حلقه‌های گم‌شده آموزش زبان فارسی در جهان؛ کرسی‌هایی که جزیره‌ای عمل می‌کنند
عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس می‌گوید: برخی کرسی‌های زبان فارسی در جهان هیچ ارتباطی با ایران ندارند، این کرسیها معمولاً دانش و محتوای بروزی هم ندارند، بنابراین جزیره‌ای عمل می‌کنند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، گسترش زبان، به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های قدرت نرم در جهان، طی سال‌های گذشته مورد توجه بسیاری از کشورها بوده است؛ حتی کشورهای در حال توسعه نیز تلاش دارند تا از این طریق، قدرت نفوذ خود را نسبت به گذشته تغییر دهند و به‌اصطلاح، موقعیتی برای خود دست‌وپا کنند.
در این میان، بیش از 24 کشور جهان به‌صورت مشخص برای گسترش زبان خود فعالیت دارند، که از معروف‌ترین آنها می‌توان به بریتیش کانسل انگلیس، گوته آلمان، آلیانس فرانسه، دانته ایتالیا، سروانتس اسپانیا و از میان کشورهای آسیایی می‌توان به کنفوسیوس چین و یونس امره ترکیه اشاره کرد که همچنان هرساله سعی در جذب حداکثری مخاطبان و گسترش دفاتر و کرسی‌های آموزش زبان دارند.
هرچند پس از پیروزی انقلاب اسلامی گسترش زبان فارسی به‌عنوان یکی از برنامه‌های برخی از نهادها و مؤسسات همچون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت علوم، وزارت امور خارجه و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی قرار داشت، اما در نهایت، به‌سبب مواز‌ی‌کاری و نبود برنامه نظام‌مند در ایران، نتیجه تا حدودی خلاف اهداف بود و منجر به تعطیلی تعدادی از کرسی‌های زبان فارسی در جهان شد، خبری که وزیر امور خارجه نیز چند سال پیش در بنیاد سعدی به آن اشاره کرد و خواستار احیای دوباره کرسیها شد.
در حالی خبرهای ناخوشایند درباره خاموشی چراغ کرسی‌های زبان فارسی در جهان به گوش می‌رسد که در کشورهای آسیایی، برنامه‌ریزی مدون و افق چندساله برای گسترش هرچه بیشتر سخنورانشان در جهان در نظر گرفته شده است، به‌عنوان نمونه، کشور چین این‌طور برنامه‌ریزی کرده است که تا سال 2020 تعداد 1000 مرکز آموزش زبان چینی از سوی مؤسسه کنفوسیوس در جهان داشته باشد. طبق برنامه‌ریزی‌ها، چین تعداد 100 میلیون نفر مشتاق به فراگیری زبان چینی را در جهان برای خود ترسیم کرده است.
حسن ذوالفقاری، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس و مدیر گروه آموزش زبان و ادبیات فارسی فرهنگستان زبان است، او مدتی است که به‌عنوان استاد زبان فارسی به چین اعزام شده است، ذوالفقاری در گفت‌وگو با تسنیم از دغدغه‌هایش درباره زبان فارسی، کرسی‌های زبان فارسی و راه‌اندازی مرکزی بین‌المللی برای زبان فارسی سخن گفته است، متن این گفت‌وگو به‌شرح ذیل است:
کرسی‌های زبان فارسی در سال‌های اخیر همواره دغدغه‌ای برای دوستداران زبان و ادبیات فارسی بوده است، کرسی‌هایی که مهمترین پایگاه فرهنگی زبان فارسی در جهان به‌شمار می‌روند و چند ماهی است که به‌خاطر بازگشت اساتید در معرض تعطیلی قرار گرفته‌اند، با وجود این، بنیاد سعدی و نهادهای ذی‌ربط معتقدند که با وجود بازگشت اساتید هنوز هیچ‌یک از کرسیها تعطیل نشده است، شما در رسانه‌ها در این چند ماه بارها از تعطیلی کرسی‌های زبان فارسی ابراز نگرانی کرده‌اید، این تعطیلی تا چه‌اندازه صحت دارد؟ اساساً با بازگشت اساتید کرسیها تعطیل می‌شوند؟
در یک‌سال اخیر تعداد قابل توجهی از اساتید زبان فارسی به کشور برگشته‌اند، البته اخیراً وزارت علوم دوباره گشایش ریالی برای کرسی‌های زبان فارسی را آغاز کرده است که این بودجه در اختیار دانشگاه قرار می‌گیرد تا دانشگاه استاد اعزام کند.
کرسی‌های زبان فارسی طی سالیان قبل از انقلاب تأسیس شدند و این کرسیها درست است که تعطیلی را ــ به این معنا که تابلویی را برداشته باشند ــ تجربه نکردند، اما کرسیها وابسته به اساتیدی‌اند که آنجا تدریس می‌کنند، تعطیلی به این معنا نیست که امتیازی را از ما گرفته باشند، وقتی استادی اعزام نشود، طبیعتاً آن کرسی تعطیل محسوب می‌شود، بله کرسی‌هایی داریم که اصلاً وابسته به ایران نیستند نه برنامه‌شان را از ایران می‌گیرند و نه دوست دارند ارتباطی داشته باشند، این کرسیها توسط اساتید مقیم اداره می‌شوند.
اما کرسی‌های دیگر توسط اساتیدی که از ایران اعزام می‌شوند، مدیریت می‌شوند، پس هزینه‌های آنها از ایران تأمین می‌شود، طبیعی است که با قطع هزینه‌های ارزی این کرسیها با تعطیلی به‌معنای عدم فعالیت مواجه می‌شوند، اساتید اعزامی که از سوی وزارت علوم اعزام می‌شوند، معمولاً به‌مدت یک تا سه سال اعزام می‌شوند تا زبان و ادبیات فارسی را تدریس کنند.
کرسی‌های زبان فارسی در کشورهای مختلف به‌شیوه‌ای متفاوت اداره می‌شوند، در کشورهایی که اساتید بومی دارند، این کرسیها همیشه دایرند و اساتید ایرانی نیز به آنها کمک می‌کنند، البته سطح آموزش در این کرسیها چندان بالا نیست، محتوای آموزشی چندان بِروز نیست و نیاز به آموزش و بازآموزی دارد، مثلاً در چین 12 کرسی به این شیوه وجود دارد، تنها در پکن 4 کرسی زبان فارسی این‌چنین فعالیت می‌کنند. این کرسیها برای مقاطعی و در دروسی نیاز به استاد متخصص ایرانی دارند.
در مسکو، مصر، هند و پاکستان و بسیاری از کشورها مقطع دکترای زبان فارسی نیز وجود دارد، که برای اساتید این مقطع از فارغ‌التحصیلان دکترا در ایران بهره می‌گیرند، بنابراین اساتید زبان فارسی در دنیا بسیارند، اما ما در بحث آموزش‌های تخصصی ادبیات است که نیاز به اعزام استادان متخصص ایرانی داریم وگرنه اساتید بومی به فعالیت خود ادامه می‌دهند، برای نمونه دانشگاهی در بنگلادش 500 دانشجوی زبان فارسی، شرق‌شناسی، ایران‌شناسی، ادبیات فارسی و... دارد، در پاکستان هم خیلی بیش از اینها دانشجوی زبان فارسی وجود دارد.
40 کرسی زبان فارسی در آمریکا توسط اساتید مقیم اداره می‌شوند
در وضعیت فعلی کرسی‌های زبان فارسی ما چه وظیفه‌ای داریم؟
در آمریکا 40 کرسی زبان فارسی وجود دارد که توسط اساتید مقیم اداره می‌شوند، در اروپا در کمبریج استادان ایرانی کرسی‌های زبان فارسی را اداره می‌کنند، بنابراین کرسی‌های زبان فارسی در دنیا بسیارند و حجم قابل توجهی از آنها بدون وابستگی به ایران اداره می‌شوند، اما وظیفه ما در برابر این کرسیها چیست؟ وظیفه ما این است که با اعزام استاد و حمایت مالی از این کرسیها بتوانیم به‌شکلی توجهشان را جلب کنیم به برنامه‌هایی که در ایران برگزار می‌شود، وزارت علوم در این میان نقش ویژه‌ای دارد و باید نظارت داشته باشد، حمایت داشته باشد، اساتیدی با دانش روز اعزام کند تا سطح تدریس این کرسیها را به استانداردهای روز نزدیک کند، المپیادهایی برای دانش‌افزایی برگزار کند، متون بِروز ارسال کند و... .
اساتید زبان فارسی هند و پاکستان و چین از دستاوردهای زبان فارسی بی‌خبرند
در وضعیت فعلی اساتید زبان فارسی در هند، پاکستان، چین و بسیاری از کشورهای دیگر از آخرین دستاوردهای زبان فارسی اطلاعی ندارند، دانشگاه‌های ما می‌توانند با تعامل آکادمیک در این میان نقش ایفا کنند، پیشنهاد اصلی من این است که مرکز بین‌المللی زبان و ادبیات فارسی دایر کنیم، تا از سراسر جهان کشورهایی که کرسی زبان فارسی دارند و طبق آمار تعدادشان به بیش از 300 کرسی می‌رسد، در این مرکز عضو شوند. این کرسیها باید شناسایی شوند، اساتیدشان را بورس کنیم تا آموزش لازم را ببینند و ما نیاز نداشته باشیم مدام استاد اعزام کنیم. این مرکز بین‌المللی می‌تواند دوره‌های بازآموزی برگزار کند، اکنون بسیاری از اساتید در کشورهای دیگر حاضر به پرداخت همه هزینه‌های آموزشی و اقامتی خودند، بنابراین نیاز به بودجه چندانی هم نیست.
به‌نظر می‌رسد همین حالا هم که چند نهاد عهده‌دار زبان فارسی‌اند، نوعی سردرگمی پیش آمده است، این وظایفی که برای این مرکز برشمردید، توسط بنیاد سعدی در حال اجرا است، چرا نیاز به تأسیس مرکز جدیدی را احساس می‌کنید؟
درست است روی زبان فارسی تأکید بسیار است، همه مصاحبه می‌کنند، اما کار جدی و عملی چندانی برای گسترش زبان فارسی نمی‌شود، به‌نظر من باید مدیریت واحدی بر همه این مراکز حاکم باشد. بنیاد سعدی وظایف خاص خود را دارد، اما آن‌چیزی که مدنظر من است این است که این مرکز تحت نظارت وزارت علوم باشد، در حوزه زبان فارسی سیاستگذاری کند، امکانات وسیعی داشته باشد، وگرنه مراکزی چون بنیاد سعدی و شورای گسترش زبان فارسی به‌عنوان یک نهاد فعالیت دارند.
به‌نظر می‌رسد در دنیای امروز جاذبه زبان فارسی نسبت به زبان‌های دیگر چون چینی، ترکی استانبولی و... اندک‌تر است، وضعیت گرایش به زبان فارسی در خارج از کشور چگونه است؟
اتفاقاً گرایش به زبان فارسی بسیار خوب است، اما در دنیای امروز هر کشوری برای توسعه زبان خود هزینه‌های بسیار می‌کند، بورسیه‌های تحصیلی در حوزه زبان مربوطه فراهم می‌کند، برای نمونه در چین سالانه صدها هزار نفر بورس می‌شوند تا زبان چینی را فرا بگیرند، این افراد سفیران فرهنگی چینند، زبان چینی آنها را با فرهنگ چینی آشنا می‌کند و زمانی که به کشور خود بازمی‌گردند، مبلغان آن فرهنگ می‌شوند، ما نیز باید در ایران به‌فکر جذب و بورس دانشجو باشیم، این افراد پس از بازگشت به کشور خود مبلغ زبان فارسی‌اند، رفته رفته کمتر نیاز به اعزام استاد هم خواهیم داشت.
البته اکنون برخی از اساتید اعزامی اقدام قابل توجهی در این زمینه کرده‌اند، برای نمونه با برگزاری کرسی‌های آزاد علاقه‌مندان به زبان فارسی را شناسایی می‌کنند و دوره‌های تک‌واحدی مولوی‌خوانی و حافظ‌خوانی برگزار می‌کنند که این خود عاملی برای جذب بیشتر به زبان فارسی است.
مراودات اقتصادی و فرهنگی را در برنامه‌ریزی آموزشی زبان فارسی جدی بگیریم
* تسنیم: آماری مبنی بر تعداد افزاد جذب‌شده به زبان فارسی در دنیا وجود دارد؟
جاذبه‌های زبان فارسی بسیار زیاد است، من آماری ندارم که بگویم در فلان سال این اندازه دانشجو مشغول به تحصیلند، اما مشخص است که اگر اساتید به کرسیها اعزام نشوند و برخی دروس بدون اساتید بمانند، دانشجویان به رقیب اصلی ما که زبان ترکی استانبولی و عربی است، راغب می‌شوند، در ایران نیز اگر زبان چینی در دانشگاه علامه و تهران تدریس می‌شود، به‌دلیل حمایت سفارت چین در ایران است، یا ژاپنی‌ها برای کرسی زبان ژاپنی در دانشگاه تهران حمایت‌های مادی و معنوی بسیار داشتند، بنابراین باید بگویم که مسأله تنها اعزام استاد نیست، تجهیز کتابخانه، ارسال کتاب، تأمین مکان، راه‌اندازی پژوهشکده و... نیز بسیار مهم است.
اگر زبان چینی امروز گسترش فراوانی پیدا کرده است و بسیاری به فراگیری آن در دنیا علاقه‌مندند، تنها دلیل آن شرایط اقتصادی دنیای امروز و نقش چین در این شرایط است، به‌ویژه در ایران که چین مراودات اقتصادی بسیاری دارد، بالعکس این موضوع نیز در ارتباط با ایران و عراق وجود دارد، دانشجویان عراقی نیز در سال‌های اخیر برای تحصیل بسیار به ایران می‌آیند، بنابراین توسعه و گسترش یک زبان به عوامل متعدد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی وابسته است.
انتهای پیام/+
