند راجع به انقلاب اسلامی حرف بزند اما باید بگویم که میشل فوکو یک آدم معمولی نیست و علاوه بر این مهم نیست که چه‌کسی می‌گوید بلکه مهم است که چه‌حرفی می‌گوید.

دین و مذهب در انقلاب اسلامی عنصر پیش‌برنده بوده است

جمشید بیات ترک به دیدگاه‌های میشل فوکو راجع به انقلاب اسلامی اشاره کرد و گفت: او در مورد چرایی به‌وقوع پیوستن انقلاب اسلامی می‌گوید که وقتی تمام مردم به این نتیجه برسند که حاکم، مسیری را خلاف مصلحت آنان در پیش گرفته است، به نقطه‌ای می‌رسند که همه‌شان دارای یک روح واحد شده و می‌گویند که "ما دیگر این حاکم را نمی‌خواهیم."، به‌عبارت بهتر، خواست عمومی به یک اراده و روح جمعی تبدیل می‌شود. فوکو معتقد است که در انقلاب ایران، مردمی که با دست خالی بودند توانستند در برابر یک حاکم مسلح و زورگو قد علم کنند و او نتوانست کاری از پیش ببرد و تسلیم شد. او هم‌چنین می‌گوید که انقلاب ایران اولین انقلاب پست‌مدرن در سده بیستم است که هیچ نمونه‌ای نداشته و شبیه به هیچ یک از انقلاب‌های بزرگ در دنیا که تاکنون در فرانسه، روسیه، چین و... رخ داده است، نیست. دلیل او برای این ادعا این است که تمام انقلاب‌هایی که در تاریخ رخ داده است، نه‌تنها مذهب را نادیده گرفتند بلکه دین را عامل بازدارنده معرفی کردند. این موضوع در حالی است که در انقلاب ایران، دین و مذهب پیش‌برنده بوده است. در حقیقت، موضوع دین در انقلاب اسلامی به‌عکس دیگر انقلاب‌های دنیا بوده است. شاید به همین دلیل است که فوکو انقلاب اسلامی را پست‌مدرن تعریف می‌کند.

عده‌ای می‌گویند امام به‌تنهایی انقلاب کرد اما ایشان مردم را پشتیبان انقلاب می‌دانند

کارگردان مستند «دست‌های خالی» به اظهار نظرهای فوکو راجع به امام خمینی(ره) پرداخت و گفت: فوکو می‌گوید که تمام مردم ایران پشت امام خمینی هستند چرا که پیوند عمیقی با مردم ایجاد کرده است. مردم همانی را می‌خواهند که او می‌خواهد. او می‌گوید که قدرت امام خمینی از دل مردم برخیزیده است که عاشقانه به او دل باخته‌اند. متأسفانه عده‌ای می‌خواهند بگویند که امام به‌تنهایی انقلاب کرد اما خود امام هیچ‌گاه چنین عقیده‌ای ندارد و مردم را پشتیبان انقلاب می‌داند، فوکو نیز همین حرف را می‌زند. به‌زعم او این‌که یک نفر بتواند همه را با خود همراه کند و چنین انقلابی را رقم بزند، یک کار پیامبرگونه انجام داده است. همه مردم در همه رده‌های سنی و شغلی آمده بودند و می‌گفتند که "ما شاه را نمی‌خواهیم و یک حکومت مبتنی بر ارزش‌های اسلامی را می‌خواهیم".

فوکو هیچ‌وقت از نوشتن مقاله راجع به انقلاب اسلامی پشیمان نشد

این کارگردان در پاسخ به سؤالی در مورد ساخته شدن مستند راجع به این واقعه گفت: باید بگویم که تاکنون مستندی از حضور میشل فوکو در ایران و صحبت‌های او راجع به انقلاب اسلامی ساخته نشده است. این موضوع در حالی است که بسیاری از مقالات ایشان در اروپا توقیف شده است. هم‌چنین در فرانسه نیز علیه او مقالات زیادی نوشته می‌شود که چرا این حرف‌ها را زده است، در حقیقت، بسیاری از حرف‌های مهم میشل فوکو راجع به انقلاب اسلامی که می‌توانست تصویر بسیار خوبی از ایران را به‌تصویر بکشد، به فراموشی سپرده شد. عده‌ای در اروپا می‌گویند که فوکو روایت غلطی از انقلاب را به‌تصویر کشیده و بعداً پشیمان شده است اما به شما می‌گویم که من از زبان کسی که کتاب‌ها و مقالات او را گردآوری کرده بود شنیدم که می‌گفت "میشل فوکو تا آخرین لحظه معتقد بود آن چیزی که راجع به انقلاب اسلامی نوشته است، کاملاً درست بوده و هیچ خبری از پشیمانی نیست. او می‌گفت که «من انقلاب را از نزدیک دیده‌ام و نمی‌توانم چیزی را که به‌چشم دیده‌ام انکار کنم»".

وی اضافه کرد: مقالات فوکو در اواخر دهه 90 و ابتدای قرن جدید که سال‌ها از مرگ این اندیشمند گذشته بود، به فرانسوی و انگلیسی ترجمه شد و در تمام این سال‌ها گذاشته نشد که هیچ حرفی از یک اندیشمند که به ایران آمده بود و حرف‌های بسیار مهمی از انقلاب اسلامی داشت زده شود. عده‌ای نیز از این ماجرا استفاده کردند و گفتند که فوکو از حرف‌های خود پشیمان شده است در حالی که چنین نبود. دقت داشته باشید که هیچ‌کسی به‌اندازه فوکو به شکوهمندی انقلاب اسلامی نگاه نکرده و مطلب ننوشته است. من فکر می‌کنم که نوشته‌ها و حرف‌های فوکو با «وحدت کلمه‌ای» که امام خمینی راجع به انقلاب اسلامی گفتند، تقریب بسیار زیادی دارد. امام خمینی از وحدت کلمه صحبت می‌کند و فوکو نیز از اراده جمعی مردم سخن می‌گوید. در مستند دست‌های خالی سعی کردیم تا روایت صحیحی از این ماجرا به‌نمایش بگذاریم.

او در مورد دلیل نامگذاری این مستند گفت: نام این کار برگرفته از یکی از مقالات میشل فوکو است که انقلاب ایران را به قیامی با دست‌های خالی تشبیه می‌کند. او در آن مقاله می‌گوید که مردم ایران در برابر شاه هیچ چیز نداشتند به‌جز این که مانند یک امت واحده متحد شدند و بیرون آمدند. واقعیت تاریخ انقلاب اسلامی این است که انقلابی با کمترین کشته را شاهد هستیم که به پیروزی رسیده است. این موضوع یک دستاورد بزرگ است و نشان می‌دهد که پادشاهان مسلح در برابر مردم هیچ قدرتی ندارند.

بیات‌ترک در مورد حضور این مستند در جشنواره تلویزیونی مستند گفت: این کار در جشنواره حقیقت حضور داشت و به‌عنوان اثر برگزیده دبیر جشنواره در چهلمین سال انقلاب برگزیده شد. پس از این نمایش، این مستند در شبکه‌های یک و چهار و سه به‌نمایش درآمد و حالا در قالب جشنواره تلویزیونی مستند در شبکه مستند پخش می‌شود. امیدوارم که این مستند در این جشنواره دیده شود. بعضاً ممکن است بیننده مستندهای تاریخی و دفاع مقدسی را با پیش‌داوری نگاه کند اما باید بگویم که در ساخت این مستند تلاش کردیم تا نگاه بی‌طرفانه داشته باشیم. پرسوناژی که در این مستند نشان داده‌ایم نیز بر همین اساس انتخاب شده است. البته فیلم‌هایی که در جشنواره به‌نمایش در می‌آید، دارای تنوع است.

او در پایان راجع به فعالیت جدید خود گفت: این روزها مشغول مطالعه سوژه جدیدی هستم و می‌خواهم چنین کاری را راجع به دفاع مقدس بسازم.

انتهای پیام/+