ناگفته‌های بقایای تمدن باستانی «ورثان» در مغان؛ شهری پیشرفته محصور در خندق‌های عمیق

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اردبیل، ورثان با بیش از 70 هکتار بزرگ‌ترین محوطه تاریخی دشت مغان محسوب می‌شود که امروز تنها بقایای ناچیزی از آن باقی مانده و بررسی‌ها نشان می‌دهد پیش از متروکه شدن شهر، معماری‌های پیچیده و توسعه یافته‌ای در ساخت آن به کار برده شده است.

این شهر باستانی که در دوره‌های مختلف تاریخی حیات داشته، خود گویای زندگی و شکل‌گیری تمدن‌های کهن در منطقه مغان است که به واسطه وجود رود پرآب ارس خود مامن تمدن‌های متعددی بوده است.

تا جایی که امروز باستان‌شناسان جهت مطالعه تاریخ این منطقه به بقایای آثار تاریخی مراجعه کرده و یافته‌های قابل توجهی را بیان می‌کنند.

وجود سیستم پیشرفته آبیاری و کانال‌کشی

رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل گفت: مطالعات باستان‌شناسی اولتان قالاسی از سال 1382 آغاز شد و در 4 فصل تا سال 1387 مورد کاوش قرار گرفت. در نتیجه این کاوش‌ها بخش‌هایی از حصار ارگ مرکزی شهر، دروازه ورودی ارگ و برجک‌های نگهبانی شناسایی شده است.

به گفته روح الله محمدی کاوش‌ها نشان می‌دهد، این محوطه باستانی دارای حصار خشتی با برجک‌های نگهبانی است که خندقی با عرض بیش از 30 متر دورتا دور آن را احاطه کرده است.

وی تصریح کرد: نکته قابل توجه این است که دو رشته کانال، آب مورد نیاز خندق را از رود ارس تامین می‌کرد و سیستم آبیاری این شهر قابل توجه است.

رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان خصوصیات دیگر این شهر را برخورداری از بخش صنعتی و کارگاهی برشمرد و گفت: بخش صنعتی و کارگاهی شهر باستانی در سمت غربی ارگ مرکزی شهر واقع شده است.

محمدی اضافه کرد: به استناد متون تاریخی این شهر دارای مسجد جامع عظیمی بوده و تجارت در آن رونق داشته است.

واقع شدن شهر در مسیر جاده قفقاز

نه تنها معماری شهر، حیرت باستان شناسان را برانگیخته بلکه محل ساخت و شکل‌گیری آن نیز خود گویای اندیشه عمیق و درایت گذشتگان است.

رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان در این خصوص گفت: ورثان(اولتان قالاسی) در مسیر جاده تاریخی «قفقاز یولی» واقع شده و در دوره ساسانی، اوایل اسلام و سلجوقی مهمترین شهر دشت مغان محسوب می‌شده است.

 محمدی با بیان اینکه این شهر از طریق پلی با شهرهای برذعه و بیلقان ارتباط داشت، ادامه داد: جاده تاریخی قفقاز یولی- میانه را از طریق اردبیل، ارشق، برزند با بروان به ورثان مرتبط ساخته است.

وی افزود: کاوش‌های باستان‌شناسی نشان می‌دهد، اولتان قالاسی از سده دوم میلادی تا قرن 13 ه. ق (دوره افشاریه) مورد استفاده قرار می‌گرفته است. اوج شکوفایی شهر ورثان در قرن دوم تا پنجم ه. ق مصادف با حکومت خلفای عباسی و سلجوقیان بوده است.

به گفته رئیس گروه باستان‌شناسی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل، دشت مغان در دوره ساسانی تا دوره سلجوقی دارای سیستم آبیاری و کانال‌کشی پیشرفته‌ای بوده است.

محمدی گفت: این سیستم آبیاری باعث رونق کشاورزی دشت مغان بود ولی در دوره‌ای بعد از سلجوقی کانال‌های آبرسانی به دلیل نبود نظارت منسجم مرکزی از بین رفته و متروکه شده است. همین امر باعث نابودی استقرارگاه و شهرهای دشت مغان و تبدیل زندگی شهرنشینی به کوچ نشینی شده است.

ضرورت معرفی ورثان به عنوان پایگاه ملی

در پی مطالعات صورت گرفته از این محوطه تاریخی اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل در نظر دارد شهر ورثان را به عنوان پایگاه ملی معرفی کند.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل گفت: با توجه به اهمیت شهر تاریخی ورثان از منظر شهرسازی و معماری و همچنین واقع شدن در مسیر راه تجاری قفقاز یولی، تبدیل این محوطه تاریخی به پایگاه ملی که منجر به احیای آن خواهد شد، به جد پیگیری می‌شود.

نادر فلاحی تصریح کرد: در منطقه مغان جاذبه‌های تاریخی متعددی وجود دارد که در گذشته به صورت مطلوب معرفی نشده اما ضروری است در قالب برنامه‌های مختلف غنای تاریخی این منطقه معرفی شده و میراث فرهنگی آن حفظ شود.

وی با بیان اینکه شهر ورثان یکی از آثار تاریخی این منطقه است، افزود: در صورت تخصیص اعتبار مناسب می‌توان نسبت به کاوش و مطالعه هر چه بیشتر آن اقدام کرد.

فرماندار پارس آباد نیز در خصوص اهمیت این اثر تاریخی به خبرنگار تسنیم گفت: ساماندهی این محوطه باستانی برای شهرستان پارس آباد حیاتی است و امید می‌رود اداره کل میراث فرهنگی استان نسبت به اجرای برنامه‌های پیشنهادی اهتمام داشته باشد.

علی علایی تصریح کرد: حریم این اثر تاریخی با وجود برخی معارض‌ها مشخص است و با توجه به قدمت تاریخی احیای آن مورد حمایت خواهد بود.

وی در خصوص اختصاص اعتبار برای ساماندهی این محوطه تاریخی گفت: اختصاص اعتبار در سال جاری به دلیل اتمام زمانبندی آن امکان‌پذیر نیست اما در سال آینده اعتبار پیش‌بینی می‌شود.

امروز از شهر باستانی ورثان آثار ناچیزی باقی مانده است. با این وجود آثار به جا مانده بی‌زبان آن گویای ضرورت هر چه بیشتر مطالعه این آثار است.

گزارش از ونوس بهنود

انتهای پیام/ ع