مصاحبه| استادیار دانشگاه تهران: تضاد ریاض و ابوظبی بیشتر می‌شود/ ائتلاف عربی در یمن پایان یافته است
استادیار دانشگاه تهران و کارشناس ارشد تحولات غرب آسیا معتقد است که ائتلاف عربی در جنگ یمن عملا پایان یافته و اختلافات ریاض و ابوظبی با گذر زمان تعمیق، شکاف‌ها آشکارتر و تضادها بیشتر خواهد شد.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، درگیری‌های اخیر که در عدن رخ داد ، اختلافات امارات با عربستان در حوزه تحولات جنوب یمن را عملا آشکارتر کرد. به منظور واکاوی این اختلافات و تاثیر آن بر جنگ یمن و چشم انداز مناسبات ریاض و ابوظبی در سایه این اختلافات، گفت‌وگویی با دکتر «حسن احمدیان» استادیار دانشگاه تهران و کارشناس ارشد تحولات غرب آسیا انجام دادیم که متن آن به شرح ذیل است:
تسنیم: اختلافات عربستان و امارات درباره یمن به ویژه در ارتباط با درگیری‌های اخیر عدن را چگونه می‌توان تحلیل کرد. برخی تحلیلگران این اختلافات را جدی تلقی می‌کنند و برخی به دیده تردید به آن می‌نگرند. نظر شما در این زمینه چیست؟
احمدیان: از زمانی که محمد بن سلمان قدرت را در عربستان به دست گرفت، تحولی مهم در روابط ریاض و ابوظبی به وجود آمد. این تحول سبب شد تا عربستان و امارات در مسائل منطقه‌ای از جمله یمن به صورت کم سابقه‌ای به یکدیگر نزدیک شوند. اکنون یک بازبینی کلانی در روابط و رفتار منطقه‌ای امارات بروز پیدا کرده است. این موضوع سبب شده تا اختلافات و تضادهایی بین ابوظبی و ریاض به تدریج سر باز کند. از جمله این تضادها، یمن است. شما می‌دانید امارات تحت عنوان ائتلاف عربی به رهبری عربستان در جنگ یمن حضور دارد اما برخلاف این ائتلاف اعلام کرده است که ما نمی توانیم به این جنگ ادامه بدهیم و باید به دنبال رفتارهای دیگری باشیم. این موضعگیری در سطح کلان به معنای برون رفت از اتحاد و همگرایی است که بین دو کشور دستکم در یمن وجود داشت. لذا اختلافات و تضاد امارات با عربستان دور از انتظار نبود. برهمین اساس، بنده براین باورم که این تحولی بزرگ و مهمی است چرا که بر روی پرونده یمن و رفتار آینده ریاض در این کشور حتما اثرگذار خواهد بود.
تسنیم: آیا اختلافات امارات با عربستان با گذر زمان عمیق تر خواهد شد؟
احمدیان : بنده معتقدم که دو کشور به این سمت در حرکت هستند یعنی با گذر زمان اختلافات ریاض و ابوظبی تعمیق، شکاف ها آشکارتر و تضادها بیشتر خواهد شد. البته ممکن است که دریک مرحله تضادهای دو کشور کنترل شود منتها واضح است که امارات و عربستان از مرحله همراهی راهبردی درمسائل منطقه ای که به یگانگی رسیده بودند، از این مرحله گذشته‌اند لذا به دنبال این گذر و تغییر به تدریج تضادها در روابط دو کشور بروز پیدا خواهد کرد.
تسنیم: ریشه اختلاف و تفاوت دیدگاه عربستان و امارات در یمن چیست؟ برخی معتقدند عربستان خواهان یکپارچگی یمن است منتها یمنی که عبدربه منصور هادی رئیس جمهور مستعفی و فراری و دست نشانده ریاض رهبری را آن به عهده داشته باشد ولی امارات با حمایت از جدایی‌طلبان جنوب یمن خواهان تجریه این کشور است. نظر شما در این زمینه چیست؟
احمدیان: اگر به این موضوع به صورت یک روند نگاه کنیم، عربستان تمرکزش در بحران یمن و جنگی که به این کشور تحمیل کرد، بر روی انصارالله بود. معیار گفتمان ریاض هم ایران بود. پس ایران در محور سخنان، تبلیغات و راهبرد یمنی عربستان بوده است. در ابتدا امارات با عربستان کاملا همراه شد، اما به تدریج در یک روند موازی ابوظبی در مناطق جنوبی یمن متمرکز شد و از آنجا بود که گفتمان تقسیم یمن گسترش پیدا کرد و اماراتی ها کم کم به این سمت متمایل تر شدند. آنان یک سری منافع کلان را برای خودشان در مناطق جنوبی یمن به ویژه در عدن و جزیره سوکاترا تعریف کردند. در این چند سالی که عربستان در مناطق جنگی با انصار الله متمرکز بود، امارات در مناطق جنوبی یمن سرمایه گذاری کرد. این دو روندی بود که امارات و عربستان در جنگ یمن دنبال کردند. سرانجام این دو روند امروز به صورت اختلافات و تضادها آشکار شده است. درحقیقت، این دو روند نمی توانند وحدت و اتحاد امارات با عربستان را همچنان حفظ کنند زیرا این دوکشور استراتژی و نقاط متفاوتی را هدف گرفته اند.
تسنیم: با توجه به این که نیروهای جدایی طلب جنوب که مورد حمایت امارات هستند، کاخ ریاست جمهوری و مراکز تحت سیطره منصور هادی را در عدن به تصرف خود در آوردند، برخی تحلیلگران معتقدند این اقدام کفه توازن قوا را در جنوب یمن به نفع امارات سنگین تر کرده چرا که عربستان نتوانسته از مهره دست نشانده خودش یعنی منصور هادی حمایت کند. تحلیل شما در این زمینه چیست؟
احمدیان: همانطوری که عرض کردم اماراتی‌ها بر جنوب یمن متمرکز شده‌اند. در زمانی که انصارالله از مناطق جنوب مجبور به عقبگرد شد، این وضعیتی ایجاد شد که در آنجا امارات از یک سری جریان ها از جمله جریانی که قبلا به دنبال تجزیه یمن بود و هست، حمایت کرد. امارات در جنوب یمن بین این جریان‌ها قوی تر و بالاتر از عربستان است. همانطوری که قبلا عرض شد عربستان تمرکزش انصارالله بود، بنابراین، جایگاهی که امارات در جنوب یمن دارد، عربستان فاقد آن است. بر همین اساس ریاض امکان شکل‌دهی به روندهای مناطق جنوبی یمن را از دست داده و این در حالی است که عربستان درشمال یمن هم به اهداف مهمی دست پیدا نکرده است. لذا ریاض چیزی دندان‌گیری در جنگ یمن به دست نیاورد و تنش ریاض با امارات بیشتر ناشی از استیصال است.
واقعیت‌هایی که اماراتی‌ها در نظر گرفتند، سعودی ها آنها را در نظر نگرفتند. سعودی ها تصور می‌کردند که امکان شکست انصارالله وجود دارد، بنابراین، در مرحله دوم بعد از شکست انصارالله می‌توان بر روی جنوب یمن و وحدت کامل متمرکز شد و زمینه تشکیل حکومتی که تابع ریاض است، فراهم شود. این اتفاق نیفتاد. وقتی که مرحله اول شکست خورد، مرحله دوم روی آمد و امارات تغییر استراتژی داد و تنش ایجاد و باعث شد که جایگاه امارات تقویت شود. همچنین جایگاه جریان هایی که مورد حمایت ابوظبی در جنوب یمن هستند، تقویت شد. بنده معقتدم که این یک عقبگرد جدی برای سعودی‌ها محسوب می‌شود.
تسنیم: شما می دانید که ولیعهد امارات به تازگی به عربستان سفر کرد و در فرودگاه جده مورد استقبال خالد برادر بن سلمان قرار گرفت. آیا استقبال در این سطح براساس پروتکل بوده یا سعودی‌ها می‌خواستند یک پیام سیاسی به ابوظبی بدهند؟
احمدیان: سعودی ها از رفتار جدید اماراتی ها ناراضی هستند. این موضوع را می توان در تحلیل نویسندگان نزدیک به حاکمیت در ریاض دید. هرچند که رسماً اعلام موضع نشده تا تنش بین دو کشور گسترش پیدا نکند ولی این که در سال های اخیر هرگاه محمد بن زاید ولیعهد امارات به عربستان می‌رفت مورد استقبال محمد بن سلمان همتای سعودی خود قرار می‌گرفت و بالعکس. این یک پروتکل و سنتی بود که وجود داشت و بدان عمل می‌شد. اما در سفر اخیر محمد بن زاید به عربستان این پروتکل و سنت تعییر کرد و دلیلش این است که پرونده یمن ظاهرا به خالد بن سلمان منتقل شده و ایشان این پرونده را پیش می‌برد. بنابراین، به دنبال گفت‌وگو هایی که دوکشور در مورد یمن انجام می‌دهند، خالد بن سلمان از ولیعهد امارات استقبال کرده است. طبعا مذاکرات محمد بن زاید با مقامات ریاض فراتر از تحولات یمن بوده و ایران یکی از محورهای این گفت وگوها بوده است. اینکه بن سلمان به استقبال بن زاید نرفت، بیان آشکاری از ناراضتی ریاض از رویکرد جدید امارات در خصوص ایران است و این پیام جدی ولیعهد عربستان به همتای سعودی خود است.
تسنیم: فرمودید سعودی ها از نزدیک شدن امارات به ایران ناراضی هستند آیا می توانید در این باره بیشتر توضیح دهید؟
احمدیان: بعد از ساقط شدن پهپاد آمریکایی توسط ایران بر فراز آب های منطقه‌ایش در خلیج فارس پیام و هشداری به اماراتی ها داده شد چراکه این پهپاد از خاک امارات به پرواز در آمده بود. اماراتی ها یک بازبینی را شروع کردند. آنان تصور نمی‌کردند که ایران امکان نظامی و در واقع آن جرات نظامی را داشته باشد که با آمریکا مستقمیاً درگیری شود. وقتی که ایران با یک سرمایه آمریکایی به این شکل برخورد کرد، اماراتی ها به این نتیجه رسیدند، کشورشان هدف خیلی راحتی برای ایران است. لذا آن هشدار را جدی گرفتند و باعث شد، یک بازبینی صورت بگیرد. براساس اطلاعاتی که وجود دارد، امرای هفتگانه امارات نشستی را تشکیل دادند و تصمیم گرفتند رویکرد کشورشان در قبال ایران تغییر کند، چرا که امارات تحمل ضربه‌ای به سطح ضربه‌ای که به پهپاد آمریکایی وارد شد را ندارد.
اقتصاد امارات اقتصادی نیست که تحمل ناامنی و بی ثباتی را درمنطقه داشته باشد. به هرحال، بعد از نشست امرای امارات، رئیس دستگاه امنیتی این کشور و بعد از او رئیس گاردساحلی امارات به تهران سفر آمدند و توافقاتی در ایران بین دو کشور صورت گرفت. این توافقات درچارچوب توافقاتی بوده که از سال 2013 به این سو متوقف شده بود. این تغییر رویکرد امارات درقبال ایران برای عربستان خوشایند نبود. ریاض برای مقابله با ایران به دنبال متحد در منطقه است. اکنون عربستان خود را در مقابل ایران قدرتمندی می بیند که توان مقابله با آن را ندارد. این درحالی است که برای سعودی‌ها روشن شده آمریکایی‌ها برای آنها نخواهند جنگید.
تسنیم: آیا اختلافاتی که عربستان با امارات پیدا کرده به معنای تنها شدن و تضعیف عربستان در منطقه است؟
احمدیان : حتما همین طور است. ما نمی‌توانیم بگوییم عربستان به استیصال رسیده واحتمالا باید منتظر تغییرات جدی در عربستان باشیم. این اتفاقی است که باید دریاض تصمیم‌گیری شود. منتها مهمترین متحد عربستان در پرونده ای که ریاض درگیر آن است، سیاستش تغییر کرده و معنی این تغییر رویکرد آن است که عربستان در یمن تنها شده است. این کشور با ائتلافی از چند کشور وارد جنگ یمن شد، کم کم این کشورها خود را کنار کشیدند و امارات مهم ترین متحد عربستان در این جنگ باقی ماند. اکنون رویکرد ابوظبی در قبال عربستان تغییر و اعلام کرده است که از جنگ یمن خارج خواهد شد. طبعا این به معنای ایزوله شدن عربستان در یمن و منطقه است.
تسنیم: شما می دانید شورای انتقالی در جنوب یمن مورد حمایت امارات است، این شورا پس از تصرف مراکز وابسته به منصور هادی در عدن، دعوت ریاض را برای مذاکره پذیرفت. آیا پذیرفتن این دعوت با چراغ سبز امارات بوده است؟ به این معنا که اماراتی ها به نیروهای مورد حمایت خود گفته اند حالا که شما در میدان عمل دست برتر را دارد، بروید و از موضع قدرت در مذاکرات شرکت کنید.
احمدیان: حتما همین طور است. عرض بنده این است که امارات در مسائل یمن و تحولات منطقه رویکردشان چرخش پیدا کرده است. این چرخش بدین معنا نیست که به دنبال تنش با عربستان باشند لذا می خواهند این تنش را مهار کنند. درست است عربستان از اماراتی ها ناراضی است و به آنها تشر می زند و محمد بن سلمان به استقبال ولیعهد امارات نمی رود. ریاض با چنین عملکردهایی می خواهد ناراضتی خود را به ابوظبی نشان دهد با این حال، اماراتی ها نمی خواهند تنش با عربستان گسترش پیدا کند بلکه به دنبال مهار آن هستند.
تسنیم: اختلافاتی که عربستان و امارات در جنوب یمن با یکدیگر دارند، این احتمال وجود دارد که اختلافات مزبور ائتلاف عربی را تحت تاثیر خود قرار داده و توان عملیاتی عربستان در یمن را کاهش دهد. این اختلافات چقدر می تواند در روند جنگ یمن تاثیرگذار باشد؟ آیا این اختلافات می تواند به نفع حوثی‌ها و انصارالله باشد؟
احمدیان : حتما همین طور است. این مسئله چند لایه دارد. یک لایه تبلیغاتی است. عربستان عملا تنها شده و این یک شکست تبلیغاتی و سیاسی برای ریاض محسوب می شود. دوم این که در سطح عملیاتی تنها کشوری که به عنوان دومین بازیگر در جنگ یمن نقش ایفا می کرد، امارات بود. اکنون ابوظبی با تغییر رویکردی که در پیش گرفته، دیگر به دنبال این نیست که تنش با حوثی‌ها ادامه بدهد. قطعا این تغییر رویکرد در سطح عملیاتی و نظامی به زیان عربستان و به سود انصارالله خواهد بود.
تسنیم : با توجه به اختلافات عربستان و امارات شما فرجام ائتلاف عربی در جنک یمن را چطور ارزیابی می کنید ؟
احمدیان: ائتلاف عربی در همان سال اول که مشخص شد انصارالله به این راحتی شکست نمی خورد، عملا پروژه اصلی‌اش شکست خورد. این پروژه تصرف یمن و تغییر وضعیت سیاسی و نظامی در این کشور بود. البته سعودی‌ها اصرار می‌کردند که می توان این پروژه را ادامه داد. بر همین اساس، هر از گاهی یک عملیات گسترده ای را شروع می‌کردند و هربار نیز شکست می خوردند. اکنون واقعیت‌ها خودشان را به عربستان دارند تحمیل می‌کنند. ابتداء تغییر رویکرد در قبال جنگ یمن از کشورهای دورتر شروع شد و الان به نزدیک ترین کشور به ریاض رسیده است. این واقعیتی است که هم اکنون درحال تحمیل شدن به عربستان است.
به اعتقاد من بحث هایی که سعودی ها با انصارالله انجام داده اند، بحث‌های جدی هستند. سعودی ها به تدریج به این واقعیت آگاه شدند که امکان برد نظامی در یمن برای آنان تقریبا محال است . مقامات ریاض به دنبال راهی هستند که یک مقدار از نگرانی های امنیتی شان را تامین کند و در عین حال از فشاری که در ابعاد سیاسی، حقوقی و نظامی متحمل می‌شوند، نجات پیدا کنند. به همین لحاظ، معتقدم که ائتلاف عربی عملا پایان یافته است. البته عربستان امکان مالی ادامه جنگ در یمن را دارد منتها سعودی ها به این جمع بندی واقع بینانه نزدیک تر شده اند که امکان برد در جنگ وجود ندارد و باید با حوثی‌ها به یک توافقی برسند که حداقل نگرانی‌های امنیتی عربستان را تامین کند.
تسنیم: شما چشم انداز اختلافات ریاض- ابوظبی در یمن را چگونه می بیند؟ سرانجام این اختلافات به کجا خواهد رسید؟
احمدیان: فرآینده های مختلفی در این زمنیه قابل طرح است و نمی توان گفت که این اختلافات به کجا می رسد. حقیقت این است که عربستان و امارات دیگر مثل گذشته کاملا با همدیگر هماهنگ نخواهند بود. ممکن است این اختلافات به مرحله تنش میان ریاض ابوظبی منجر شود. با توجه به روحیاتی که محمد بن سلمان دارد، ایجاد این تنش بعید به نظر نمی رسد.
تسنیم: آیا ممکن است این تنش به مرحله دشمنی برسد یا به دور شدن هرچه بیشتر ابوظبی از ریاض منجر شود؟
احمدیان: تصور نمی کنم به مرحله دشمنی برسند زیرا هر دو کشور مایل به ایجاد تنش در سطحی نیستند که به دشمنی میان آنها منجر شود. نشانه‌هایی هم وجود ندارد که به این سطح از تضاد برسند. با وجود این، اگر اختلافات عربستان و امارات گسترش یابد، ممکن است دو کشور در پرونده های مختلفی در برابر یکدیگر قرار بگیرند و در نهایت کنشها بین ریاض ابوظبی آنها به صف بندی‌های متضادی در منطقه بکشاند.
تسنیم: از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید سپاسگزارم
احمدیان: ممنون من هم از شما تشکر می کنم
گفت وگو از عباس سیدمیر جمکرانی
انتهای پیام/
