پرونده ویژه در تسنیم/ «معجزه آبخیزداری»
آثار و کارکردهای فراوان تمدنی آبخیزداری باعث شده در کلام نخبگان از «آبخیزداری» به‌عنوان دانش «کشورداری» یاد شود. پرونده «معجزه آبخیزداری» در صدد تبیین این دیدگاه است.
خبرگزاری تسنیم، کارگروه بررسی‌های ویژه؛ پرونده «معجزه آبخیزداری» ــ بخش اول
سیل اوایل امسال و آسیب‌ها و خسارتهای فراوان آن به استانهای متعدد کشور از جمله گلستان، مازندران، خوزستان، فارس، ایلام و لرستان که به‌اذعان مسئولان به بیش از 30هزار میلیارد تومان می‌رسید کافی بود که اذهان مردم و نخبگان به مفهوم «آبخیزداری» متوجه شود، حتی رهبر فرزانه انقلاب نیز در اوایل سال در جلسه ویژه اقدامات و امدادرسانی به استانهای کشور بر انجام اقدامات جامع و پیشگیرانه برای مدیریت سیلاب از جمله «آبخیزداری» تأکید فرمودند. اما آبخیزداری چیست؟
در یک تعریف ساده اما جامع می‌توان گفت آبخیزداری، اعمال مدیریت و بهره‌برداری هماهنگ، یکپارچه و قانونمند از کلیه منابع طبیعی، کشاورزی، اقتصادی و غیره در یک حوزه آبخیز می‌باشد.
آبخیزداری در معنای امروزی که تعبیر به مدیریت جامع حوزه آبخیز می‌شود، این چنین معنا شده است: «فرآیند شناخت، برنامه‌ریزی، سیاستگذاری و تنظیم اقدامات در ارتباط با حفظ و احیای منابع پایه و بهره‌برداری معقول از منابع طبیعی در یک حوزه آبخیز بدون اثرات زیانبار در محیط طبیعی».
سابقه آبخیزداری در کشور به قبل از انقلاب برمی‌گردد؛ در سال 1351 دفتر حفاظت خاک و آبخیزداری در سازمان جنگلها و مراتع کشور تأسیس شد و در سال 1351 ایجاد شورای عالی آبخیزداری به‌تصویب هیئت وزیران رسید و نخستین شبکه پخش سیلاب در همان سال در ایستگاه تحقیقات مراتع نودهک قزوین ساخته شد.
اما این رویکرد مهم و راهبردی به منابع آب، بعد از انقلاب به‌شدت تقویت شد؛ چنان‌که اوج شکوفایی آبخیزداری در کشور را می‌توان دهه هفتاد دانست. در این دهه، با ارتقای تشکیلات آبخیزداری کشور از سطح یک دفتر به معاونت در وزارت جهاد سازندگی و با کوشش و تلاشهای خستگی‌ناپذیر جهادگران، فعالیتهای آبخیزداری در کشور رشد چشمگیری یافت. ولی متأسفانه این فعالیتها بعد از ادغام وزارت جهاد سازندگی با وزارت کشاورزی و انحلال معاونت آبخیزداری رو به افول نهاد. در حال حاضر به‌لحاظ ساختاری و تشکیلاتی، «سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور» که از سازمانهای زیرمجموعه وزارت جهاد کشاورزی است، مسئول انجام عملیات آبخیزداری در سطح کشور است.
آبخیزداری دارای فواید و آثار متعددی است که از جمله آن می‌توان به جلوگیری از وقوع سیلابهای ویرانگر، جلوگیری از فرسایش خاک، بهبود کیفیت آب و جلوگیری از آلودگی آن، تغذیه سفره‌های زیرزمینی، جلوگیری از فرونشست زمین، حفظ و تقویت پوشش گیاهی، احیای جنگلها و مراتع، افزایش محصولات کشاورزی و رونق تولید داخلی، مقابله با گردوغبار و بیابان‌زدایی، جلوگیری از مهاجرت روستاییان، اشتغالزایی و غیره اشاره کرد.
در این باره مقام معظم رهبری میفرماید: «یکی از کارهای مهمّ لازم... مسئله‌ی آبخیزداری است. اگر چنانچه آبخیزداری را دستگاه‌های مربوط جدّی بگیرند و اهمّیّت بدهند ــ چه آنچه مربوط به وزارت کشاورزی است، چه آنچه مربوط به وزارت نیرو است ــ هم جلوِ سیلابهای بی‌مورد گرفته می‌شود، هم جلوِ ریزگردها گرفته می‌شود و هم بقیّه فواید گیاهان و درخت بر آن مترتّب می‌شود».
این فواید و کارکردها و نیز تأثیرات مثبت تمدنی آن در ابعاد مختلف اقتصادی، سیاسی، اجتماعی باعث شده، کارشناسان و متخصصان از «آبخیزداری» به‌عنوان علم «کشورداری و مملکت‌داری» یاد کنند. متأسفانه علی‌رغم این اهمیت، توجه جدی به آبخیزداری در کشور صورت نگرفته است و به‌طور شایسته به این موضوع مهم به‌خصوص در رسانه‌ها پرداخته نشده است، از این رو ضرورت اقتضا داشت به‌صورت پرونده‌ای مستقل و ویژه با عنوان «معجزه آبخیزداری» در خبرگزاری تسنیم به موضوع آبخیزداری توجه شود.
امید است بتوان در این پرونده با تبیین ابعاد و زوایای آشکار و پنهان آبخیزداری در عرصه‌های مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و تحلیل نقش آبخیزداری در تشکیل تمدن نوین اسلامی، گامی بلند در تحقق منویات رهبر معظم انقلاب در بیانیه گام دوم انقلاب اسلامی برداشته شود. مسلماً پرداختن به زوایای آشکار و پنهان آبخیزداری می‌تواند تأثیر بسزایی در رشد و پیشرفت کشور و رفع فقر و محرومیت و تحقق عدالت اجتماعی در دومین طلیعه چهل‌سالگی انقلاب اسلامی و تشکیل تمدن نوین اسلامی داشته باشد.
انتهای پیام/+
