«رنگرزی»؛ هنر فراموش شده کردستان / وقتی مدرنیته جای سنت را تنگ می‌کند
«رنگرزی» از مشاغل قدیمی خاموش شده استان کردستان بوده که این روزها با رکود شدیدی مواجه شده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از سنندج، گذر زمان و پیشرفت زندگی، چراغ بسیاری از مشاغل را کم سو کرده و رفته رفته بخشی از آنها از بین رفته و بخشی دیگر نیز نفس‌های آخر را می‌کشند. با این حال هنوز در گوشه و کنار محله‌های قدیمی‌تر، کسانی هستند که به همان شیوه‌های سنتی فعالیت و خدماتی به مردم ارائه می‌دهند که دیگر کمتر می‌توان نشانه‌ای از آن در شهرها پیدا کرد، در عوض مشاغل جدید پا به عرصه بازار گذاشته به‌طوری‌که در چند سال اخیر ساختار بازارهای ما دگرگون شده‌اند.
رنگرزی یکی از معدود مشاغلی‌ست که همچنان رمز و راز آن نسل به نسل منتقل می‌شود و از پدر به پسر و از شاگرد به استاد به ارث می‌رسد؛ مهارتی سخت و زمان‌بر است تا کلاف‌ها رنگی جاودان شوند و قالی‌ها از آن ساخته شود. با اینکه این شغل سنتی رو به فراموشی‌ست اما هنوز هم رنگرزهایی هستند که در کارگاه‌های خود شغل آبا و اجدادی‌شان را ادامه می‌دهند.
رنگرزی یکی از مشاغل فراموش شده بوده که این روزها کمتر کسی از آنها یاد می‌کند. شغلی آمیخته بارنگ‌هایی از جنس طبیعت و عطر صحرا، اما افسوس در سنندج تنها چند استاد انگشت‌شمار هنوز با عشق و علاقه چراغ کارگاه رنگرزی را روشن نگه داشته و دیگر استادان این حرفه یا در قید حیات نیستند و یا خود را بازنشسته کرده‌اند.
در حال حاضر یکی از قدیمی‌ترین پیشکسوتان این حرفه استاد محمدعلی ئیلانپور است، استادی با 70 سال عمر که به گفته خود 60 سال از آن را باجان و دل صرف رنگ کردن ریسه‌ها می‌کند تا باذوق و سلیقه قالیبافان بر دار قالی هنرنمایی کنند.
به سراغ استاد محمدعلی رفتیم تا از نزدیک کارگاه رنگرزیش را ببینیم و با وی گفت‌وگویی داشته باشیم. کارگاه این استاد سرشناس در انتهایی کاروانسرای کهن واقع در بازار سنندجی در مکانی که صدای ضربه‌های چکش بر ابزار خراطی همه‌جا به گوش می‌رسد، است و میان آن پاتیل‌های بزرگ مسی قرار دارد و درون آنها رنگ در حال قل‌قل و لکه‌های رنگی به هر سو پرتاب می‌شوند. استادکار این رنگرزخانه سال‌هاست که مانند کیمیاگران در حال ترکیب اسرارآمیز رنگ‌دانه‌ها بوده تا درخشان‌ترین و باثبات‌ترین رنگ‌ها را بر رشته‌های ابریشمین و پشمی بنشاند.
وی رنگرزی را این‌گونه برای خبرنگار تسنیم تعریف کرد: رنگرزی از صنایع وابسته واصلی فرش‌بافی است و این صنعت از دیرباز در بین مردم سنندج مرسوم بوده که متأسفانه در سال‌های اخیر چراغ آن در حال خاموشی بوده و پاتیل‌های رنگرزی سرد و خالی از رنگ است.
وی گفت: رنگرزی فقط شغل نیست بلکه هنر بوده و رنگرز هنرمندی است باذوق، رنگ‌ها را با چنان علاقه‌ای ترکیب می‌کند که گویی حرف آنها را می‌فهمد.
استاد ئیلانپور می‌گوید: راهی که هر آدمی برای گذران زندگی‌اش انتخاب می‌کند، نگاه او را به زندگی از دیگران متمایز می‌کند، رنگریزی نیز نگاه و دید من را نسبت به زندگی تغییر داده است.
وی ادامه داد: طبیعتاً گرایش هر فرد به شغلش علاقه وی به آن حرفه است و من نیز از این قاعده مستثنی نبودم و به دلیل علاقه وافری که از همان کودکی به رنگ و رنگرزی داشتم این حرفه را باوجود مشکلات و سختی‌هایی که داشت، فراگرفتم و تا به امروز نیز آن را ادامه داده، به‌طوری‌که حتی بیماری و کهولت سن نتوانسته مانع ادامه کارم شود.
وی با یادی از زحمات اساتید خود در این حرفه ابراز داشت: حسین پهلوی اولین استاد من بود و در ابتدا، کار رنگرزی را با وی شناختم و بعد مدتی طولانی فعالیت خود را نزد میرزا دانه عبدالکریمی ادامه داده و در نهایت ابراهیمی آخرین استاد من بود و در محضر این بزرگواران حرفه رنگرزی را به‌طور کامل فراگرفتم و بعد از جدایی از آنها در سال 1375 و در سن 35 سالگی فعالیت حرفه‌ای خود را به‌صورت مستقل آغاز کردم.
استاد رنگرزی کردستانی تصریح کرد: در جشنواره‌های مختلف استانی شرکت کرده و مقام نخست را دریافت کردم و علاوه بر آن در سال 77 در جشنواره استانی که از طرف میراث فرهنگی در سنندج برگزار شد شرکت و مقام اول استان کردستان را در نیز در این جشنواره کسب کردم و به‌عنوان رنگرز نمونه استان انتخاب شدم.
وی اظهار کرد: رنگرزی به دو روش گیاهی و شیمیایی انجام می‌شود، در روش شیمیایی همان‌طور که از نامش پیداست از مواد شیمیایی برای رنگ الیاف استفاده شده که طبیعتاً آن رنگ و لعاب طبیعی را به الیاف نمی‌دهد و برعکس طبیعی که سال‌های سال پابرجا می‌ماند، بعد از مدتی زیبایی خود را از دست می‌دهد.
استاد ئیلانپور یادآور شد: در ابتدای کار فعالیت خود را با روش طبیعی آغاز کرده و هنوزم روش طبیعی را ادامه داده، البته ناگفته نماند در مدت کوتاهی به‌دلیل بازدهی خوبی که روش شیمیایی داشت، تغییر رویه دادم و از روش شیمیایی استفاده می‌کردم اما از سال 1380 به‌صورت مجدد تا به امروز روش طبیعی را مبنای کار خود قرار داده‌ام.
وی به مواد بکار رفته در روش سنتی اشاره کرد و گفت: رنگرزی طبیعی باوجود تفاوت‌هایی که در مناطق مختلف وجود دارد، دارای فرمول مشخصی است. الیافی که با مواد گیاهی رنگرزی و دارای نوعی جذابیت و زیبایی‌ست که به مرور زمان و در اثر استفاده و قرار گرفتن در معرض نور و مواد قلیایی نه‌تنها از ارزش آن کاسته نمی‌شود، بلکه به ثبات و درخشندگی آن نیز افزوده می‌شود.
این استادکار کردستانی خاطرنشان کرد: این رنگ‌ها همان‌طور که از نامشان پیدا است ریشه طبیعی داشته و از منابع گیاهی، حیوانی و معدنی به دست می‌آیند. دسته‌ای از گیاهان دارای رنگینه‌هایی باثبات عالی و متوسط هستند و در رنگرزی گیاهی نقش مؤثری دارند.
وی عنوان کرد: روناس، اسپرک، نیل، گل بابونه، برگ انگور عسگری، چغندر، پوست پیاز، برگ درخت توت، وسمه، گل‌رنگ، گل جعفری، برگ انجیر، پوست انار، بلوط، پوست گردو، سماق و زعفران از گیاهانی هستند که از مواد رنگزای آنها استفاده شده و برای مقاومت هرچه بیشتر این رنگ‌زاها از آهک در ترکیب هر یک از آنها استفاده می‌شود.
استاد ئیلانپور تصریح کرد: از مسئولان تقاضا دارم به شغل‌های قدیمی همانند رنگرزی بیشتر بهاء دهند و به آنها توجه کنند و مکان‌ها و امکاناتی را در اختیار استادان قرار دهند تا جوانان علاقه‌مند با این حرفه آشنا شوند، چراکه این شغل در حال فراموشی بوده و جوانان امروزی هیچ‌گونه رغبتی برای یادگیری رنگرزی ندارند.
به گزارش تسنیم؛ این روزها بسیاری از مشاغل و حرفه‌های قدیمی همچون رنگرزی بر اثر بی‌توجهی مسئولان متولی در استان کردستان از خاطره‌ها فراموش شده و در احیای دوباره آنها نیز آن طور که باید تلاشی نمی‌شود اما چه خوب است برای یک‌بار هم که شده متولیان از پیشکسوتان این حرفه حمایت کنند.
انتهای پیام/485/488/ش
