مصاحبه| مخالفت‌ها با مراسمات مذهبی تورجانزاده‌ها ریشه سیاسی دارد
حجه‌الاسلام محسن الویری ضمن اشاره به مراسم مرثیه‌خوانی تورجانزاده در مسجد جامع محمدیه در سال ۲۰۱۱ اظهار داشت که مخالفت‌ها با مراسمات مذهبی تورجانزاده‌ها ریشه سیاسی دارد.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، "ایشان نورالدین‌جان تورجانزاده" از روحانیون برجسته اهل سنت کشور تاجیکستان محسوب می‌شود. با این حال از سال 2012 به بعد که دولت و شورای علمای این کشور نسبت به مراسم مرثیه‌خوانی امام حسین (ع) در مسجد جامع محمدیه در شهر وحدت، که مسجد خانوادگی تورجانزاده‌ها به حساب می‌آید، انتقاداتی را وارد کردند، وی و برادرانش با محدودیت‌هایی مواجه شده‌اند.
از سال 2012 به بعد مراسمات مرثیه‌خوانی برای امام حسین (ع) در این مسجد ممنوع شده و با اتهام شیعه‌گری، محدودیت‌های شخصی بسیاری نیز بر ایشان نورالدین‌جان و برادرانش اعمال شده است.
حتی سامانه اینترنتی«تورجان» که پس از این محدودیت‌ها توسط تورجانزاده‌ها به منظور حفظ ارتباط با مردم و پیروان‌شان تاسیس شد نیز پس از مدتی توسط دولت تاجیکستان مسدود شد. از سال 2015 به بعد نیز به تبع مسائل سیاسی روی داده در تاجیکستان، این محدودیت‌ها تشدید شده است.
در همین راستا، اخیراً ویدئوی مربوط به آخرین مراسم مرثیه‌خوانی ایشان نورالدین‌جان تورجانزاده در فضای مجازی منتشر شده و بازخوردهای بسیاری را به همراه داشته است.
به همین بهانه به منظور بازخوانی تحولات مربوط به این موضوع و بررسی شرایط فعلی ایشان نورالدین‌جان تورجانزاده، در گزارش‌ها و مصاحبه‌هایی به این موضوع پرداخته‌ایم.
در همین زمینه، مصاحبه‌ای را با حجه‌الاسلام محسن الویری، دانشیار دانشگاه باقرالعلوم ترتیب داده‌ایم. الویری در آذر ماه سال 1390 شمسی (دسامبر 2011 میلادی) بنا به دعوت رایزنی فرهنگی وقت کشورمان در شهر دوشنبه، به تاجیکستان دعوت شده و شخصاً در مراسم مرثیه‌خوانی مذکور حضور داشتند. در ادامه این مصاحبه را می‌خوانید.
یادآور می‌شود تصاویر موجود در این مصاحبه هم از سوی وی در اختیار ما قرار گرفته است.
تسنیم: اخیراً که ویدئوی مرثیه‌خوانی ایشان نورالدین‌جان تورجانزاده در فضای مجازی منتشر شد، یکی از موضوعاتی که بیش از دیگر موارد توجه و بازخورد مخاطبین را به خود جلب می‌نمود، تاکید بر «اهل سنت» بودن این روحانی برجسته تاجیک بود. برگزاری مراسم عزاداری امام حسین (ع) توسط یک روحانی برجسته اهل سنت چگونه قابل جمع است؟
الویری: پیش از هر چیز باید تاکید کنم که دیدگاه بنده نسبت به آسیای مرکزی تخصصی نیست و تجربه حضور طولانی‌مدت نیز در مورد این کشورها و منطقه را نیز ندارم و دیدگاه‌های بنده بیشتر مانند نگاه یک جهانگرد است که از بیرون به این منطقه و موضوعات مطرح شده می‌نگرد.
اما در زمینه سوال مطرح شده و به طور کلی در مورد اهل سنت باید گفت که عزاداری آنها برای امام حسین علیه السلام یک موضوع طبیعی است و امر شگفت‌آوری نیست که باعث پرسش شود.
پیش از این نیز بارها ذکر کرده‌ام که هم اهل بیت (ع) و هم به صورت مشخص چهره‌هایی همچون امام حسین (ع) از مشترکات شیعیان و اهل سنت هستند. درست است که باور خاص به امامت ویژه شیعیان است، اما احترام به امام حسین (ع) و ابراز حزن و برائت جستن از دشمنان ایشان یک باور عمومی نزد بسیاری از اهل سنت است.
لذا نباید اهل سنت را با گروهی از وهابی‌ها یکسان شمرد. برخی از وهابی‌ها و پیش‌تر برخی حنابله تندرو دیدگاه‌هایی داشتند، اما اینها نگاهِ عمومی اهل سنت نبوده است و ما نمونه‌های خیلی زیادی از احترام و اعتنای اهل سنت به امام حسین را شاهد هستیم.
در برنامه تلویزیونی ضیافت عاشورایی که محرم امسال از شبکه چهار پخش شد، دو کتاب شعر بنده معرفی کردم که یکی «امام حسین (ع) در فرهنگ شفاهی تاجیک» بود و دیگری «سروده‌های علما و شعرای کرد اهل سنت درباره امام حسین (ع)». البته می‌توان کتاب‌های خیلی بیشتر و مبسوط‌تری نیز با جست‌و‌جوی بیشتر در این زمینه آورد. منظور این است که اهل سنت سروده‌های بسیاری برای اهل سنت دارند و این امری ریشه‌دار است؛ لذا شگفت‌آور نیست.
فراتر از این، غیر از تاجیکستان، در کشورهای دیگر هم ما این موضوع را داریم. به عنوان مثال در سوریه و مصر که مقام راس الحسین (ع) وجود دارد، صبح فردای روز عاشورا می‌بینیم که مردم اهل سنت به نزد این مقام‌ها رفته و برای امام حسین (ع) عزاداری می‌کنند و این مقام‌ها در طول سال هم از جایگاه و احترام بسیار بالایی نزد مردم برخوردار است. این نمونه‌ها در سراسر جهان بسیار زیاد است. لذا کاملا طبیعی است که علمای اهل سنت تاجیکستان نیز بر امام حسین (ع) اقامه عزا کرده باشند.
تصاویری از مسجد جامع محمدیه در شهر وحدت
تسنیم: شما در دو سفر تجربه بازدید از کشور تاجیکستان را داشته‌اید. به عنوان یک روحانی شیعه که از خارج از جامعه تاجیکستان وارد آن فضا شدید، علاقه و محبت مردم مسلمانِ تاجیک به اهل بیت (ع) را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
الویری: سفر اول بنده به تاجیکستان به مدت دو هفته در آذر سال 1390 و در ماه محرم بود. پس از آن هم در ماه مبارک رمضان سال بعد این فرصت را داشتم که در این کشور حضور یابم.
طبیعتاً با چند سفر کوتاه نمی‌توان به یک جمع‌بندی دقیق رسید. اما بهرحال بنده یادداشت‌هایی را در آن سفر تهیه کردم که البته منتشر نشده است. یکی از جالب‌ترین تجربیات من همین شرکت در مراسم مرثیه‌خوانی مسجد محمدیه در شهر وحدت با حضور ایشان نورالدین‌جان تورجانزاده بود.
در روزهای اول سفر من که مصادف با نخستین روزهای ماه محرم نیز بود، به عنوان آغاز سال قمری مراسمات عروسی زیادی در این کشور برگزار می‌شد که تراکم قابل توجهی هم داشت؛ تحلیل فردِ تاجیکِ همراه من این بود که تراکم و حجم این عروسی‌ها به دلیل آن است که مردم تاجیک اصرار دارند در نزدیکی روز عاشورا مراسم عروسی نداشته باشند. اگر این تحلیل درست باشد، این یک نمونه از عمق توجه تاجیک‌ها به ائمه اطهار و امام حسین (ع) است.
به طور مشخص در تاجیکستان شدت محبت احناف به اهل بیت (ع) به گونه‌ای است که برخی از اینها نام‌هایشان را با حفظ لفظ «امام»، هم‌نام اهل بیت می‌گذارند.
شما مثلاً رئیس‌جمهور تاجیکستان را می‌بینید که اسمش «امام علی» است. به همین ترتیب افرادی هم نام «امام حسن» و «امام حسین» دارند و این موضوع متداول است. این خود نشانه‌ای از شدت محبت تاجیک‌ها به اهل بیت (ع) است. من با یکی از افرادی که نامش «امام حسین» بود حتی عکس یادگاری انداختم.
نکته جالب دیگر این است که اگر در خانواده تاجیک پسرهایی دوقلو به دنیا بیایند، عمدتاً یکی را حسن و دیگری را حسین می‌نامند. این نیز از نشانه‌های علاقه و محبت تاجیک‌ها به اهل بیت است. البته شاید تاجیک‌ها نمی‌دانند که این دو امام برادران دوقلو نبوده‌اند، اما همین حس که برادران هم‌زاد را حسن و حسین می‌دانند، نشانه‌ای از شدت علاقه ایشان به فرزندان امام علی (ع) است.
نمونه بسیار جالب دیگر این است که حسب اظهار نظر برخی اساتید تاریخ، در همین تاجیکستان چندین مزار منسوب به ائمه علیهم السلام وجود دارد، مثلاً «امام صادق(ع)» و «امام سجاد(ع)» مزار دارند و مردم به زیارت ایشان می‌روند. این که اینها از چه زمانی پیدا شده و چه ریشه تاریخی دارند و چطور چنین نام‌هایی گرفتند، بحث دیگری است. اما نام‌های این مزارها به خوبی نشان‌دهنده شدت علاقه تاجیک‌ها به ائمه و فرزندان آنها است.
نمایی از جمعیت حاضر در مقتل خوانی در داخل مسجد
تسنیم: بعضاً این موضوع در جامعه امروز تاجیکستان از سوی برخی علما یا چهره‌های سیاسی یک بدعت و موضوعی وارداتی مطرح می‌شود. آیا در تاریخ اهل سنت آسیای مرکزی هم چنین موضوعی سابقه داشته است یا این موضوع صرفا منحصر به دوره اخیر است؟
الویری: با تاکید مجدد بر این که تخصص بنده آسیای مرکزی نیست، باید گفت که قطعا این حرکت در دوران اخیر شروع نشده است. باز من از استاد تاریخ دیگری در تاجیکستان شنیدم در دوران سیطره شوروی و حزب حاکم کمونیست که به شدت با مظاهر دینی مبارزه می‌کردند و اغلب مراسم مذهبی در آن زمان تعطیل بود، در خانه‌ها و به خصوص روستاها دست‌نوشته‌هایی که ذکر مصائب امام حسین (ع) و اخبار عاشورا در آنها وجود داشت، در خیلی از منازل یافت می‌شد. مردم تاجیکستان در مناسبت‌های مذهبی آنها را می‌خواندند و مرور می‌کردند تا یاد عاشورا زنده بماند.
مراسم تورجانزاده‌ها را نیز خودشان گفتند یک مراسم ریشه‌دار تاریخی است و از اجدادشان شروع شده ولی خواندن مقتل به این صورت مشخص در مسجد جامع محمدیه شهر وحدت از سال 2001 شرو ع شده بود تا این که این اواخر دولت تاجیکستان مانعِ آن شد. اینها همانطور که ذکر شد نشانه‌هایی از پیشینه تاریخی این موضوع است و به هیچ وجه اینطور نیست که در دوران اخیر شروع شده باشد.
حجه‌الاسلام دکتر الویری در کنار ایشان نورالدین تورَجان‌زاده
تسنیم: در خود تاجیکستان در همین حال برخی روحانیون برجسته دیگری که از قضا آنها نیز حنفی هستند، چنین رویکردهایی از سوی ایشان نورالدین تورجانزاده را «شیعه‌گری» می‌دانند. به نظر شما این انتقادات ریشه در چه موضوعی دارد؟ مذهبی است یا سیاسی و اجتماعی؟
الویری: تقریبا تردیدی وجود ندارد که اینها ریشه سیاسی دارد. من در دو نوبت سفری که به تاجیکستان داشتم، تفاوت برخورد رئیس شورای علمای این کشور را بسیار ملموس متوجه شدم. در سفر اول ایشان همدلی بسیار بیشتری با ایران و ایرانی‌ها داشتند، اما در نوبت دوم که مسائلی پیش آمده بود، دیدم که برخوردها سردتر شده و به تدریج این فاصله بیشتر شد. باید اذعان کرد که اقدامات و فعالیت‌های گروه‌ها و جریانات وهابی در تاجیکستان بسیار مشهود است و حتی در بعضی موارد ائمه جمعه در مساجد بعضا به آن سبک و سیاق هستند. طبیعتا پشتوانه مالی و گره‌گشایی‌های اقتصادی از برخی مشکلات تاجیکستان توسط عربستان سعودی و دیگر کشورها بی‌تاثیر در حمایت‌های مذکور نیست.
بنابراین، مخالفت با این اقدامات تورجانزاده‌ها که ریشه آن ممکن است به چند قرن پیش از این نیز برسد، از دوران اخیر و با تشویق و تقویت جریانات مذهبی وابسته به وهابیت و تحت نفوذ عربستان سعودی به وجود آمده است. این گروه‌ها و جریانات اخیرا نفوذ قابل توجهی در این کشور پیدا کرده و از چنین اصطلاحاتی مثل شیعه‌گری که به آن اشاره کردید برای مخالفین خود استفاده می‌کنند.
البته باید اضافه کرد که بعضی رفتارهای برخی از ماها نیز در این روند بی‌تاثیر نبوده است. ما در بسیاری از این کشورها به شیوه اصلی تبلیغ که اهل بیت (ع) و بزرگان برای ما بیان کردند، پایبند نبوده‌ایم. بعضا دیده شده در رده‌های پایین برخی مدعیان ولایت عملا به "غیرشیعه‌ستیزی" روی آورده‌اند. این گونه رفتارهای ناصواب در تغییر ذهنیت عامه مردم و پذیرش این که خطری از این جهت متوجه آن‌هاست، بی‌تاثیر نبوده است. طبیعتا جریانات وهابی نیز از این فرصت استفاده کرده‌اند.
تسنیم: نکته پایانی در مورد ایشان نورالدین‌جان تورجانزاده و مراسم مرثیه‌خوانی در مسجد جامع محمدیه اگر دارید بفرمائید.
الویری: علاوه بر چند قطعه عکس که با دوربین شخصی خودم برداشته شده، متن مختصری را هم آماده کرده‌ام و تقدیم شما می‌کنم. در این متن گزیده‌ای از بیانیه شورای علمای تاجیکستان در انتقاد به مراسم مرثیه‌خوانی ایشان نورالدین‌جان است به همراه بخشی از پاسخ‌های حاج اکبر تورجانزاده، برادر کوچک‌تر ایشان نورالدین‌جان، که می‌توانید آن را نیز منتشر کنید.
انتهای پیام/
