آموزش زبان فارسی در مدارس ایران؛ هم سهل هم ممتنع/ بیگانگی با زبان ملی پس از ۱۱ سال آموزش
تحقیقات نشان می‌دهد که حدود ۶۷ درصد دانش‌آموزان رشته علوم انسانی از درس زبان و ادبیات فارسی، نمره کمتر از ۱۲ دریافت کرده‌اند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، آموزش زبان فارسی در مدارس کشور با چالش‌های مختلفی روبروست. برآورد برخی از کارشناسان بر این است که روش‌های آموزشی که طی سال‌های گذشته به کار گرفته شده، نتیجه دلخواه را به دنبال نداشته است؛ به طوری که دانش‌آموزان پس از فارغ‌التحصیلی از مدرسه و در آستانه ورود به دانشگاه و حتی پس از آن بر تمامی مهارت‌های زبانی تسلط ندارند. به نظر می‌رسد که آموزش زبان ملی در سطوح مختلف آموزشی ایران به امری سهل ممتنع تبدیل شده است؛ هم می‌دانیم که چه می‌خواهیم و هم نمی‌دانیم.
کارشناسان دلایل مختلفی را برای ضعف در این زمینه برمی‌شمارند؛ از تغییر سبک زندگی ایرانی‌ها طی سال‌های گذشته گرفته و تغییر اولویت‌های تربیتی تا اشکالات اساسی که برای کتاب‌های درسی و روش‌های آموزشی یادآور می‌شوند. این موضوع حتی در میان دانش‌آموزان رشته علوم انسانی که بیشتر از دیگر دانش‌آموزان، منابع درسی ادبیات و زبان فارسی سر و کار دارند نیز دیده میشود. با وجود اینکه طی سال‌های گذشته بارها و بارها این ضعف و مشکلاتی که در ادامه ممکن است گریبان فارسی‌زبانان را بگیرد، یادآور شده اما اقدام مناسبی در جهت بهبود وضعیت فعلی صورت نگرفته است.
حسن ذوالفقاری، استاد دانشگاه و مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان، در ادامه سلسله یادداشت‌های خود در خبرنامه این گروه، این‌بار به موضوع تأثیر آزمون‌های زبان فارسی بر تقویت مهارت‌های زبانی دانش‌آموزان پرداخته و ضمن اشاره به نقاط قوت و ضعف در این رابطه، پیشنهاداتی را در جهت بهبود وضعیت حاضر ارائه کرده است. او در این‌باره می‌نویسد: زبان، مهمترین ابزار ارتباط و بیان اندیشه و احساسات انسان و از مؤلفه‌های مهم هویت‌ساز است؛ از این رو یکی از ابزارهای اقتدار ملی نیز به شمار می‌رود. یک راه تقویت این عنصر قدرت‌آفرین و ارتباطی مهم، تقویت آن از روش‌های آموزشی است. از روش‌های ایجاد انگیزه برای فراگیری زبان و اشتیاق‌آفرینی، برگزاری آزمون‌ها و مسابقات زبانی به صورت تشویقی و آزاد و در سطح ملی است. تحقیقات نشان می‌دهد آزمون‌های سراسری و درسی نتایج مناسبی نداشته‌اند. نتایج یک تحقیق که در گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان انجام شده و نمرات درس زبان و ادبیات فارسی(سال‌های 1390، 1391 و 1392) در دو آزمون سراسری و امتحانات نهایی کشوری را بررسی کرده حاکی از آن است که وضعیت زبان و ادبیات فارسی در کل کشور از جایگاه مناسبی برخوردار نیست و ساختار آموزشی کشور در آموزش زبان و ادبیات فارسی دچار کاستی‌های فراوان است. علی‌رغم اینکه انتظار می‌رود آزمون‌دهندگانی که حداقل 11 سال آموزش رسمی دیده‌اند و در سطح قابل قبولی از تسلط به زبان فارسی قرار دارند، به راحتی به سؤالاتی که در آزمون زبان و ادبیات فارسی کنکور سراسری طرح شده پاسخ دهند، با وجود این، نتایج نشان می‌دهد که چنین نیست. در آزمون نهایی نیز وضعیت به همین شکل است. برای نمونه، حدود 67 درصد دانش‌آموزان رشته علوم انسانی از درس زبان و ادبیات فارسی، نمره کمتر از 12 دریافت کرده‌اند. البته بررسی آزمون پرلز 2016 نیز نشان می‌دهد که سطح سواد خواندن دانش‌آموزان ایران در مقایسه با دانش‌آموزان جهان در مرتبه بسیار پایینی قرار دارد.
اکنون چندین آزمون مهارتی زبانی در ایران برگزار میشود که هیچ‌یک جامع و مانع نیست؛ از جمله آزمون‌ها و مسابقات ادبی که در ایران برگزار میشود و به بررسی و سنجش مهارت‌های زبانی دانش‌آموزان می‌پردازد، عبارت‌اند از:
1.آزمون نهایی: این آزمون در سال 1308 تاکنون، یک‌بار در سال برای هر درس و در یک روز واحد به صورت هماهنگ کشوری برگزار میشود. در این آزمون، مهارت‌های «خواندن» و «نوشتن» سنجیده میشود. اشکالات عمده آزمون دانش‌محور بودن سؤالات و تمرکز بر دو مهارت خواندن و نوشتن است و اغلب با هدف‌های آموزش نوشتن در برنامه درسی زبان فارسی و محتوای کتاب‌های درسی ارتباطی دیده نمی‌شود.
2. کنکور سراسری: این آزمون در سال 1348 تاکنون یک‌بار در سال و برای تمام رشته‌ها برگزار میشود. هدف از این آزمون، گزینش دانشجو برای دانشگاه‌های کشور است. در آزمون عمومی اغلب درک مطلب و دانش‌های ادبی سنجیده میشود. اشکالات عمده آزمون طراحی سؤالات صرفاً به شیوه چهارگزینه‌ای و دانش‌محور بودن سؤالات و تک‌مهارتی بودن است.
3. المپیاد ادبی: این المپیاد از سال 1366 تاکنون و به صورت یک‌بار در سال برگزار میشود. هدف این آزمون، انتخاب دانش‌آموزان مستعد در رشته علوم انسانی است که به صورت کتبی و شفاهی اجرا میشود و مهارت‌های «خواندن» و «سخن گفتن» در آن سنجیده میشود. اشکال عمده آزمون آن است که فقط به انتخاب برترین‌ها توجه دارد؛ از این رو سطح سؤالات دشوار است.
4. المپیاد خواندن: این المپیاد از سال 1392 تاکنون و یک‌بار در سال در شهرستان‌های تهران برگزار میشود. هدف این المپیاد خواندن، تقویت مهارت‌های روخوانی و درست‌خوانی متن است و مهارت‌های «خواندن» و «روان‌خوانی» در آن سنجیده میشود.
5. جشنواره خوارزمی دانش‌آموزی: این جشنوراه از سال 1393 تاکنون در یک روز واحد به صورت هماهنگ کشوری برگزار میشود. هدف بخش ادبی جشنواره خوارزمی دانش‌آموزی، ارتقای مهارت نوشتن و سخن گفتن است و به صورت کتبی(تصویرخوانی و نقد فیلم، نگارش) و شفاهی(خوانش) اجرا میشود.
6.ارزشیابی مهارت‌های زبانی و ادبی دانش‌آموختگان نظام متوسطه کشور که در گروه آموزش از سال 1391 تاکنون، نخست در شهر تهران و سپس استان‌های کشور، در حال انجام است. هدف طرح سنجش مهارت‌های زبانی دانش‌آموختگان پایه دوازدهم است و مهارت‌های چهارگانه «خواندن»، «شنیدن»، «نوشتن» و «سخن گفتن» را ارزیابی می‌کند.
هم‌اکنون در عرصه بین‌المللی نیز چند آزمون مهارت زبانی برگزار میشود:
1.آزمون پرلز: این آزمون هر پنج سال یک‌بار(در ایران از سال 2001) برگزار میشود و هدف از آن بررسی خواندن و مقایسه وضعیت با سایر کشورهای جهان است.
2.آزمون ترنس پرنت: این آزمون از سال 1391 تاکنون از سوی شرکت ترنس پرنت در آمریکا برگزار میشود و هدف آن، آموزش زبان فارسی به واسطه دو زبان انگلیسی و ترکی است. مهارت سنجیده شده در آن، «خواندن» است که به صورت تحت وب برگزار میشود. اشکالات عمده آزمون: با توجه به اینکه هدف این وبگاه یادگیری زبان فارسی است، توجهی به حفظ خط فارسی نمی‌شود و آموزش زبان فارسی و ازمون‌های آن به خط انگلیسی صورت می‌گیرد. بومی نبودن محتوای داستان‌ها(منابع امتحانی)، اشکالات ویرایشی از اشکالات عمده این آزمون است.
3. آزمون هجی کردن که در کشورهای انگلیسی‌زبان اجرا میشود و برگزیدگان هر سال از دست رئیس جمهور آمریکا جایزه می‌گیرند.
با توجه به اهمیت موضوع و تجربیات جهانی، باید طرح ملی آزمون زبان فارسی را برای ارتقای مهارت‌های زبانی دانش‌آموزان برگزار و اجرا کرد تا با توانش زبانی دانش‌آموزان و فعالیت‌هایی خارج از چارچوب درسی آنان موافقت داشته باشد. این کار حساسیت و تعلق خاطر دانش‌آموزان را به زبان فارسی برانگیزد و اشتیاق آنها را برای ارتقای مهارت‌های زبانی می‌افزاید. راه پیشنهادی برگزاری آزمون مهارتی در سطح کشور از طریق مدارس و رسانه‌هاست باید به کمک وزارت آموزش و پرورش و فرهنگستان و سایر نهادها طرحی جامع تهیه کرد تا بتوان مهارت‌های زبان فارسی دانش‌آموزان را تقویت کرد و میزان مهارت‌های زبانی دانش‌آموزان به تفکیک منطقه، شهرستان و استان سنجید. در کنار آن دانش‌آموزان را به فعالیت‌های علمی و ادبی واداشت تا به اهمیت و جایگاه زبان فارسی و حفظ و صیانت آن پی ببرند. این کار با ایجاد انگیزه و نشاط در دانش‌آموزان در قالب جشنواره و رقابت سالم برگزار شود و اجباری در آن نباشد.
برای ارتقای مهارت‌های زبانی دانش‌آموزان می‌توان آزمون‌های مهارتی زیر را اجرا کرد:
- آزمون لغت و معنی جهت سنجش واژگان فارسی: بر این اساس یکی از فرهنگ‌های معتبر فارسی مبنا قرار می‌گیرد و دانش‌آموزان برای درک معنی لغات در مقاطع مختلف شهرستانی، استانی و کشوری با یکدیگر رقابت می‌کنند. برگزیدگان استانی در آزمون ملی شرکت خواهند کرد. پس از برگزاری موفق این آزمون در سطح کشور، می‌توان آن را در سطح بین‌المللی و در حوزه فارسی‌زبانان و فارسی‌آموزان خارجی نیز اجرا کرد.
- آزمون نگارش ملی: در این طرح موضوعی را می‌توان مشخص کرد تا آموزان انشایی آزاد بنویسند. البته قبلاً در قالب جزواتی نحوه نگارش و دستورهای لازم داده شود که خود آموزش غیر مستقیم است. نویسندگان برتر از دست بالاترین مقام‌های فرهنگی جوایز خود را دریافت کنند.
- المپیاد خواندن: شبیه پرلز اما در تمام سطوح و برای درک مطلب و بالا بردن مهارت‌های خواندن در دانش‌آموزان باشد.
انتهای پیام/