میزگرد نقش سدها در مدیریت سیلاب‌ - ۶| نباید طبیعت برای ما تصمیم بگیرد/ اشکالات برنامه‌ریزی نادرست را گردن سد نیندازیم+فیلم

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، سیلاب‌های سال 98، سیلاب‌هایی کم‌نظیر در تاریخ ایران بودند که خسارات بسیاری از خود به‌جای گذاشتند. نخستین میزگرد به‌منظور بررسی ابعاد گوناگون این سیلاب‌ها با عنوان "میزگرد سیلاب" در خبرگزاری تسنیم برگزار شد که مطالب مطرح‌شده در این میزگرد، در بخش‌های مختلف در قالب متن و فیلم تقدیم مخاطبان شد.

اکنون دومین میزگرد با عنوان "نقش سدها در مدیریت سیلاب‌" که با حضور "علیرضا سعیدی" معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران و "نیما حامد انسانیت" کارشناس مدیریت منابع آب در خبرگزاری تسنیم برگزار شده، در بخش‌های مختلف در قالب متن و فیلم تقدیم مخاطبان خواهد شد.

* * * * * * * * * * * * * *

بخش نخست میزگرد "نقش سدها در مدیریت سیلاب‌" با عنوان "سیلاب‌هایی که به‌خاطر سدها حتی حس نشدند/ واقعه فروردین 98 نشان داد سد کم داریم+فیلم" منتشر شد. در این بخش، مطالبی چون "سد در بدترین حالت، تأخیر در جریان سیلاب ایجاد می‌کند"، "تعدیل 70درصدی سیلاب فروردین 98 توسط سد گتوند"، "باید منطقی و بر اساس اصول در خصوص سدها بحث کنیم"، "به‌خاطر وجود سدها سیلاب‌های بزرگ را حتی حس نکردیم"، "اراضی آبی خوزستان بسیار وابسته به سدها هستند"، "بدترین نوع بهره‌برداری از سد هم نقش تخریبی ندارد"، "نمی‌توان نقش مؤثر سدهای زنجیره‌ای روی کارون را نادیده گرفت"، "40درصد کشاورزی دنیا وابسته به سدها است"، "برق‌آبی‌ها ارزان‌ترین برق را در‌اختیار ما قرار می‌دهند" و "در حوضه‌های کارون، دز و کرخه داریم آب را تقدیم دریا می‌کنیم" عنوان شد.

* * * * * * * * * * * * * *

بخش دوم میزگرد "نقش سدها در مدیریت سیلاب‌" با عنوان "وجود سد می‌تواند آثار تغییرپذیری طبیعت را به صفر برساند/ مقصر دانستن سدها یک مغالطه است+فیلم" منتشر شد. در این بخش مطالبی چون "مهار سیلاب می‌تواند جزو اهداف اصلی یا فرعی ساخت یک سد باشد"، "مهار سیلاب می‌تواند جزو اهداف اصلی یا فرعی ساخت یک سد باشد"، "ارزش وجود ظرفیت خالی 600میلیون مترمکعبی در مخزن سیمره برای کمک به شرایط بحرانی کرخه را با چه معیاری می‌توان سنجید؟"، "کسانی که می‌گویند در ساخت سد افراط کرده‌ایم ابتدا با تعاریف آشنا شوند"، "سد و مخزن بزرگ می‌تواند آثار تغییرپذیری طبیعت را کاهش دهد و حتی به صفر مطلق برساند"، "این بحث که سدها محیط زیست را رو به نابودی می‌برند اصلاً بحث درستی نیست"، "این یک مغالطه است که لزوم وجود سد را به‌عنوان یک ابزار، به‌خاطر تقابل برنامه‌ریزی اشتباه، نادیده بگیریم" و "در خوزستان به‌هیچ‌وجه رقابت بین کشاورزی و محیط زیست نداریم" عنوان شد.

* * * * * * * * * * * * * *

بخش سوم میزگرد "نقش سدها در مدیریت سیلاب‌" با عنوان "سدسازی‌ گسترده ترکیه روی دجله و فرات/ مدیریت سازه‌ای و غیرسازه‌ای مکمل هم هستند نه در مقابل هم + فیلم" منتشر شد. در این بخش مطالبی چون "باید بدانیم خودمان را با کجا مقایسه می‌کنیم که می‌گوییم در سدسازی افراط یا تفریط کرده‌ایم"، "آمریکا تا سال 2000 بیش از 70 هزار سد ساخت"، "دولت سوئد ابتدا سدهای مورد نیازش را ساخت و سپس به اعتراضات توجه نشان داد"، "مقایسه وضعیت سدسازی ایران با کشورهای توسعه‌یافته که ساخت سدهایشان به اتمام رسیده درست نیست"، "مدیریت سازه‌ای و غیرسازه‌ای مکمل هم هستند نه در مقابل هم" و "اگر تمام سدهایمان را ساخته بودیم الآن می‌توانستیم تنها سراغ راهکار مکمل برویم " عنوان شد.

* * * * * * * * * * * * * *

بخش چهارم میزگرد "نقش سدها در مدیریت سیلاب‌" با عنوان ""سد" زیرساخت لازم برای توسعه است/ نباید نسخه‌های غرب را اجرا کنیم + فیلم" منتشر شد. در این بخش مطالبی چون "زیر آب رفتن 20درصد از خاک پاکستان به‌دلیل کم‌توجهی به سدسازی"، "وقوع سیلاب شدید تنها 4 سال بعد از مخالفت‌های اجتماعی علیه سدسازی"، "تأمین نزدیک به 100درصد برق کشور نروژ با استفاده از سدها"، "آمریکا 50 سال پیش سدهای خود را تکمیل کرده، الآن برای کشورهای دیگر نسخه‌های دیگری می‌پیچد"، "در آمریکا "سدسازی" وعده انتخابات ریاست‌جمهوری بود"، "اغلب سدهایی با ارتفاع زیر 7 متر در آمریکا تخریب شده‌اند"، "منطقی نیست که از تخریب سدهای 100ساله و با ارتفاع زیر 7 متر آمریکا نتیجه بگیریم که سدهای 150متری و 200متری کارون را تخریب کنیم" و "این‌که بگوییم دیگر هیچ جا سد نمی‌سازد و ما هم نسازیم، این درست نیست" عنوان شد.

* * * * * * * * * * * * * *

بخش پنجم میزگرد "نقش سدها در مدیریت سیلاب‌" با عنوان "امسال فقط سایه‌ سیل را در خوزستان دیدیم/ ایران به سمت سیل‌خیزتر شدن+فیلم" منتشر شد. در این بخش مطالبی چون "ایران به سمت سیل‌خیزتر شدن پیش رفته "، "آبخیزداری یک کار موازی با سدسازی بوده و این دو مکمل هم هستند"، "آبخیزداری در حالت اعلا هم نمی‌تواند جایگزین سد شود"، "سیل یک واقعه کنترل نشده است، ابتدا باید کنترل شود و بعد به فکر پخش سیلاب باشیم"، "تشابه دجله و فرات با حوضه آبریز کلرادو در داشتن حجم ذخایر بالاتر از آورد سالانه" و "وجود حجم زیاد مخازن موجب می‌شود نه سایه خشکسالی دیده شود و نه سایه سیلاب" عنوان شد.

* * * * * * * * * * * * * *

بخش ششم و پایانی میزگرد "نقش سدها در مدیریت سیلاب‌" در ادامه در قالب متن و فیلم آمده است.

* خلأ بزرگی که در نبود سدهای بختیاری و تنگ‌معشوره داشتیم

علیرضا سعیدی، معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران با اشاره به اینکه رودخانه وحشی و پرآب کشکان هیچ سدی برای ذخیره سازی و مهار آب ندارد، گفت: فرض کنید اگر سدی مثل سدهای کارون و یا سد کرخه، روی رودخانه کشکان احداث شده بود، مثل ظرفی عمل می کرد که می‌توانست سیلاب‌ها و آورد این رودخانه را جمع کرده و به صورت کنترل شده به پایین دست هدایت کند.

وی افزود: در سیلاب‌های فروردین 98، کار بزرگی سد سیمره برای سد کرخه کرد که اگر سد بختیاری ساخته شده بود، می توانست برای سد دز همین کار را انجام دهد.

معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران تصریح کرد: اگر چنین سدهایی روی رودخانه‌های بختیاری و کشکان وجود داشت و با رعایت تمامی اصول فنی و مهندسی اجرا شده بود، می‌توانستیم در سیلاب فروردین 98، رهاسازی کمتری از سد دز به پایین دست داشته باشیم.

وی ادامه داد: اگر سدهای بختیاری و تنگ معشوره ساخته شده بودند، قطعا در مهار سیلاب های فروردین 98 به ما کمک می کردند و ما شاهد بروز خسارات گسترده در لرستان نبودیم.

* تفاوت وجود یا عدم وجود سدها در شرایط سیلابی را می‌توان در مقایسه وضعیت لرستان و خوزستان در سیلاب فروردین 98 دید

سعیدی با بیان اینکه "در مقایسه وضعیت استان‌های لرستان و خوزستان در سیلاب فروردین 98 می‌توان فرق بین بودن یا نبودن سدها در وضعیت سیلابی را فهمید"، گفت: وضعیت این دو استان به خاطر وجود و عدم وجود سدها، کاملا با هم متفاوت بود.

در ادامه، نیما حامد انسانیت، کارشناس مدیریت منابع آب با اشاره به اینکه در بهار سال 95 نیز سیلابی در رودخانه دز داشتیم، گفت: در همان سال سد سیمره در حال آبگیری بود و دو سیل بزرگ در پاییز و بهار آن سال شاهد بودیم.

وی افزود: در سیلابی که در پاییز آن سال داشتیم، آب‌گیری مخزن سیمره باعث شد که بیشتر سیلاب در مخزن این سد گرفته شود و مازاد آن نیز در سد دز که ترازش در آن زمان پایین بود، مهار شد؛ همچنین در بهار نیز مشابه همین سیل اتفاق افتاد و سیمره و کرخه این سیل را گرفتند و در پایین دست حوضه کرخه مطلقا سیلی احساس نشد، در حالی که در حوزه کرخه نیز بارش‌ها قابل توجه بود.

* در سد دز حجم ذخیره نسبت به آورد کم است

انسانیت با بیان اینکه "در سد دز حجم ذخیره نسبت به آورد کم است"، گفت: اگر سد بختیاری در بالادست سد دز ایجاد شود، نسبت حجم ذخیره به آورد، به بالای یک می‌رسد و تازه‌می توانیم بگوییم که در این حوضه ما کنترل کامل را خواهیم داشت.

وی ادامه داد: در سیلاب‌های سال 95 به دلیل اینکه در حوضه کارون با وجود سدهای متعدد، کنترل کامل بود؛ در برهه ‌ای از زمان برای کمک به کنترل جریانی که از سمت دز می‌آمد، جریان کارون را به صفر رساندند؛ یعنی اگر در پایین دست حوضه میانی داشته باشیم که این حوضه میانی، خودش سیلابی باشد، در صورت وجود حجم ذخایر مناسب، این امکان وجود دارد که در مواقع لازم جریان بالادست را به شدت کاهش دهیم و حتی به صفر برسانیم تا سیلاب حوضه میانی کنترل شود.

این کارشناس مدیریت منابع آب تصریح کرد: مثلا در حوضه آبریز رودخانه کرج که بهار فصل آب‌گیری سد است، اگر سیلی حتی سیلابی بزرگ اتفاق بیفتد، مخزن سد کرج این قابلیت را دارد که جریان را برای پایین دست حتی به صفر برساند تا اگر حوضه میانی پایین دست هم سیلابی شد، فقط جریان کنترل نشده سیلاب پایین دست باشد.

* اگر نسبت حجم زنده مخزن به آورد را به بیش از 1.5 و 2 برسانیم، آثاری از سیل و خشکسالی نخواهیم داشت

وی افزود: در واقع اگر نسبت حجم زنده مخزن به آورد را بتوانیم به میزان مطلوبی بالا ببریم، حالا نمی‌گویم به عدد 4 برسانیم که در حوضه کلرادو یا رودخانه فرات هست، بلکه به میزان بیشتر از 1.5 و 2 برسد، ما نه‌تنها آثاری از سیل و خشکسالی نخواهیم داشت، بلکه جریان متوسط بلندمدت را خواهیم داشت؛ مثلا اگر متوسط جریان رودخانه کارون 600 مترمکعب در ثانیه باشد، در یک سال خشک نیز همین 600 مترمکعب بر ثانیه را خواهیم داشت و در پایان یک دوره تَر هم همین 600 مترمکعب بر ثانیه را خواهیم داشت.

انسانیت با بیان اینکه "چرا نباید نسبت مناسب حجم ذخایر به آورد رودخانه‌ها داشته باشیم تا اتفاقات خوبی در مهار سیلاب‌ها و کنترل و مدیریت آثار خشکسالی و ترسالی رخ دهد؟"، گفت: با وجود حجم ذخایر مناسب، می‌توان کشاورزی را بهتر و به صورت پایدار برنامه ریزی کرد، توسعه تولید انرژی در بخش برق‌آبی‌ها که ارزان‌ترین برق تولید شبکه است می تواند اتفاق بیفتد، گردشگری می تواند توسعه یابد و محیط زیست می تواند بهتر شود.

* وضعیت محیط زیست با وجود سدها نه‌تنها بدتر نمی‌شود بلکه بهتر می‌شود

وی ادامه داد: من با منتقدانی که عنوان می کنند محیط زیست از وجود سدها آسیب می‌بیند بحث دارم، چرا می‌گویند با وجود سدها محیط زیست بهتر نمی‌شود؟ تصاویر سدهای کارون 3 و لفور و شهیدرجایی را ببینید؛ واقعا با اضافه شدن یک دریاچه با احداث سدها، آثار مثبتی برای محیط زیست منطقه مربوطه ایجاد می شود که به طور مثال، دریاچه سد برای جذب پرندگان مهاجر بسیار تأثیرگذار است؛ در استان‌هایی مثل کرمان و خراسان شمالی که دریاچه طبیعی نداریم، هرکجا که به عنوان سایت مشاهده و رصد پرندگان مهاجر درج شده، دریاچه سدهاست.

این کارشناس مدیریت منابع آب با بیان اینکه "گاها در برخی استان‌ها مثل مازندران عنوان می‌شود سد چون سازه‌ای است نباید ساخته شود بلکه باید به‌جای آن آب بندان بسازیم"، گفت: در پاسخ به این قبیل اظهارات باید عنوان کرد که آب‌بندان هم یک نوع سد است اما در مقایس کوچکتر، مثل سدهای کوچکی که به وفور در امریکا ساخته شده اند.

وی افزود: طبق آنچه توسط مسئولان مربوطه اعلام شده، حدود 2 درصد از مساحت استان های شمالی ایران، آب بندان است و این آب بندان‌ها از لحاظ جذب پرنده مهاجر و همینطور جذب گردشگر بسیار به استان‌های شمالی کمک کرده اند.

انسانیت با اشاره به اینکه در باب آثار مثبت محیط زیستی سدها بسیار می‌توان صحبت کرد، اذعان داشت: در سد میله مغان در شمال غرب ایران، خود فعالان محیط زیستی تلاش کرده‌اند این دریاچه سد را به عنوان سایت کنوانسیون رامسر ثبت کنند.

* هیچ‌کدام از تالاب‌های خوزستان به دلیل مشکل آورد دچار خشکی نشده‌اند

وی ادامه داد: برخی خیلی تلاش کرده‌اند که این موضوع را جا بیندازند که به دلیل برداشت‌هایی که از منابع آبی برای کشاورزی انجام می شود و آن را به سد نسبت می‌دهند، تالاب‌های خوزستان خشک شده‌اند؛ درحالی‌که به طور مثال در مورد تالاب هورالعظیم که یک بخش آورد آن از سمت کرخه و یک بخش آورد آن از سمت دجله تأمین می‌شود، با یک حوضه بسته مواجه نیستیم که بگوییم به دلیل آورد کم خشک شده است، بلکه موضوع این است که به وسیله دایک و موانع فیزیکی که به هر دلیل اعم از برداشت نفت در سمت ایران و کشاورزی در سمت عراق، تالاب محدود شده و اگر فعالان محیط زیست اعتراضی نسبت به این موضوع دارند باید عنوان کنند که تالاب‌ها به لحاظ موانع فیزیکی محدود شده‌اند و می‌خواهیم به شرایط قبل بازگردند اما از لحاظ مباحث هیدرولوژیکی، این تالاب‌ها مشکلی ندارند و به صراحت بیان می کنم که با توجه به اینکه تالاب‌های خوزستان حوضه باز هستند، هیچ کدام از تالاب‌های این استان ناشی از مباحث هیدرولوژیکی و آورد، دچار خشکی نشده‌اند.

* سامانه‌های هشدار سیل تدقیق شده و نحوه بهره برداری از سدها اصلاح شود

در ادامه، علیرضا سعیدی، معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران در پاسخ به اینکه "چه درسی از سیلاب‌های 98 می‌توان گرفت تا اگر در سالهای آینده با چنین سیلاب‌هایی مواجه شدیم، این حجم از خسارت را دوباره تجربه نکنیم؟"، گفت: مواردی که می توانیم اصلاح کنیم یکی شامل تدقیق سامانه‌های هشدار سیل است که واقعا امسال خوب عمل کردند ولی می‌توانند تدقیق شوند؛ موضوع دیگر نحوه مدیریت بهره برداری از برخی از مخازن سدهای کشور است که می‌تواند اصلاح و تصحیح شود و مورد دیگر نحوه استفاده از اراضی پایین دست سدها و حریم بسترها بوده که باید اصلاح شود؛ همچنین رعایت حریم رودخانه‌ها باید جدی گرفته شود.

وی افزود: می توانیم با درنظر گرفتن عوامل فنی و مهندسی به طور کامل، مخازن سد بیشتری داشته باشیم.

* لازم است به آب ملی نگاه کنیم

معاون فنی و پژوهشی شرکت توسعه منابع آب و نیروی ایران  با بیان اینکه "باید به مبحث آب به صورت ملی نگاه کنیم"، گفت: باید از منطقه ای نگاه کردن به آب، بیرون بیاییم و نگاه ملی را جایگزین کنیم که این برای همه، اعم از مردم و مسئولین لازم است.

وی ادامه داد: باید نگاه جامعی داشته باشیم تا بتوانیم از نعمت خدادادی که اشکال مختلف باریده می شود، حداکثر استفاده را بکنیم.

سعیدی با اشاره به اینکه برخی عنوان می کنند که نباید برای مهار سیلاب‌ها سد بسازیم، گفت: باید از این افراد پرسید که اگر ما یک کانالی ایجاد می‌کردیم که سیلاب ها به صورت مستقیم به سمت خلیج فارس رفته و در دریا می‌ریخت، آیا شما راضی بودید؟ آیا این استفاده بهینه است؟ باید توجه کنیم که شاید بتوانیم استفاده بهینه تری از این نعمت خدادادی داشته باشیم.

*مخالفان و موافقان سدسازی ابتدا واقعیات و تعاریف اولیه را بپذیرند

در ادامه، نیما حامد انسانیت، کارشناس مدیریت منابع آب در خصوص درس‌های سیلاب‌های سال 98 گفت: مهمترین درسی که می شود گرفت این است که طرفین بحث (منتقدان و موافقان سدسازی) بیایند واقعیات و تعاریف اولیه را بپذیرند.

وی افزود: به طور مثال در منطقه ای که خشک است و وابسته به کشاورزی آب است، مثل حوضه آبریز کلرادو و مثل کالیفرنیا و مثل خاورمیانه، باید کنترل جریان صورت بگیرد و کشاورزی برنامه‌ریزی شود.

* معنای ساخت سد، گرفتن حق تالاب نیست، بلکه برنامه‌ریزی درست آورد رودخانه‌ای است

این کارشناس مدیریت منابع آب تصریح کرد: وقتی می‌گوییم سدی می خواهد احداث شود، معنای آن این نیست که می‌خواهیم حق تالاب را بگیریم، بلکه معنایش این است که باید آوردهای رودخانه‌ای به درستی برنامه‌ریزی شود و برای این برنامه‌ریزی باید نیازهای پایین دست را شناسایی کرد.

وی ادامه داد: مثلا پایین دست سد زاینده رود، نیاز به جریان دائمی سالانه در رودخانه زاینده‌رود دارد و باید بر اساس این نیاز برنامه ریزی شود؛ یعنی برنامه‌ریزی کشاورزی که در پایین دست این حوضه آبریز شده، باید دقیق و بر اساس آب تجدیدپذیر حوضه باشد، نباید بگویند سد نباید احداث شود یا انجام کشاورزی اشتباه است، بلکه باید برنامه‌ریزی صورت بگیرد و سد یک ابزار برای برنامه‌ریزی درست منابع آبی است.

* اگر مشکلی در پایین دست هست از وجود سد نیست، از برنامه‌ریزی نادرست است

انسانیت با بیان اینکه "قدمت سد زاینده رود بیش از 50 سال است"، گفت: در 30 سال نخست آبگیری این سد، هیچ مشکلی در پایین دست نمی‌بینیم، این خود نشان واضحی است که اگر مشکلات محیط زیستی در پایین دست وجود دارد، اگر حق‌آبه رودخانه‌ای نیست و یا حق‌آبه تالاب‌ها تأمین نمی‌شود، علت آن برنامه ریزی نادرست است نه وجود سد.

وی افزود: باید سد را به عنوان یک زیرساخت لازم بسازیم و این زیرساخت را به اندازه بسازیم، اندازه آن هم به مقداری است که کنترل به صورت کامل انجام شود و آب بدون کنترلی نداشته باشیم.

این کارشناس مدیریت منابع آب خاطرنشان کرد: نباید طبیعت برای ما تصمیم بگیرد، بلکه اگر می خواهیم به طبیعت هم خدمت کنیم، باید آب را کنترل کنیم و نیاز کشاورزی هم تأمین شود و طبیعت هم به میزان لازم و در زمان لازم، آوردش را دریافت کند.

انتهای پیام/