کشت و توسعه "گیاهان دارویی" چگونه اقتصاد و سطح درآمد مردم ایران را متحول می‌کند؟

به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم؛ وابستگی اقتصاد کشور به نفت طی چند دهه گذشته مانع از ظهور و بروز سایر توان‌مندی‌های و ظرفیت‌های بالقوه اقتصادی کشورمان شده‌ است.

یکی از ظرفیت‌های بالقوه و البته عظیم کشورمان که می‌توان زمینه یک جهش اقتصادی بلند را برای ایران فراهم و به‌تبع آن، منابع سرشار ارزی را نیز نصیب کشورمان کند، "گیاهان دارویی" است؛ ایران یک از کشورهای منحصر به فرد در زمینه کشت گیاهان دارویی است چرا که تقریباً اکثر گونه‌های گیاهان دارویی دنیا در ایران امکان کشت و تولید دارند!

زیست‌بوم ایران به‌صورت طبیعی خاستگاه 8000 گونه گیاه دارویی بومی است در حالی که در حال حاضر حتی از یک‌صدم این ظرفیت عظیم و ملی که به‌صورت خدادادی در اختیارمان قرار دارد، استفاده نمی‌شود.

از سوی دیگر امروز بسیاری از کشورهایی که حتی از حداقل ظرفیت تولید گیاهان دارویی به‌صورت بالقوه برخوردار نبوده‌اند، با حرکت به‌سمت تولید صنعتی و فراوری گیاهان دارویی، تبدیل به قطب تولید و صادرات این محصولات شده‌اند، نمونه بارز چنین کشورهایی، "آلمان" است که طی یک دهه اخیر با سرمایه‌گذاری هوشمندانه و حرکت در مسیر تولید و فراوری گیاهان دارویی، تبدیل به یکی از قطب‌های اصلی صنعت گیاهان دارویی در سطح جهان شده است!

جالب اینکهتِرند مالی آلمان از گیاهان دارویی در سال 2016 به مرز 60 میلیارد یورو رسید در حالی که درآمد کشور ما با وجود اقلیم و پتانسیلهای لازم در زمینه طب سنتی و گیاهان دارویی، تنها از بخش نفتی 32 میلیارد یورو است! یعنی آلمان، دو برابر درآمد نفتی یک سال ایران فقط از طریق گیاهان دارویی درآمد داشته است!! (برای اطلاع بیشتر درباره این واقعیت تلخ اینجا را کلیک کنید)

اما به‌راستی علت عقب‌افتادگی شدید کشورمان در صنعت گیاهان دارویی چیست؟! چه موانعی باعث شده که ایران تا به امروز نتواند از حداقل ظرفیت‌های موجود و بالقوه خود در حوزه گیاهان دارویی بهره‌مند شود؟!

برای بررسی ابعاد مختلف این مسئله و سؤالاتی نظیر آنچه در سطور بالا مطرح شد، در تسنیم میزبان "علی ابراهیمی ورکیانی" مشاور ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی و دبیر کارگروه تخصصی توسعه فناوری و کارآفرینی بودیم که ماحصل بخش نخست این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانیم:

تسنیم: بخشی از جریان طب سنتی به حوزه گیاهان دارویی ارتباط پیدا می‌کند، کشور ما کشوری است که از عقبه طب سنتی بسیار قوی برخوردار است و ملت ما ملتی است که با فرهنگ طب ایرانی ــ اسلامی بزرگ شده‌اند که "گیاهان دارویی" نیز جزئی از این فرهنگ محسوب می‌شود البته در روند مدیریتی و استفاده بهینه از پتانسیل طب سنتی و گیاهان دارویی ضعف‌های شدیدی در کشورمان وجود دارد؛ اما یکی از کارویژه‌های اصلی و مبنایی "ستاد توسعه علوم و فناوری گیاهان دارویی" تقویت زیرساخت‌های تولید و فراوری گیاهان دارویی است اما چرا امروز باید کشورهایی مانند آلمان، کیلومترها جلوتر از ما، پرچمدار این صنعت باشند و ایران با این ظرفیت گسترده در حوزه گیاهان دارویی، سهمی کمتر از نیم درصد در اقتصاد جهانی این صنعت داشته باشد؟!

قبل از ورود به بحث این نکته را عرض می‌کنم خدمتتان که امام علی(ع) فرمودند: "کمال عقل در برنامه‌ریزی مناسب است."، سرزمین ایران از نظر تنوع گیاهان دارویی جایگاه منحصر به فردی در جهان دارد در این باره مدارک و مستنداتی آورده‌ام که در صورت نیاز تقدیم حضورتان خواهم کرد بر اساس پژوهش‌هایی که تا کنون انجام شده بیش از هشت هزار گونه گیاهان دارویی توسط پژوهشگران ما شناسایی شده است که تقریباً 2300 گونه آن دارویی است که خواص دارویی و عطری و آرایشی و بهداشتی دارد از طرف دیگر ایران دارای میراث ارزشمند پزشکی بوده که به‌عنوان طب ایرانی شناخته می‌شود.

جالب است بدانید بیش از 14 هزار نسخه کتب مرجع طب سنتی وجود دارد که به برخی از زبانهای دنیا ترجمه شده و کمتر کسی است که آوازه شیخ ابوعلی سینا و زکریای رازی و جرجانی و صدها عالم دیگر را نشنیده باشد. آثار فاخری چون شفا، قانون و الحاوی و ذخیره خوارزمشاهی قرنها به عنوان مهمترین منابع علم طبابت خدمات بی‌نظیری را به بشر داده‌است. این را به عنوان مقدمه عرض می‌کنم تا وارد بحث اصلی بشویم جمهوری اسلامی ایران با توجه به رشد شرکت‌های دانش بنیاد با استفاده از تولیدات ایندمیک و روشهای دارو سازی مدرن و سنتی بیش از 2400 محصول دارویی و محصولات فناورانه را در حوزه آرایشی بهداشتی و فنی و مکمل‌های غذایی و عطری تولید کرده که هم نیاز داخل کشور را تامیین کرده و بعضا به خارج هم صادر می‌شود.

گیاهان دارویی در بند الف نقشه علمی کشور

یکی از اصلی‌ترین اقداماتی که در این حوزه صورت گرفته‌است تدوین "سند ملی گیاهان دارویی" کشور است؛ در این سند نقشه جامعه علمی کشور مشخص شده‌است، خوشبختانه متخصصین و محققین که نقشه علمی کشور را تبیین کردند بحث گیاهان دارویی را در الویت قرار دادند که این خیلی پیام دارد یعنی اینکه صد دانشمند یا بیشتر که این بخشنامه را تدوین می‌کردند به این نتیجه رسیدند که بحث گیاهان دارویی می‌تواند چنین پویایی داشته باشد و صنعت کشور را متحول بکند.

همانطور که می‌دانید در بند الف این سند اولویتها قرار دارد که برای تدوین آن باید از شورای عالی انقلاب فرهنگی تشکر کرد که در این زمینه زحمات زیادی کشیدند. من هم یکی از مجریان تدوین سند بودم و هستم و الان هم در ستاد انجام وظیفه می‌کنم این سند وقتی تدوین شد خبرش هم به ریاست جمهوری وقت ابلاغ شد. معمولا برای مباحث مهم کشور چنین اسنادی تهیه می‌شود اما ما تنها به سند اکتفا نکردیم و بحث نقشه راه این سند را هم مورد توجه قرار دادیم.

اگر بخواهیم درباره اتفاقات مهم در صنعت گیاهان دارویی صحبت کنم باید بگویم تا دو دهه قبل به رغم پتانسیل بالای گیاهان دارویی و طب سنتی قوانین و مقررات خاصی در این حوزه نداشتیم و هر سازمان و نهادی برای خودش کار می‌کرد و هیچ شاخصی برای ارزیابی میزان فعالیت سازمانها وجود نداشت. مثلا جهاد کشاورزی می‌گفت من انقدر کار کردم اما با چه شاخصی این کار اندازه‌گیری می‌شود و میزان اقدامات انجام شده در اصل چقدر باید باشد برای این موارد نقشه راه سند را نیز مورد توجه قرار دادیم تمام وزارتخانه و نهادهای همکار در حوزه خودشان نقشه راه تعیین کردند من  هم چون در ستاد فناوری گیاهان دارویی و طب سنتی ایرانی مسئولیت داشتم با هر وزارتخانه‌ای با مجموعه متخصصینشان در تعامل بودم و توانستیم این نقشه راه را بنویسیم. الان وزارت جهاد کشاورزی با یک تیم 19 الی 20 نفره از محققین و متخصصین برجسته به همراه من  به عنوان نماینده ستاد به تدوین نقشه راه پرداختیم و این موضوعات مورد بررسی قرار گرفت که در حوزه کشت، داشت و برداشت باید چکار کرد.

در حوزه طب سنتی ما قبلا دفتری به نام دفتر طب سنتی نداشتیم وزارت تحقیقات علوم و فناوری چقدر می‌بایست آموزش بدهد این صنعت گیاهان دارویی برای پرداختن به تولید دانش و فناوری چه نیروهای متخصصی دارد و چه نیروهایی می‌خواهد داشته باشد. مدیریت این کار بر اساس نقشه به عهده وزارت علوم و فناوری است و جهاد دانشگاهی هم در حوزه خودش فعالیت می‌کند.

تسنیم: در نقشه راه مشخص شده‌است که وزارتخانه و نهادهای مختلف باید چه وظیفه ای را به عهده بگیرند این نقشه راه جدا از سند ملی است؟

بله

تسنیم: آیا آن سند ملی اطلاق می‌شود و این به نوعی آیین نامه اجرایی است؟

بله آن سند ملی است و این آیین نامه اجرایی و وظیفه هر سازمان در آن مشخص است.

تسنیم: در این ساز و کار مسئولیت نظارت را کدام سازمان بر عهده دارد؟

ما یک ستادی داریم به نام ستاد آیین‌نامه طب سنتی که امروز شما از نماینده‌اش دعوت کردید خدمتتان برسد این ستاد متشکل از تمام وزارتخانه‌ها و سازمانها و نهادهای همکاری که در سند آمده مانند وزارت آموزش و پرورش، جهاد کشاورزی وزیر علوم ارتباطات و فناوری و سایر نهادهای مرتبط.

یکی از دلایل عدم پیشرفت در زمینه گیاهان دارویی فقدان اسناد بالا دستی بود

تسنیم: اینها عضو ستاد هستند؟

بله اینها از شخصیت‌های حقیقی و حقوقی و متخصصین مرتبط هستند که ماهی یک بار جلسه برگزار می‌کنند و برنامه‌های عملیاتی سند و اجرای نقش راه سند را مورد بررسی قرار می‌دهند.

همانطور که گفتم در دو ده اول انقلاب قوانین مشخصی نداشتیم الان ستاد داریم، نقشه راه داریم و سند ملی؛  اسناد بالا دستی دیگری نیز به حمایت از این حوزه آمده‌اند مانند قانون حمایت از موسسات و شرکت‌های دانش بنیان که در مجلس شورای اسلامی وضع شد. در این قانون ذکر شده‌است که وقتی شرکت‌های دانش بنیان می‌خواهند  کار کنند با چه سبک و سیاقی کار کنند و شخص مقام معظم رهبری هم سیاست‌های کلی سلامت را ابلاغ کردند همچنین نقشه جامع علمی نظام سلامت، نقشه جامع علمی سلامت، نقشه جامع علمی بخش کشاورزی و برنامه توسعه سلامت جمهوری اسلامی مبتنی بر الگوی اسلامی و ایرانی پیشرفت وجود دارد. اگر تا کنون پیشرفت خوبی در زمینه گیاهان دارویی نداشتیم حال می‌توانیم با این اسناد بالادستی به آینده این حوزه امیدوار باشیم و اصلا یکی از دلایل اصلی عدم پیشرفت فقدان این اسناد بوده‌ است.

تسنیم: در نقشه راهی که تدوین شده دقیقا چه سازمانها و نهادهایی دخیل بوده‌اند؟

وزارت جهاد کشاورزی، اداره کل فناوری‌های طبیعی، سازمان غذا و دارو، موسسه جنگل‌ها و مراتع، جهاد دانشگاهی، وزرات صنعت، معدن و تجارت، برخی از دانشگاه‌ها و دانشکده‌های طب ایرانی مولود همین برنامه هستند و بسیاری از نهادهای دیگر. اگر بخواهیم آمار مقایسه‌ای از عملکرد کشت گیاهان دارویی در اول انقلاب و زمان حاضر ارائه دهیم باید بگویم در آن زمان  فقط 3700 هکتار زعفران داشتیم و تولید زعفران 22 و نیم تن بود  الان ما 190 هزار هکتار کشت گیاهان دارویی داریم از این 190 هزار هکتار تولیدی بیش از 230 هزار تن در سال تولید گیاهان دارویی می‌شود. آن زعفران که3700 هکتار بود الان به 108 هزار هکتار زعفران رسیده با تولید سالیانه بیش از سیصد و هفتاد تن زعفران معادل 89 درصد تولید جهانی.

تسنیم: جایگاه فعلی ما در جهان بر اساس گیاهان دارویی کجاست و چه افقی پیش رویمان است؟ آیا سرعت پیشرفت ما در این زمینه کم نیست؟ و آیا این نهادهایی که نامشان برده شد در زمینه وظایفی که در سند آمده عملکرد مناسبی داشته‌اند یا نه؟

باید یک مقدمه‌ای به شما بگویم و بعد از این مقدمه می‌بینید وضع ما چه بوده و چه شده‌ایم و چالش‌ها و موانعمان چیست؟

ما ستاد بالا دستی هستیم که این آمار را به شما می‌دهیم و می‌گوییم تا کنون هیچ سندی در این زمینه نداشتیم و الان این اسناد تنظیم شده‌است. ما به عنوان ستاد توسعه علوم فناوری گیاهان دارویی سیاست‌گذار هستیم و شورای عالی انقلاب فرهنگی بر کار این ستاد نظارت می‌کند، بعد وزارت‌خانه‌ها و سازمانها که در تدوین این نقشه راه مشارکت داشتند موظف هستند که آن را اجرا کنند و ما هم باید نظارت کنیم که آیا جهاد کشاورزی در ارتباط با کشت درست عمل کرده یا نه، مثلا پیش بینی شده سطح زیر کشت را به 500 هزار هکتار خواهد رساند آیا در این مدت می‌رساند یا نه ما یک افقی را 1404 داریم که باید محقق شود.

تسنیم: اگر اهداف محقق نشود شما به عنوان مرجع بالا دستی ورود می‌کنید؟

ما به عنوان مرجع بالا دستی به شورای عالی انقلاب فرهنگی گزارش می‌دهیم اگر یک نهاد یا وزارتخانه عملکرد مناسبی نداشت مسئولش در آن شورا مورد سوال قرار می‌گیرد و اگر وظیفه‌اش را انجام داده باشد تشویق می‌شود.

تسنیم: طبق اسناد تدوینی آیا نهادهای مذکور وظایفشان را به‌درستی عمل می‌کنند؟

بله! تا جایی که ما در جریانیم وظایفشان را درست انجام می‌دهند.

تسنیم: در این زمینه عملکرد خود ستاد گیاهان دارویی را چگونه ارزیابی می کنید؟

ستاد بیشتر نقش سیاست‌گذاری داشته است و تلاش کرده در این زمینه عملکرد مناسبی داشته باشد؛ البته همیشه نواقصی هم وجود دارد. من از ابتدای شکل‌گیری معاونت علمی ریاست جمهوری در آن حضور داشته‌ام و در ستاد گیاهان دارویی فعالیت می‌کردم. از زمان شکل‌گیری این ستاد به دنبال بسیج کردن شرکتهای فعال در این حوزه بودم و توانسته‌ام سی و نه تا چهل شرکت را برای سال اول بسیج کنم تقریبا سال 88 تا 89 بود که الان خاطرم نیست اما ما در سال91و 93 و 95 و 97  جشنواره داشتیم؛ چهارتا جشواره برگزار کردیم و الان آمار شرکتهای مرتبط با ستاد به بیش از 500 تا رسیده‌است. این شرکتها برای برگزاری نمایشگاه در مصلی تهران حضور داشتند ولی می‌دانم برای دوره‌های بعدی مصلی تهران مکان کافی برای برگزاری نمایشگاه نخواهد داشت.

خوب اینها اتفاقی نبوده اینها سیاستگذاری شده الان هم معتقد هستم در سال 99 که ان شالله جشنواره را برگزار می کنیم مصلی تهران پاسخ این شرکتها را ندهد یا مثلا در ارتباط با فعالیت فرمودید یکی از دیگر رسالتهای ما همراه کردن فناوری با محصولات فناورانه است. بحث خام فروشی یکی دیگر از چالش‌هایی است که در کشور ما مطرح است. به عنوان مثال شیرین بیان به صورت خام صادر می‌شد و این موضوع به جایی رسید که این گیاه در کشور در معرض انقراض قرار گرفت، ما باید این محصولات را فرآوری کنیم.  الان یکی از شرکت‌های ما توانسته از زعفران کپسولهایی برای تقویت حافظه تولید کند خوب این یعنی جلوگیری از خام فروشی و تولید محصولات فناورانه که وظیفه ما است.

تسنیم: پس یعنی ستاد بر این بخش هم نظارت دارد و ورود می کند؟

بله! ما حمایت می کنیم و تسهیلات می دهیم.

تسنیم: فرض کنید یک نفر به عنوان تولید کننده می‌خواهد وارد این حوزه شود و به ستاد شما مراجعه می‌کند شما چه پیشنهادات یا حمایتهایی برایش دارید؟

اگر محصول و دارویی که تولید کرده به حد انبوه رسیده و قابلیت تجاری شدن داشته باشد و سطح توسعه یافتگیش در حدی باشد که ادامه داشته باشد از طریق ستاد می‌آید قرض‌الحسنه و وام می‌گیرد.

تسنیم: شما شرکتها را به صندوق های شکوفایی معرفی می‌کنید؟

بله؛ چرا که بانک ها نمی توانند پاسخ خوبی بدهد و ما از بانک‌ها تجربه خوب نداریم. چرا که درصدهای بالایی برای بازپرداخت وامها مطالبه می‌کنند.

تسنیم: پس تمرکز شما روی فراوری است تا کشت ؟

بله؛ البته روی فراوری کشت هم تمرکز داریم. در زمینه فناوری‌هایی که مربوط به تولید بذر باشد مورد حمایت ما است.

تسنیم: شما سیاستی ندارید که در منطقه روستایی کم برخوردار خورده تولید‌کنندگان را هم حمایت کنید؟ یا آنها به وزارت جهاد کشاورزی مرتبط می‌شوند؟

بله مورد حمایت قرار می‌گیرند؛ این موضوع در نقشه راهی که برای جهاد کشاورزی نوشته شده آمده است. البته باز منطبق با حیطه فعالیت شرکت نهاد مرتبط با آن متفاوت است.

تسنیم: مناطق روستایی در استانهای غربی، کهکیلویه و بویر احمد یا چهارمحال بختیاری ظرفیت کشت بالایی برای گیاهان دارویی دارند؛ از طرف دیگر درصد بیکاری در آنجا بیداد می‌کند. آیا ستاد برای توسعه کشت و فرآوری گیاهان دارویی در مناطق محروم کاری کرده‌است؟

ستاد از طریق همان سازمانها و نهادها برنامه دارد مضاف بر اینکه بر اساس همان فرهنگسازی که شده و جشواره هایی که می گذاریم اینها تشویق می شوند و از طریق سایتها اینها مورد حمایت ما قرار می‌گیرند در هر صورت الان ما میزان قابل توجهی امکانات هم در ارتباط با تولیدات داریم و وامهای قرض‌الحسنه‌ای اعطا می‌کنیم تا اینها بتوانند محصولاتشان را به حد تجاری برسانند.

تسنیم: آمارتفکیکی دارید که الان وظعیت ما در تولید گیاهان دارویی در مقایسه با کشورهای مطرح این حوزه چه جایگاهی دارد؟

این آمار را نداریم اما می‌توان آن را بدست آورد.

تسنیم: خیلی از کشورها ظرفیتهای بومی کشت را ندارند مثل آلمان اما می بینیم که با سیاستگذاری صحیحی که انجام داده این کشور را به عنوان پایلوت فرآوری این محصولات قرار داده‌است. آیا ما هم برنامه‌ای برای دستیابی به چنین جایگاه‌هایی داریم؟

بر اساس سند استراتژی‌هایی وجود دارد و اینها پیش‌بینی شده و نقشه راه مورد توجه قرار گرفته اما بحث مثلا زعفران و سافروتین که الان کشور ما تولید می‌کند خیلی مورد توجه قرار گرفته و در حال حاضر 2400 محصول فناورانه داریم.

در حال حاضر 22 هزار هکتار گل محمدی زیر کشت داریم و تلاش می‌کنیم که آن را به محصولات فناورانه مانند عطر و اسانس تبدیل کنیم چرا که  عطر و اسانس می تواند باقیمت بالا حتی تا لیتری سی میلیون تومان ارزش افزوده برای ما داشته باشد.

تمام فناوری‌ها انحصاری و بومی که مرتبط با گیاهان دارویی داریم شناسایی و ثبت شده‌است. تا کنون بیش از 2300 گیاه دارویی را از مجموعه ایران مورد توجه قرار دادیم نگهداری 70 درصد گونه‌های گیاهی فلور ایران که در بانک ژن است.

تسنیم: در مورد حفاظت از گیاهان دارویی چطور الان حفاظت از این گونه‌ها به عهده وزارت جهاد کشاورزی است و آیا حفاظت خوبی داشتند؟

طی دو دهه اول انقلاب کمتر از ده شرکت در زمینه‌های مرتبط داشتیم. تا سال 46 صدور مجوز داروهای طبیعی به صورت مستقل وجود نداشت؛ یعنی اجازه صدور مجوز هم نداشتیم که اینها بروند محصولات را تولید کنند. صدور اولین مجوزهای طب سنتی به سال 86 برمی‌گردد که تنها 5 مجوز تولید گیاهان دارویی و فراوری‌های مکمل صورت گرفت. اما در حال حاضر بیش از حدود 700 شرکت در زمینه گیاهان دارویی و فراوری‌های سنتی و مکمل با بیش از 370 هزار تن محصول فعالیت می‌کنند.

تسنیم: با آماری که اشاره کردید و می‌گویید که رشد  بالایی داشته‌ایم، رتبه‌مان در جهان چند است آماری دارید؟

می‌توانیم مقایسه کنیم آمار مقایسه‌ایش را من از طریق وزارت‌خانه‌ها می‌گیریم. در برخی حوزه‌های مرتبط رتبه ششم را داریم. اما اگر بخواهیم خودمان را با گذشته مقایسه کنیم پیشرفت 100 برابر داشته‌ایم.

سیاستهایی که به دنبال تضعیف طب سنتی است

تسنیم: به هر حال یکی از جاهایی که می‌توانیم مقایسه و برآورد کنیم که بگوییم وضعیت ما خوب است در بخش میدانی است. بیاییم بررسی کنیم که برای روند درمان از چه میزان داروی شیمیایی استفاده می‌شود و از چه میزان داروی گیاهی؟ علی‌رغم تمام این پیشرفتها عمده تجویزهای درمانی بر مبنای داروهای شیمیایی است تا داروهای گیاهی.

عطاری‌هایی که وجود دارند و تعدادشان هم در حال افزایش است، نشاندهنده فرهنگی است که از قدیم در کشور وجود داشته‌است. سر ویلیام اوسن پدر علم پزشکی مدرن است و از نظر او هنوز قانون ابو علی سینا مرجع کار و درس اطبا و دانشجویان علم پزشکی در دنیا است. از یک زمانی سیاستگذاری و اعمال برنامه‌ها به شکلی پیش رفت که به دنبال تضعیف طب سنتی بودند. با همه برنامه‌هایی که ریختند نتوانستند این فرهنگ را تقلیل بدهند اما به زنجیره این روند درمانی آسیب رساندن. ما بیش از صد هزار پزشک در ایران داریم. درصدی از این اطبای طب نوین به طب سنتی معتقد هستند و کار می‌کنند، بنابراین می‌گوییم این اطبا خیلی معدود هستند چرا اینطور است؟ طب مدرن با تمام پیشرفتهای قابل توجهی که داشته نتوانسته به کلیه آلام و بیماری‌های بشر پاسخ لازم را بدهد.

تسنیم: اعتراف سازمان ملل هم همین بوده‌است.

بزرگان طب کشور به این موضوع معترفند که نه طب مدرن با تمام پیشرفتها می‌تواند نیازهای بشر را پاسخ دهد و نه طب سنتی، اینها در تعامل با یکدیگرند می‌توانند خدمت خوبی را رائه بدهند مثلا افراد بر اساس طبایع‌شناسی و مشخص شدن طبع هر شخصی می‌تواند دارو بگیرد مثلا یکی از اعضای خانواده یا زن و شوهر و فرزندان دور یک سفره نشسته باشند یکی طبعش سرد باشد و یکی گرم همه نمی‌توانند از یک غذا بخورند برای بعضی از غذاها باید از مصلح‌ها استفاده بکنند خوب شاید طب مدرن به این قضیه توجه نداشته باشد.

از جمله کارهای دیگری که در این زمینه صورت گرفته ایجاد سلامتکده‌های طب سنتی به صورت خصوصی و دولتی بوده است. همچنین ایجاد 400 پست رسمی در حوزه طب سنتی ایرانی در دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور و احیای بیش از دوهزار عنوان کتاب و رساله در راستای احیای طب ایرانی از جمله اقدامات مفید در راستای احیای طب سنتی بوده است. همچنین بیش از شصت نسخه کتاب تولید شده و در اختیار عموم قرار گرفته است.

چین با یک میلیارد و 400 میلیون نفر جمعیت توانسته 50 درصد روند درمانی خود را مبتنی بر آموزه‌های طب سنتی کند

البته در زمینه حمایت از طب سنتی ممکن است مقاومت‌هایی وجود داشته باشد. سوال من این است که چطور چین با یک میلیارد و 400 میلیون نفر جمعیت توانسته 50 درصد روند درمانی خود را مبتنی بر آموزه‌های طب سنتی کند اما ایران با 80 میلیون جمعیت نمی‌تواند طب سنتی را رواج دهد؟

تسنیم: چرا ما با وجود توانمندی‌هایی که در حوزه طب سنتی و گیاهان دارویی داریم نمی‌توانیم به موفقیت‌های اینچنینی دست پیدا کنیم؟

اگر انسان بداند که سلولها در بدن او چه ماجرایی دارند در خواهند یافت چرا در سلامت او تغییراتی رخ می‌دهد. بدن انسان از حدود 60 تریلیون سلول درست شده و هر سلول یک مخلوق مستقل ضروری است چون یک دنیای کوچک است در هر دقیقه از حیات میلیاردها عکس العمل شیمیایی را تجربه می‌کند چه چیزی این انرژی را برای این برنامه‌ها در اختیار سلول می‌گذارد، تنها ماده‌ای که این انرژی را در اختیار سلول قرار می‌دهد برای ادامه زندگی و سلامتش غذایی است که ما می‌خوریم عقل سالم در بدن سالم بدن سالم از تغذیه سالم حکمای ایران زمین معتقد هستند اگر طبیبی بدون عنایت به تغذیه مبادرت به درمان بیمارش کند در حقیقت به کشتن او جرات پیدا کرده؛ عقل سالم در بدن سالم و بدن سالم از تغذیه سالم اصلا همه معصومین (ع) می‌گویند که غذای شما باید دوای شما و دوای شما باید غذای شما باشد من به عنوان یک کارشناس محققی  که برنامه راهبری کشور را تبیین کردم می‌گویم محصولات کشاورزی ما باید از سلامت کامل برخوردار باشند ما در وهله اول باید تولید محصول سالم برخوردار باشیم وگرنه اطبا چه در طب مدرن و چه در طب سنتی و ایرانی یک نفر یک نفر مریض درمان می‌کنند و غذاهای دارای نیترات‌های سمی، و آلودگی؛ 50 نفر، 50 نفر بیمار روی دستشان می‌گذارند می‌گویند این عرق فلان است و یا این دمنوش فلان است می‌روند و مصرف می‌کنند و می‌بینند این اثر را ندارد یا محصول میوه‌ای را می‌خورند و این باقیمانده سموم دارد خوشبختانه می‌توانم به شما این مژده را بدهم که وزارت جهاد کشاورزی موظف به اندیشیدن تدابیری شده که طبق آن در برنامه ششم سلامت 25 درصد از محصولات را تضمین بکند.

تسنیم: یعنی 100 درصد ارگانیک باشد؟