نظر توفیق سبحانی درباره تصحیح موحد از مثنوی

توفیق سبحانی در کتاب «خوابی که به تعبیر نشست» به بررسی تصحیح محمدعلی موحد از مثنوی مولانا پرداخته است.

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، در بهار سال گذشته تصحیح جدیدی از مثنوی به کوشش استاد محمدعلی موحد، پژوهشگر نامدار، منتشر شد. سال‌ها تصحیح نیکلسون از مثنوی به عنوان بهترین و معتبرترین تصحیح مورد استفاده علاقه‌مندان شناخته می‌شد، اما بعد از چاپ تصحیح موحد از اثر سترگ مولانا، بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران بر این باورند که تصحیح او از این پس معتبرترین مرجع برای پژوهشگران و علاقه‌مندان به ادبیات عرفانی و کلاسیک در نظر گرفته خواهد شد.

تصحیح موحد از مثنوی نتیجه سخنان مرحوم مجتبی مینوی در همایشی است که 40 سال پیش به منظور بزرگداشت مولانا در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران برگزار شد. مینوی در این مراسم گفته بود که "یک‌بار هم بیاییم آن منثوی را چاپ کنیم که مولانا گفته است".

این تصحیح بر اساس 11 نسخه صورت گرفته است که هشت تا 9 مورد آن، نسخه‌هایی هستند که طی 30 سال پس از وفات مولانا یعنی تا آخر قرن هفتم هجری کتابت شده‌اند. موحد در این کار، خود را مقید به نسخ قرنی که مثنوی در آن سروده شده دانسته و پا از آن فراتر ننهاده است؛ زیرا تمامی تحریفات و دستبردها به متن مثنوی نیز، پس از آن روی داده است.

این اثر با مقدمه‌ای مبسوط همراه است و موحد در آن، به ملاحظات کلی در باب تصحیح مثنوی و شیوه‌ کار خود در تصحیح جدید مثنوی اشاره می‌کند؛ ملاحظاتی چون عوامل مؤثر در تحریفات مثنوی، مثنوی به عنوان نمونه‌ ادبیات مهاجرت، زبان ویژه مولانا و تأثیرپذیری آن از محیط پیرامون.

موحد در این تصحیح که از سوی انتشارات هرمس زیر چاپ رفته است، با این نظر نیکلسون، فروزانفر، مینوی و گولپینارلی که معتقد بودند مثنوی در سال‌های آخر زندگی مولانا دائماً در معرض تجدیدنظر و اصلاح و بازسازی بوده و دگرسانی‌های ضبط‌شده در نسخه‌هایی را که در 15 سال اول بعد از درگذشت مولانا کتابت شده‌اند، حاصل و نتیجه‌ این بازخوانی‌های مکرر می‌دانستند، اتفاق نظر دارد.

چاپ این تصحیح در ماه‌های گذشته مورد توجه بسیاری از کارشناسان و اهل فن قرار گرفت. از جمله آنکه توفیق سبحانی، پژوهشگر و محقق، در کتاب جدید خود با عنوان «خوابی که به تعبیر نشست» به بررسی این اثر پرداخته و به برخی از ویژگی‌های آن اشاره کرده است. تحریف‌ها و تصحیح‌ها در مثنوی، نسخه‌های مورد نظر در تصحیح موحد، بررسی برخی از اختلافات و ... از جمله موضوعاتی است که در این کتاب مطرح شده است.

سبحانی در مقدمه این کتاب می‌نویسد: خدمت مولانا شمس‌الدین فرمود که پیش از این به حضرت حق‌ تعالی تضرع می‌کردم که مرا به اولیای خود اختلاط ده و هم‌صحبت کن؛ به خواب دیدم که مرا گفتند که تو را با یک ولی هم‌صحبت کنیم، گفتم: نیک است، کجاست آن ولی؟ شبی دیگر دیدم، باز شبی دیگر دیدم که گفتند در روم است؛ بعد از چندین مطلب، نیافتم و ندیدم، گفتند که وقت نیامده هنوز، الامور مرهونة باوقاتها: کارها در گرو وقت‌های خودند. در دوره دبیرستان و دانشکده ادبیات بارها از دبیران و استادان خود نام جناب دکتر محمدعلی موحد را می‌شنیدم، می‌دانستم که ایشان اهل تبریزند و به زادگاه خود عنایتی خاص دارند و چنان که می‌گفتند به تبریز زیاد سفر می‌کنند و در محافل علمی و دانشگاهی حضور می‌یابند. اما به موجب و فحوای مثل الامور مرهونة باوقاتها، زیارت ایشان نصیب من نمی‌شد.

قریب یک‌سالی در تهران گذراندم، در اکثر همایش‌ها و سخنرانی‌ها شرکت می‌کردم، باز دیدار میسر نشد. اما خدا را سپاس که در آن یک‌سال با برادر جناب موحد، آقای دکتر صمد موحد آشنا شدم و ارادت پیدا کردم. سلام‌های خود را به وسیله برادر، خدمت آقای دکتر موحد می‌رساندم.

در سال 1362 و چند ماهی از سال 1363 کتاب مولانا جلال‌الدین، زندگانی، فلسفه، آثار و گزیده‌ایی از آنها، از مرحوم عبدالباقی گولپینارلی را ترجمه می‌کردم. بر آن بودم آن بخش‌هایی را که استاد از متون فارسی و عربی نقل کرده‌اند، از روی متون نقل کنم. از این رو به متن‌های اصلی مراجعه می‌کردم. در اکثر موارد در این باب موفق شدم و کتاب را از روی چاپ اول آن که به سال 1951 در استانبول منتشر شده بود، به فارسی برمی‌گردانددم. کتاب ایشان در سال 1959 به چاپ سوم رسیده بود و نایاب بود. از این رو ترجمه را ادامه ندادم. در سال 1358 به خود استاد مراجعه کردم. خلاصه، ایشان که فقط روزهای سه‌شنبه در کتابخانه سلیمانیه حضور پیدا می‌کردند، کتاب را آوردند. آن روز مسئول فتوکپی کتابخانه نبود تا آمدن ایشان من «بیاض سرای» که در آن تاریخ پاساژ بزرگی بود که اکثر کتابفروش بودند، سر زدم و تصادفاً چاپ سومی از کتاب را در «مزاد»(مزایده) دیدم و خریدم. بی‌درنگ به استاد زنگ زدم که زحمت کپی کردن کتاب را نکشند، که کتاب را یافته‌ام: الامور مرهونة باوقاتها. ...

بیشتر بخوانید