آیا عملیات نظامی در سوریه، نفوذ روسیه در منطقه را تقویت کرد؟
روسیه با از دست دادن بخشی از بازارهای مرسوم شوروی سابق، به دنبال شرکای تازه در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا بود، هرچند قدرت رقابت با آمریکا را هم نداشت، ولی بعد از عملیات نظامی در خاک سوریه، شرایط بطور کلی تغییر پیدا کرد.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، روزنامه «کامرسانت» در تحلیلی نوشته است: آخر ماه سپتامبر چهار سال از زمان آغاز عملیات نظامی روسیه در خاک سوریه می گذرد. این رویداد روسیه را به مرکز سیاست خاورمیانه بازگرداند و روابط این کشور، از جمله در عرصه نظامی را با کشورهای منطقه فعال کرد.
در آستانه این سالگرد، شورای امور بین الملل روسیه در گزارشی با عنوان «ارتش و امنیت در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا» را ارائه داد که این امکان را فراهم کرده تا جایگاه مسکودر این منطقه که تنها طی چند دهه اخیر چندین جنگ و کودتا را پشت سر گذاشته، مورد ارزیابی قرار بگیرد. این نخستین بار است که یک گزارش کامل درباره ارتش‌ها و ساختارهای نظامی کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا به زبان روسی ارائه می شود. در مراسم رونمایی از این گزارش، نمایندگان همه اعضای اتحادیه عرب و همچنین کشورهای ایران، ترکیه، اسرائیل و سودان جنوبی حضور داشتند. مقالات جداگانه‌ای نیز درباره حضور نظامی آمریکا و روسیه در منطقه خاورمیانه ارائه شد که البته در این تحلیل به آن اشاره نشده است.
بر اساس این گزارش، مسکو در زمان اتحاد جماهیر شوروی روابط بسیار نزدیکی با کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا در عرصه همکاری‌های نظامی-فنی داشت که بخشی از آن تاکنون نیز حفظ شده است. علاوه بر آن روسیه امروزی که بخشی از بازار مرسوم شوروی را از دست داده، تلاش کرد تا همکاری‌های نظامی جدیدی با پادشاهی‌های منطقه خلیج فارس را آغاز کند، البته بسیاری از تلاش‌ها به خاطر همکاری نزدیک این کشورها با آمریکا ناموفق بود، ولی این شرایط در سال 2015 و پس از آغاز عملیات نظامی روسیه در خاک سوریه به طور اساسی تغییر کرد.
عملیات نظامی در سوریه، بی ثباتی در منطقه و همچنین تمایل برای متنوع سازی روابط و عدم وابستگی صرفاً به واشنگتن عواملی بودند که توجه کشورهای منطقه را به سمت تجهیزات نظامی روسیه سوق دادند. البته هنوز ایالات متحده با شدت کنترل اوضاع در منطقه را در دست داشته و مبارزه برای تقویت جایگاه روسیه در بازارهای جدید این منطقه چندان ساده نیست. به همین دلیل مقامات مسکو به روی توسعه همکاری‌ها با شرکای مرسوم، از جمله الجزایر و مصر متمرکز شدند. هرچند این کشورها نیز سعی دارند تا روابط خود را تنوع ببخشند. این مسئله‌ای است که در بخشی از این گزارش درباره الجزایر به آن اشاره شده است. البته این مشکل نیز وجود دارد که تغییر حکومت‌ها و رهبران نظامی در کشورهای منطقه باعث شده تا جهت‌گیری‌ها بیشتر به سمت غرب باشد تا به سمت مسکو.
مطالعه این گزارش این امکان را می دهد که به این سوال پاسخ داده شود آیا روسیه توان بالقوه برای حفظ و گسترش روابط خود با کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را دارد یا باید راهکار خود در منطقه را تغییر دهد.
تجزیه و تحلیل اوضاع لیبی که نظامیان روسیه تلاش کردند تا روابط خاصی با "خلیفه حفتر" برقرار کنند جالب توجه است. متاسفانه، در این گزارش اشاره‌ای به همکاری‌های نظامی-فنی بین مسکو و قاهره که یکی از شرکای اصلی روسیه در در این جهت گیری بشمار می‌رود، نشده است. ضمن اینکه در سودان هم مانند الجزایر تنها در در همین سال جاری تغییرات سیاسی تازه‌ای اتفاق افتاده که وضعیت در این دو کشور را بطور اساسی متحول کرده است.
در بخش مربوط به ترکیه این گزارش می‌توان نتیجه گیری کرد که در چه عرصه‌هایی منافع مسکو و آنکارا بر یکدیگر منطبق بوده و در چه مسائلی متفاوت است. ترکیه چه نقشی برای روسیه دارد: شریک این کشور است یا رقیب آن؟ علاوه بر این روابط با عربستان نیز در آستانه سفر ماه اکتبر "ولادیمیر پوتین" رئیس جمهوری روسیه به این کشور، با توجه به اتفاقاتی که این اواخر در منطقه خلیج فارس افتاده و باعث افزایش رویارویی بین ریاض و تهران شده، نیز مورد توجه قرار گرفته است.
در این رابطه یادآوری شده، شاخص‌های مشخص و سطح تسلیحات نظامی عربستان اجازه داده که این کشور، پس از مصر، در سال 2014 جایگاه دومین قدرت نظامی در منطقه را به خود اختصاص دهد. در سال 2015 این وضعیت تغییر یافته و این کشور پس از مصر و الجزایر به جایگاه سوم ارتقا پیدا کرد، ولی در میان کشورهای منطقه خلیج فارس همچنان جایگاه نخست را دارد.
ارتش و نیروهای امنیتی نقش خاصی در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا دارند
در این گزارش برخی مواقع وضعیت نیروهای مسلح بررسی شده، گاهی جریانات سیاسی رخ داده در کشورهای منطقه تجزیه و تحلیل شده و همچنین نقش ارتش و نیروهای امنیتی در جامعه مورد ارزیابی قرار گرفته است.
ارتش در کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا نه تنها یک ساختار تامین کننده امنیت در مقابل دشمنان خارجی است، بلکه به نوعی واسطه‌ای بین جامعه و حکومت به شمار می رود. حتی در شرایط انقلاب‌های "بهار عربی" ارتش همچنان تنها ساختار دولتی بود که مردم به آن اعتماد داشتند. در این گزارش یادآوری شده که دقیقاً این نظامیان بودند که به درگیری‌ها بین طرفداران و مخالفان "حسنی مبارک" رئیس جمهوری سابق مصر در سال 2011 خاتمه دادند. علاوه بر این، ارتش در مصر طی ده‌ها سال گذشته هم نقش یک "آسانسور اجتماعی" را بازی کرده است.
در برخی از کشورهای منطقه، مانند مصر و ایران، ارتش و نیروهای امنیتی یک ساختار مجزای دولتی هستند که بر بخش قابل توجهی از فعالیت‌های اقتصادی کنترل داشته و تاثیر قابل توجهی بر توسعه اقتصاد کشور دارند. در کشور اردن نیز ارتش به طور کلی تاثیر زیادی بر مردم این کشور داشته و جامعه را پیرامون خود متحد کرده است.
البته کشورهایی هم هستند که نقش ارتش در آنها ضعیف‌تر بوده و به نوعی تحت کنترل نیروهای خارجی قرار دارد. نمونه آن کشور عراق است که بر اساس اطلاعات این گزارش، ارتش آن پس از کاهش حضور نظامی آمریکا در منطقه نتوانست تا امنیت خارجی و داخلی این کشور را تامین کند. در همین راستا روسیه برخی مواقع از نمونه عراق استفاده می کند تا نشان دهد که تغییرات اساسی در ساختارهای نظامی چگونه می‌توانند در تامین امنیت ملی تاثیر بگذارد. یکی از دلایل اصلی که رهبران روسیه تصمیم به استقرار گروه‌های هوا-فضا در سوریه گرفتند نیز نگرانی از همین مسئله بود.
البته نویسندگان این گزارش نسبت به مشکلاتی که ممکن است روسیه به عنوان کشوری که ضامن حل و فصل اوضاع سیاسی در سوریه است، نیز هشدار داده‌اند. از جمله این سوال مطرح است که آیا مسکو مسئولیت بازسازی نیروهای مسلح سوریه را از ابتدا بر عهده خواهد گرفت؟
پاسخ به این سوال، به این مسئله نیز مربوط می‌شود که آیا به طور کلی روسیه در سوریه باقی خواهد ماند یا خیر؟ این مسئله در بخش پایانی مقاله مورد بررسی قرار گرفته است. تهیه کنندگان این گزارش تاکید کرده‌اند که سوریه، مورد منحصر به فردی برای روسیه است، ولی مسکو از عملیات نظامی در این کشور برای تقویت مواضع سیاسی خود در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا استفاده کرده است. این در حالی است که آمریکا بیش از 28 تاسیسات نظامی دائمی در کشورهای این منطقه دارد. اما روسیه، برخلاف سیاست آمریکا که سیاست حضور دائم در خاک کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا را در پیش گرفته، مخالف چنین مسئله‌ای است و برای تقویت روابط خویش با کشورهای این منطقه از الگوی همکاری‌های نظامی-فنی و کمک به ایجاد ساختارهای تامین امنیت منطقه‌ای کشورهای منطقه به منظور حل و فصل مشکلات داخلی و خارجی استفاده می‌کند.
انتهای پیام/