یادداشت | رویای روسی برای بازگشت به قاره سیاه
روسیه پس از یک دهه غیبت به دنبال حضور جدی در کشورهای آفریقایی است تا سهیم شدن در آینده این قاره مهم عقب نماند.
به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، نشست سران روسیه و کشورهای آفریقایی در شهر سوچی برگزار شد. گستردگی این همایش نشان می‌دهد که مسکو تصمیم دارد برنامه جدیدی در قبال کشورهای آفریقایی دنبال کند و این برنامه صرفا سیاسی یا امنیتی نیست.
مجموع کشورهای آفریقایی حدود 61 کشور است که از این میزان 52 کشور توسط مسکو به این همایش دعوت شدند که طبق گزارش رسانه‌های روسی، تمامی این کشورها در همایش شرکت کرده‌اند. نکته قابل توجه این است که حتی کشورهایی که در حوزه خاورمیانه‌اند نیز در چارچوب نشست روسیه-آفریقا قرار گرفتند و رئیس جمهور مصر به عنوان رئیس این اجلاس برگزیده شده است.
اما راهبرد روسیه در قبال آفریقای سیاه کاملا متفاوت از کشورهای شمال آفریقاست. آنچه مسکو یک دهه از آن عقب مانده و به محلی استراتژیک و اقتصادی بین رقبای چین، آمریکا و اتحادیه اروپا تبدیل شده، در واقع همان آفریقای سیاه است و کشورهای شمال آفریقا عمدتا در چارچوب سیاست‌های خاورمیانه‌ای روسیه سنجیده می‌شوند.
پیشینه روابط روسیه با کشورهای آفریقایی به دوران اتحاد جماهیر شوروی باز می‌گردد. در آن زمان مسکو حمایت از جنبش‌های استقلال طلبانه و حکومت‌های ضدامپریالستی را در دستور کار خود قرار داده بود. این حمایت‌ها در زمینه‌های مختلف از مالی و نظامی گرفته تا فرهنگی و آموزشی ادامه داشت. شوروی سابق تلاش می‌کرد تا بخش کشاورزی در این قاره را توسعه دهد و کمک‌های فنی لازم را نیز به این کشورها برساند.
علاوه بر آن در زمینه آموزشی نیز دانشجویان زیادی از آفریقا در دانشگاه‌های شوروی مشغول به تحصیل شدند. امر آموزش با القای تفکر مارکسیستی-لنینیستی همراه بود و اشخاص زیادی مانند هیفیکه‌پونیه پوهامبا، رئیس جمهور پیشین نامیبیا و بسیاری از سیاستمداران آفریقایی از فارغ التحصیلان دانشگاه‌های شوروی بودند. دانشگاه دوستی ملل روسیه که در زمان اتحاد جماهیر شوروی به نام "پاتریس لومومبا" از سیاستمداران آفریقایی و رهبر استقلال کنگو شناخته شده بود، بیانگر اهمیت جنببش‌های استقلال طلبانه آفریقا برای شوروی سابق بود.
پس از فروپاشی شوروی، مسکو چه به لحاظ سیاسی و چه از نظر اقتصادی توانمندی کافی نداشت و تقریبا دوران فلج روسیه امور مربوط به سیاست خارجی این کشور در مناطق مختلف را نیز فلج کرده بود. با این حال پس از رسیدن به یک ثبات نسبی در داخل کشور همزمان تلاش‌های روسیه برای حضور و نفوذ دوباره در مناطق مختلف جهان آغاز شد. از سال 2000 به بعد بیشتر روابط روسیه معطوف به کشور آفریقای جنوبی شده بود که بعدها در قالب کشورهای اقتصادی نوظهور (بریکس) این روابط ادامه یافت.
گسترش فعالیت‌های روسیه در این قاره بیشتر در قالب اقداماتی نظیر شرکت در کارگروه‌های بین‌المللی ضد دزدی دریایی در سواحل سومالی و عملیات‌های صلح در آفریقا ادامه داشت که البته این موارد هم در سطح محدود بود. در سال‌های بعد سفر مقامات کرملین به کشورهای آفریقایی افزایش یافت اما روسیه همچنان راهبرد ویژه‌ای را در قبال این کشورها دنبال نمی‌کرد و روابط به همان شکل سنتی ادامه داشت.
*روسیه و آفریقا در ورود به دهه دوم قرن 21
طی سال‌های دهه دوم قرن بیست و یکم، نه می شود گفت که فدراسیون روسیه از آفریقا غافل بوده و نه این قاره در اولویت‌های راهبردی این کشور قرار داشته است، بلکه سرمایه گذاری‌‌های کلان چین در این منطقه بر راهبردهای سایر رقبای بالفعل مانند ایالات متحده آمریکا و بالقوه مانند روسیه بسیار تاثیرگذار بوده است. اما نکته مهم این است که روسیه به لحاظ اقتصادی همچنان از ظرفیت بالایی برخوردار نبوده و ضعف این کشور در این حوزه به اندازه‌ای است که نمی‌توان آن را به عنوان یک قدرت بزرگ در نظر گرفت.
بنابراین مناسبات روسیه بیشتر در قالب روابط با اتحادیه آفریقا و شرکت به عنوان عضو ناظر در اجلاس این اتحادیه، ارتباط با سازمان‌های توسعه آفریقایی مانند آفرگزیم بانک (Afrexim bank/African Export–Import Bank) و کنگره ملی آفریقا ادامه داشته است. البته مسکو بر آرای کشورهای آفریقایی که تقریبا 25% سازمان ملل را تشکیل می‌دهند نیز حساب باز کرده است. برای نمونه در قطعنامه مجمع عمومی سازمان ملل علیه اقدام روسیه مبنی بر الحاق کریمه به خاک خود، 29 کشور آفریقایی علیه قطعنامه رای دادند و یا از رای دادن خودداری کردند و 6 کشور هم حضور نداشتند که این همراهی برای مسکو بسیاتر با ارزش بود.
از نظر اقتصادی روسیه تلاش می‌کرد تا در زمینه‌هایی مانند کمک به تسویه بدهی این کشورها، فعالیت شرکت‌های روسیه در عملیات‌های استخراج الماس، حضور شرکت روس نفت در کشورهایی مانند نیجریه برای اکتشاف و استخراج نفت، فعالیت شرکت روس اتم و امضای قراردادهای غیرنظامی در زمینه هسته‌ای مانند دارو، کشاورزی و تولید برق، به همکاری با کشورهای آفریقایی بپردازد. با این حال بر اساس آمار بانک جهانی در سال 2018 ارزش تجاری روسیه با کشورهای آفریقایی در مجموع 3 میلیارد دلار است. در حالی که چین 56 میلیارد دلار و ایالات متحده آمریکا 27 میلیارد دلار از ارزش تجاری را به خود اختصاص داده‌اند.
در نتیجه فدراسیون روسیه برای حضور جدی در آفریقا نیاز به توجه اساسی به مقوله اقتصاد و روابط تجاری دارد. نکته مهم این است که مسکو نسبت به رقبای خود از 2 ابزار مهم برخوردار است، اول داشتن روابط دوستانه با این کشورها که برخی از آنها به صورت سنتی از دوران شوروی به ارث رسیده و در موارد دیگر مسکو از اشتباهات آمریکا و کشورهای غربی استفاده کرده است، دوم توانمندی نظامی روسیه و ظرفیت ارتباط امنیتی گسترده با این کشورها.
حال اهداف روسیه از برگزاری همایش بزرگ "روسیه-آفریقا" بهتر مشخص می‌شود. بر اساس آخرین گزارش‌ها تاکنون بیش از 50 تفاهم نامه و قرارداد در طول این همایش امضا شده که ارزش آنها به بیش از 800 میلیارد روبل یعنی حدود 10 میلیارد دلار می‌رسد که این حجم از قراراداد و وسعت همایش نشان می‌دهد که مسکو اهداف بلندمدتی را در قاره آفریقا تنظیم کرده است. هر چند باید دید که این میزان چقدر به مرحله عملی می‌رسد و زمینه را برای گسترش ظرفیت اقتصادی روسیه در این قاره مهم جهان را فراهم می‌کند.
انتهای پیام/