چه رفتارهایی منجر به "معاونت در جرم" می‌شود؟
در مبحث گونه‌شناسی مجرمان، یک دسته از مجرمان، معاون یا معاونین جرم هستند؛ هر چند معاونت و شرکت در جرم زیر عنوان همدستی در ارتکاب جرم مطرح می‌شوند اما در دو قالب متفاوت هستند؛ اکنون سؤال این است که چه زمانی معاونت در جرم تحقق می‌یابد؟
به گزارش خبرنگار قضایی خبرگزاری تسنیم؛ در مبحث گونه‌شناسی مجرمان، یک دسته از مجرمان، معاون یا معاونین جرم هستند. هر چند معاونت و شرکت در جرم زیر عنوان همدستی در ارتکاب جرم مطرح می‌شوند اما در دو قالب متفاوت هستند.
شریک جرم به کسی می‌گویند که در رکن اجرایی جرم دخالت دارد؛ معیار تمایز شریک بودن یا نبودن به رکن روانی جرم نیست و قانونگذار هم در بحث جنایت می‌گوید یک شریک می‌تواند قتلش عمدی و یک شریک می‌تواند قتلش غیرعمدی باشد.
قانونگذار می‌گوید معاونت در جرم، جرم است؛ پیش از ادامه این بحث لازم به ذکر است که در دنیای جرم‌شناسی، با جرم و کژروی یا انحراف مواجه هستیم؛ کژروی چیزی است که با هنجارهای تثبیت شده اجتماعی سازگار نیست اما جرم هم نیست؛ در حقوق ما، مصداق بارز کژروی، خودکشی است؛ خودکشی امر مطلوبی نیست و اکثریت جامعه موافق آن نیستند اما اقدام به خودکشی هم دست کم در حقوق ما جرم نیست؛ در کشورهای غربی مصداق این قضیه، روسپی‌گری است؛ در حقوق ما روسپی‌گری جرم است.
بنابراین وقتی کژروی جرم نیست، معاونت در کژروی هم نباید جرم باشد بلکه معاونت در جرم باید جرم باشد یعنی اگر کسی اقدام به خودکشی کند اما زنده بماند، این رفتار جرم نیست اما قانونگذار می‌گوید معاونت در خودکشی به یک شکل خاص جرم است؛ در حالی که همان‌طور که گفتیم، خودکشی کژروی است و معاونت در کژروی نباید جرم باشد اما قانونگذار معاونت در خودکشی را تنها به یک شکل خاص جرم دانسته است.
بنابراین در قانون ما تنها در یک مصداق، معاونت در کژروی، جرم است و آن هم معاونت در خودکشی است اما نه هر معاونتی؛ قانونگذار در ماده 743 بخش تعزیرات قانون مجازات ( ماده 15 قانون جرام رایانه‌ای) می‌گوید اگر کسی از طریق سامانه‌های مخابراتی یا رایانه‌ای یا از طریق حامل‌های داده دیگری را ترغیب به خودکشی کند، او مجرم است.
منظور از سامانه‌های رایانه‌ای، گوشی‌های هوشمند، لپ تاپ یا رایانه‌های شخصی هستند که به اینترنت وصل می‌شوند و منطور از سامانه‌های مخابراتی نیز تلفن است؛ بنابراین گوشی‌های هوشمند همزمان هم سامانه رایانه‌ای و هم سامانه مخابراتی محسوب می‌شود؛ حامل‌های داده نیز لوح‌های فشرده یا فلش‌ها یا هر چیزی است که بشود داده الترونیک را ذخیره کرد.
بنابراین هر کسی فقط از این سه طریق اقدام کند، مجرم است؛ بر اساس بند ب ماده 743 کتاب تعزیرات قانون مجازات اسلامی تحریک، ترغیب، تهدید، دعوت یا فریب دیگران به خودکشی، معاونت در جرم است اما به شرطی که از طریق سامانه‌های مخابراتی، سامانه‌های رایانه‌ای یا حامل‌های داده باشد!
همان‌طور که گفته شد، معاونت در جرم، جرم است و هر جرمی سه رکن مادی، قانونی و روانی دارد؛ رکن مادی معاونت در جرم، مواد 126 و 127 قانون مجازات اسلامی است و در رکن مادی هر جرمی نیز، مهمترین مولفه، رفتار مجرمانه است.
در ماده 126 قانون مجازات اسلامی آمده است: اشخاص زیر معاون جرم محسوب می‌شوند:
الف- هرکس، دیگری را ترغیب، تهدید، تطمیع، یا تحریک به ارتکاب جرم کند یا با دسیسه یا فریب یا سوء استفاده از قدرت، موجب وقوع جرم شود.
ب- هرکس وسایل ارتکاب جرم را بسازد یا تهیه کند یا طریق ارتکاب جرم را به مرتکب ارائه دهد.
پ- هرکس وقوع جرم را تسهیل کند.
در بند الف این ماده به ترغیب، تهدید، تطمیع، تحریک، فریب و سوء استفاده از قدرت اشاره شده است؛ تحریک، یک واژه عام است و مصادیق آن را می‌توان ترغیب(امتیاز غیرمالی)، تهدید(ترساندن) و تطمیع(امتیاز مالی) دانست بنابراین نخستین رفتار در معاونت در جرم، تحریک است که سه مصداق دارد.
نکتهای که در اینجا باید به آن اشاره کرد این است که در حقوق جنایی، تهدید به عنوان مصداقی از تحریک، در سه نقش بکار رفته است؛ نخست، تهدیدی است که موجب معاونت در جرم می‌شود. دوم، تهدیدی است که موجب تحقق اکراه می‌شود و اثر خاص دارد و سوم، تهدیدی است که خود یک جرم مستقل است.
تهدیدی که موجب اکراه می‌شود از تهدید موجب تحقق معاونت در جرم، شدیدتر است؛ به عبارت دیگر اکراه، تهدید تحمل‌ناپذیر است.
همان‌طور که اشاره شد، یک تهدید هم داریم که جرم مستقل است مانند تهدید به قتل، فاش کردن سرّ یا تهدید به وارد کردن ضرر مالی. ماده 669 قانون مجازات به این نوع از تهدید به عنوان جرم مستقل اشاره کرده است: «هر گاه کسی دیگری را به هر نحو تهدید به قتل یا ضررهای نفسی یا شرفی یا مالی و یا به افشاء سری نسبت به خود یا بستگان او نماید،اعم از اینکه به این واسطه تقاضای وجه یا مال یا تقاضای انجام امر یا ترک فعلی را نموده یا ننموده باشد، به مجازات شلاق تا 74 ضربه یا زندان از 2 ماه تا دو سال محکوم خواهد شد.
دومین رفتار در معاونت در جرم، فریب دادن(نیرنگ و دسیسه) است؛ فریب یعنی چیزی را که واقعیت ندارد برای طرف مقابل، واقع جلوه دهی. در تحریک به عنوان یکی از رفتارهای معاونت در جرم، تحریک شوند از نیت تحریک کننده آگاه است اما در فریب، مرتکب از نیت معاون آگاه نیست.
سومین رفتار در معاونت در جرم، سوء استفاده از قدرت است. تا پیش از قانون مجازات اسلامی سال 92، سوء استفاده از قدرت جزو رفتارهای موجب تحقق معاونت در جرم نبود اما در سال 92 به درستی در قانون پیش‌بینی شد. در سوء استفاده از قدرت، رابطه قدرت بین مرتکب و معاون بر قرار است. البته باید توجه داشت که اگر سوء استفاده از قدرت خیلی شدید باشد، تهدید تحمل‌ناپذیر موجب اکراه به خود می‌گیرد.
آنچه در بحث معاونت در جرم باید مورد توجه قرار داد این است که معاون جرم در رکن اجرایی جرم دخالت ندارد و فقط در انجام رکن اجرایی به مرتکب کمک می‌کند.
در بند ب ماده 126 قانون مجازات اسلامی از 1-ساختن یا فراهم کردن وسیله‌ی ارتکاب جرم و 2-آموزش چگونگی انجام جرم به عنوان رفتارهای معاونت در جرم اشاره شده است. در بحث ساختن یا فراهم کردن وسیله‌ی جرم، اگر کسی که وسیله‌ی ارتکاب جرم را تهیه کرده، شغل وی باشد، باید به رکن روانی تهیه‌کننده وسیله توجه کرد. یعنی اگر کسی شغلش چاقوسازی یا فروش چاقو باشد و چاقویی بفروشد باید دید انگیزه او از فروش چاقو ارتکاب جرم بوده است یا خیر؟
در بحث آموزش چگونگی انجام جرم نیست، معاون در جرم وسیله ارتکاب جرم را فراهم نمی‌کند اما به مرتکب می‌آموزد که چگونگه مثلاً قتل انجام دهد یا چگونه سقط جنین کند.
در بند پ ماده 126 از دیگر مصادیق رفتار معاون جرم، تسهیل وقوع جرم عنوان شده است.
سوالی که وجود دارد این است که آیا تحریک می‌تواند بدون انجام کار باشد؟ در پاسخ باید گفت اصولاً تحریک با فعل (انجام کار) است و در موارد بسیار استثنایی و در مواقعی که فرد ملزم بوده فعلی انجام دهد اما آگاهانه آن فعل را انجام نداده، می‌تواند موجب ترغیب به عنوان یکی از مصادیق تحریک شود بنابراین تسهیل زمانی از طریق ترک فعل است که فرد مکلف به انجام کار بوده اما ترک فعل کرده است.
نکتهای که باید مورد توجه قرار گیرد که تمام‌های رفتارهای مورد اشاره به عنوان رفتارهای منتهی به معاونت در جرم، انجام فعل مدنظر است اما تسهیل می‌تواند هم از طریق فعل و هم ترک فعل باشد.
در تشخیص معاون جرم از شریک جرم، باید توجه کرد که رفتار در معاونت در جرم، تابع نوع جرم نیست و به همین دلیل رفتار معاون جرم، مستقل از رفتار مرتکب است.
مولفه بعدی در بحث رکن مادی جرایم، موضوع جرم است. در معاونت در جرم، رفتار معاون نسبت به انسان یا فرد دیگر صورت می‌گیرد که آن انسان دیگر، موضوع جرم محسوب می‌شود و باید موضوع جرم، مشخص و معین باشد؛ مولفه بعدی در رکن مادی معاونت جرم نیز، نتیجه مجرمانه است.
معاونت در جرم، جرم مقید است یعنی صرف ترغیب یا تهدید، معاونت نیست بلکه این تهدید یا ترغیب زمانی موجب تحقق معاونت در جرم می‌شود که از سوی تهدید یا ترغیب شونده، رفتار مجرمانه صورت گیرد. بنابراین تا دیگری در عمل، جرم انجام ندهد، معاونت در جرم کامل نمی‌شود.
در مباحث آتی درباره ارکان قانونی و روانی معاونت در جرم بحث می‌شود.
انتهای پیام/
