ناگفته‌هایی از موسیقی اصیل قم؛ هنری که با روح تُرکان قم عجین است

به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، هنر موسیقی از جمله هنرهایی است که با روح و جسم انسان‌ها عجین و آن‌چنان تأثیرگذار بوده که به عقیده صاحبان این هنر دیگر نمی‌توان دنیا را بدون موسیقی تصور کرد.

رهبر معظم انقلاب درباره موسیقی در جمع هنرمندان موسیقی گفته‌اند: این هنر ساخته‌وپرداخته نعمت‌های الهی را، که بر اساس یک ذوق و قریحه ذاتی و یک نظم و انتظام خردمندانه شکل می‌گیرد و درواقع جان دادن به بی‌جان‌هاست، درراه خدا و رضای او مصرف کنید.

ایشان بیان داشتند: توقع من از شما، هدف‌دار کردن موسیقی است، من این توقع را هم از آقایان آهنگ‌ساز و موسیقی‌دان دارم. اگر شما توانستید این کار را بکنید، بدانید خشتی را خواهید گذاشت که نه برای تمدن ایران اسلامی، بلکه برای کل جهان محفوف به همان سیاستی که قبلاً عرض کردم، مبارک خواهد بود.

همچنین رهبر معظم انقلاب در سخنرانی دیگری نیز تصریح کردند: می‌دانید که من به‌طور طبیعی از جمله آدم‌های غرب‌ستیزم. چنانکه هیچ ویژگی غرب، مرا مبهوت و مجذوب نمی‌کند. درعین‌حال، ویژگی‌های مثبت غرب را از روی محاسبه، تأیید می‌کنم. یکی از آن ویژگی‌ها، مقوله موسیقی است. درست است که در غرب، موسیقی‌های منحط وجود دارد. اما در همان نقطه از جهان، از دیرباز موسیقی‌های آموزنده و معنادار هم بوده است؛ موسیقی‌ای که برای گوش سپردن به آن، انسان عارف واقف خردمند، می‌تواند بلیت تهیه کند، در سالن اجرای کنسرت بنشیند و ساعتی، از آن لذت ببرد. در غرب موسیقی‌هایی که گاهی یک ملت را نجات داده و گاهی یک مجموعه فکری را به سمت صحیح هدایت کرده، کم نبوده است، غرب برخوردار از چنین ویژگی‌ای نیز بوده و هست.

بنا به تأکیدات رهبر معظم انقلاب موسیقی یک نعمت است که باید در راه درست آن صرف شود، و در این شرایط شاید کمتر کسی بداند که شهر مقدس قم نیز دارای موسیقی اصیل و سنتی است که در این زمینه با سینا جوانشیر هنرمند و پژوهشگر موسیقی که درباره موسیقی استان قم تحقیقاتی داشته به گفت‌وگو نشسته‌ایم.

تسنیم: خودتان را معرفی کنید

سینا جوانشیر متولد سال 1368 دشت مغان، فارغ‌التحصیل کارشناسی ارشد رشته مهندسی برق مخابرات از دانشگاه سراسری تبریز ، که در خاندان جوانشیر که خاندانی عالم و اهل هنر بوده رشد یافته‌ام و به دلیل عشق و علاقه فراوان، از دوران کودکی در خدمت هنر موسیقی هستم و اکنون به فعالیت‌های خوانند­گی و آهنگسازی مشغول بوده و آثار تاتار، هالای و لِیلانا را در دفتر موسیقی وزارت ارشاد ثبت کرده‌ام، چندین طرح و مقاله علمی در اروپا و آمریکا در زمینه میکرو سنسورهای نوری و غیره ثبت و به چاپ رسانده‌ام.

تسنیم: چگونه به موسیقی قم علاقه‌مند شدید؟

از آنجایی محقق موسیقی هستم مدتی است که متمرکز هنر تُرکان شریف استان قم شده و بسیار تلاش کردم و خواهم کرد تا هنر مقدس این استان را ملکه ذهن ملت بزرگ ایران کنم، عموی بنده پروفسور عزیز جوانشیر از شاهسون‌های دشت مغان و شهرستان بیله سوار هستند و چون اوایل کودکی خود را در روستا و ییلاق و با عشایر زندگی کرده بودند، آواها و موسیقی‌های فولکلور شاهسون‌های استان قم نیز در ذهن ایشان وجود داشت و همواره از آن لذت می‌بردند و توصیه می‌کردند.

عموی بنده معتقد بود که می‌توان به واسطه علم، اهالی هنر را به سمت دانش واقعی کشاند و از طرف دیگر اهالی علم را به سمت هنر واقعی سوق داد و موسیقی واقعی و خالص را عاملی برای اثبات وجود پروردگار متعال و زیبایی‌های آفرینش می‌دانست. در این مدت  که درباره موسیقی استان قم تحقیق می‌کردم در این استان افراد هنرمند، عالم و متعصب به وطن و پهلوانان واقعی زیادی را دیدم.  

تسنیم: از موسیقی استان قم بیشتر توضیح دهید

استان زیبای قم دارای فولکلور و فرهنگ کهن در زمینه موسیقی مقدس و پاک است. حتی در تلاوت‌های آنان نیز سبک‌های خاص و زیبایی از گوشه و شعبه‌های موسیقی دیده می‌شود که به زیبایی آن افزوده است. مردم استان قم تعصب لباس‌های محلی خود را نیز نگه‌داشته‌اند و تحت تأثیر عوامل بیرونی قرار نگرفتند و فولکلور و عقاید دینی آنان به هم تنیده است و از هم جدا نمی‌شود. این قوم غیور تعصب سازهای خود را  نیز نگه داشته و سازهایی مانند چگور، بالابان، قوپوز و دُهل تا الان نیز فراموش نشده‌اند.

افسانه و روایت‌هایی که حس انسان‌دوستی، میهن‌پرستی و دفاع از ناموس را به مردم القاء می‌کنند از دل عاشیق‌های ( آشیق ) این استان بر آمده‌اند. (عاشیق‌ها افرادی هستند که ساز در دست به نوازند­گی می‌پردازند و آوازهایی زیبا و غمگین نیز سر می‌دهند) که هنرمندان زیادی در زمینه تعالی موسیقی قم گام برداشته‌اند.

تسنیم:ویژگی موسیقی اقوام ساکن در استان قم چیست؟

ترک‌زبانان استان همدان، قزوین و ساوه که در نزدیکی استان قم  هستند دارای شباهت‌های موسیقی نیز با موسیقی قم هستند و تعاملات خوبی نیز با هم برقرار کرده‌اند. همچنین در مورد ترکان خَلَج که در منطقه خلجستان قم ساکن هستند و دارای  فرهنگ و فولکلور زیبای  هستند نیز اشاره کنیم که موسیقی‌های بسیار زیبایی مانند موسیقی‌هایی که با سُرنا و دهل نواخته می‌شود دارند. و چه زیباست که تا به امروز نیز این سنّت زیبا در آن مناطق حفظ شده و این می‌تواند دفاع از هنر و فرهنگ ملت خود در برابر موسیقی‌های بی‌معنی و بی‌مفهوم باشد.

برخی از روستاهای قم دارای موسیقی بسیار زیبا و با ریتم خاص و ساز بندی به خصوصی هستند که قطعاً ساز بندی‌ها و لحن موسیقی آنان جهانیان را به شگفت در می‌آورد. اگر سخن در مورد موسیقی روستاهای این مناطق باشد، اصطلاح موسیقی "فولکلور" یا همان فرهنگ‌عامه یا به زبان ترکی "ائل بیلیمی" بیشتر مطرح می‌شود.

موسیقی فولکلور یعنی موسیقی که از نسل‌های قبل سینه‌به‌سینه آمده و در ذهن و روح مردم امروزی نشسته است. اکثر اشعار حاصل از موسیقی‌های فولکلور، بایاتی بوده که اشعاری 7 هجایی بوده و بیشتر از زبان مردم بیان می‌شوند. شباهت بین موسیقی‌های این مناطق روستایی علاوه بر فهم مشترک زبانی، در فولکلور بودن موسیقی و بایاتی بودن اشعار آن‌ها نیز می‌تواند باشد.

تسنیم: درباره فولکلور استان قم توضیحاتی دهید؟

نکته بسیار جالب این است که با وجود سینه‌به‌سینه و فولکلور بودن اکثر آثار موسیقایی استان قم، وقتی به صورت علمی و تئوری نیز آن موسیقی‌ها را بررسی می‌کنیم به ارتباطات مطلوب و بسیار مهندسی می‌رسیم که این در نوع خود یک استثناء بوده و بسیار منحصربه‌فرد است و یک نوازنده، آهنگساز و رهبر ارکستر به حیرت می‌نشیند. حتی اگر یک فرد اهل تبریز، ارومیه، زنجان و اردبیل موسیقی ترکی قم را گوش کند می‌تواند زبان آن‌ها را نیز متوجه شود و این نیز ارتباط زیبایی بین این اقوام ایجاد می‌کند و حال سبب شده است که به موسیقی‌ها، آداب‌ورسوم هم احترام گذاشته و در اثر انتقالات فرهنگی با هم دوست و متحد شوند.

تُرکان نواحی مختلف استان قم هر کدام دارای حرکات مخصوص به خود هستند که با آرامش و خلوص کامل به ستایش خداوند مهربان و حتی اتحاد قومی می‌پردازند. آنان دست در دست هم داده و به ستایش حضرت حق می‌پردازند و دستان همدیگر را محکم می‌گیرند تا اتحاد و دوستی خود را نشان دهند.

تسنیم: موسیقی در استان قم در کجا و چه مراسم‌هایی کاربرد دارد؟

جالب اینجاست که عاشیق‌های استان قم و مردم دلیر آن تنها رفیق روزهای شاد مردمانشان نیستند. در عزاداری‌ها نیز ملت خود را تنها نگذاشته و با دل­داری، دعا کردن و به ترکی " دعا وئرماق " به نزد عزاداران می‌روند و با آواهای حزین و ناله‌های غمگین، خود را شریک غم آنان دانسته‌اند. آهنگ‌های حزین آنان مانند "آنا من غریبم" ( مادر من غریب هستم ) که اشک در دیدگان همه جاری می‌کند.

دقت کنید که چه زیبایی‌هایی در دل موسیقی‌ها و قالب‌های شعری و واژه‌های بسیار زیبای این استان مانند بایاتی، تیرینگه، اوخشاما، ماهنی، هالای و لِیلانا نهفته است و چه تصویر زیبایی از گذشته نیاکان ما نشان می‌دهد. عاشیق‌هایی که با آن لهجه زیبا تاریخ گذشتگان، داستان‌ها، روایت‌ها، جنگاوری‌ها و عشق‌های پاکی مانند شاه اسماعیل، کور اوغلو، حضرت یوسف و زلیخا، لیلی و مجنون، اصلی و کرم را نقل می‌کنند. آنان در مورد مقدساتی مانند مادر، پدر، خداوند متعال، طبیعت و زیبایی‌های زندگی نیز خوانده و نواخته‌اند تا نسل‌های حال و آینده ببینند که احترام به این مقدسات در تمامی هنرها وجود دارد و نه‌تنها از لازم بلکه از واجبات زندگی است. استفاده از ضرب‌المثل‌ها در موسیقی استان قم خود کاری خارق‌العاده است که توانمندی آن هنر را نشان می‌دهد.

تسنیم: با توجه به حضور اقوام مختلف در قم نقش موسیقی در اتحاد اقوام در قم چیست؟

شاهسون‌های قم، خلج‌های قم، تُرکان قم، آذربایجانی‌های ساکن قم، همگی اسم‌های آشنایی هستند. این‌ها همان‌هایی بوده که به وقت سختی‌ها و مشکلات به یاری جامعه آمدند. وقتی‌که غرق در مشکلات بودیم، وقتی‌که دشمن در کمین مرزها و نوامیس و فرهنگ ما بود و قصد نفوذ داشت بدون هیچ انتظار و چشم‌داشتی آمدند و نجات دادند، همچنین این موسیقی‌های حماسی بود که سبب ایجاد شور و نشاط جوانان برای حضور در جبهه‌ها و دفاع از آب‌وخاک و اعتقادات این سرزمین بود.

گزارش از مرضیه مهدیلو

انتهای پیام/ش