گزارش| نگاهی به جنبش‌های دانشجویی تأثیرگذار جهان؛ آغازگران تغییر
تاریخ جنبش‌های دانشجویی به بلندای سابقه تاسیس دانشگاه‌هاست. در این مختصر به بررسی برخی از جنبش‌های دانشجویی در کشورهای مختلف دنیا خواهیم پرداخت که منشأ تغییرات گسترده‌ای شده‌اند.
گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم- 16 آذرماه هر سال در تقویم ملی کشور به عنوان روز دانشجو نامگذاری شده تا علاوه بر یادآوری مجاهدت های دانشگاهیان در دوران حکومت پهلوی به ویژه شهیدان احمد قندچی، مهدی شریعت رضوی و مصطفی بزرگ نیا، به منزله پاسداشت و گرامیداشتی از دانشجویانی باشد که آینده سازان این کهن دیار خواهند بود.
جنبش‌های دانشجویی به ایده‌ها و فعالیت‌های گروهی دانشجویان گفته می‌شود که در اعتراض‌های اجتماعی دخالت دارند. تاریخ جنبش‌های دانشجویی به بلندای سابقه تاسیس دانشگاه‌هاست. در این مختصر به بررسی برخی از جنبش‌های دانشجویی خواهیم پرداخت که منشأ تغییرات گسترده‌ای شده‌اند.
تحصن «گرینزبورو» در آمریکا
روز اول فوریه 1960 چهار دانشجوی سیاه‌پوست آمریکایی در اعتراض به سیاست تفکیک نژادی در اماکن عمومی، وارد سالن غذاخوری یکی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای «وولورث» در شهر «گرینزبورو» ایالت کارولینای شمالی شده و یک قهوه سفارش دادند.
دانشجوها روی صندلی‌هایی که مخصوص سفیدپوست‌ها بودند نشسته بودند و به همین دلیل مسئول فروشگاه از تحویل سفارش به آنها خودداری کرد؛ به همین دلیل دانشجویان در همانجا تحصن کرده و از ترک محل خودداری کردند. سه روز بعد، 300 نفر دیگر به جمع آنها اضافه شدند.
این 4 دانشجو اجناس کوچکی را از دیگر بخش‌های فروشگاه خریداری کردند؛ آنها رسیدهای خرید خود را نگاه داشتند و وقتی از ارائه سرویس به آنها امتناع شد رسیدهای خود را نشان دادند و گفتند چگونه است که پول آنها در دیگر بخش‌های فروشگاه چیز خوشایندی است، ولی برای سالن غذاخوری خوب نیست؟
ظرف چند ماه بعد، این تحصن‌ها به بیش از 50 شهر گسترش یافت و مورد توجه گسترده رسانه‌ها و روزنامه‌ها قرار گرفت. یک روزنامه محلی در روز 9 فوریه 1960 نوشت این تحصن‌ها باعث شده ده‌ها رستوران و اماکن غذافروشی تعطیل شده یا سیاست تبعیض جنسیتی را کنار بگذارند. پلیس در برخی تحصن‌ها برای بر هم زدن این تحصن‌ها گاه به زور متوسل می‌شد.
روش این چهار دانشجو برای اعتراض به مرور گسترش می‌یافت به طوری که تا پایان سال 1960، روند تحصن‌ها در تمام ایالات جنوبی و ایالات مرزی و حتی در آن دسته از اماکن عمومی نوادا، ایلینوی و اهایو که احساسات نژادپرستانه علیه سیاهان در آنها شدت داشت، گسترش یافت.
متحصنان اکنون علاوه بر سالن‌های غذاخوری دامنه اعتراضات خود را به پارکها، سواحل، کتابخانه‌ها، سالن‌های سینما، موزه‌ها، و دیگر اماکن عمومی که در آنها تبعیض نژادی شایع بود بسط دادند. آوریل 1960 این گروه روش دیگری به نام «مسافرت‌های آزادی» را راه‌اندازی کردند. آنها تصمیم گرفتند که به وسیله اتوبوس‌های بین ایالتی و اتوبوس‌های عمومی، تفکیک نژادی را به چالش بکشند. آنها با شکل‌دادن گروه‌های چند نژادی، سوار این اتوبوس‌ها می‌شدند و از شمال به سمت جنوبی که هنوز تفکیک نژادی در آنها رواج داشت مسافرت می‌کردند.
این جنبش دانشجویی سرانجام منشأ تغییراتی گسترده در جامعه آمریکا شد و در سال 1964 به تصویب قانونی موسوم به «قانون حقوق مدنی» منجر شد. این قانون، تمامی اشکال جداسازی‌های نژادی در اماکن عمومی را ممنوع می‌کرد.
خیزش‌های دانشجویی 1968 در کشورهای مختلف دنیا
سال 1968 از لحاظ جنبش‌های دانشجویی سالی بسیار تعیین‌کننده و مهم قلمداد می‌شود. این سال، عرصه حرکت‌های اعتراضی متنوعی در میان جنبش‌های دانشجویی بود که در جهان غرب از آمریکا تا اروپا گسترش یافت. ریشه این تظاهرات‌ها، تحولات سیاسی و اجتماعی پس از جنگ جهانی دوم بود که به ایجاد نارضایتی‌های عمیق جوانان منجر شد. سمت و سوی اعتراضات در اکثر کشورها، مخالفت با مناسبات حاکم بر جامعه سرمایه‌داری مدرن و جنگ‌طلبی کشورهای غربی به ویژه آمریکا بود.
بعد از جنگ جهانی دوم و در دوران جنگ سرد آمریکا و شوروی این نگرانی که وقوع یک حمله هسته‌ای در هر لحظه می‌تواند به زندگی انسان‌های بی‌شماری خاتمه دهد هراس مشترک نسلی بود که احساس می‌کرد باید برای مخالفت با جنگ کاری انجام دهد. جنگ وحشیانه آمریکا در ویتنام و بمب‌گذاری همه روزه بر سر دهکده‌ها و مردمان بی‌گناه که هر شب از تلویزیون‌ها پخش می‌شد عاملی بود که این نگرانی‌ها را تقویت می‌کرد.
در چنین فضایی بود که انتشار اخباری از همکاری دانشگاه کلمبیا با یک اندیشکده فعال در زمینه ساخت تسلیحات جنگی در فوریه سال 1968 حساسیت دانشجویان را برانگیخت. دانشجویان خشمگین ساختمان‌های دانشگاه را به اشغال خود درآورده و برای یک ترم کل دانشگاه را فلج کردند.
اما مهم‌ترین اتفاقات این سال در آن سوی آتلانتیک، در فرانسه اتفاق افتاد. از مارس 1968 دانشجویان در فرانسه تحرکاتی را آغاز کردند که الهام‌بخش سلسله‌ای از اعتراض‌های و شورش‌های دانشجویی در سراسر دنیا شد.
روز 22 مارس، گروهی از دانشجویان دانشگاه نانتر در اعتراض به دستگیری دوستانشان که به خاطر شرکت در تظاهرات ضد جنگ ویتنام دستگیر شده بودند ساختمان اداری این دانشگاه را به تصرف خود درآوردند. رئیس دانشگاه چند نفر از دانشجویان را به شورای انضباطی احضار کرده و برای چند روز کلاس‌های دانشگاه را تعطیل می‌کند. دانشجویان در اعتراض به خیابان‌ها ریخته و رئیس‌جمهور ژنرال دو گل را به معارضه طلبیدند.
«دانیل کهن بندیت»، یکی از فعالان این جنبش دانشجویی در دانشگاه نانتر روز دوم ماه می را روز «ضد امپریالیسم» اعلام کرد اما رئیس دانشگاه این روز را تعطیل اعلام می‌کند. در دانشگاه سوربون، صدها دانشجو در حیاط دانشگاه به حمایت از دانشگاه نانتر تجمع می‌کنند، اما رئیس دانشگاه پلیس را به دخالت فرامی‌خواند و حدود 500 دانشجو دستگیر می‌شوند. در این درگیری‌ها پلیس برای نخستین بار از گاز اشک‌آور علیه دانشجویان استفاده می‌کند. سه روز بعد در تاریخ ششم ماه "می" تظاهرات همبستگی برای آزادی دستگیرشدگان و محکوم شدگان با شعار "دانشجوی زندانی آزاد باید گردد" برگزارمی شود. در جریان این راهپیمائی نه صدوچهل و پنج نفر زخمی و 422 نفر دستگیرو زندانی می شوند.
یک روز بعد، 30 هزار دانشجو در سراسر پاریس اقدام به راه‌پیمایی می‌کنند. در همین روز دانشجویان محله «لاتن» را تسخیر و با پلیس وارد درگیری شدند و اجازه ندادند محله از آنها بازپس گرفته شود. آنها این محله را «ویتنام قهرمان» نامیدند.
روز سیزدهم می، در دهمین سالگرد کودتایی که دو گل بر سر کار آمده بودند «کنفراسیون عمومی کار فرانسه» و فدراسیون اصلی استادان در فرانسه به عنوان قوی‌ترین اتحادیه‌های کارگری در این کشور به تظاهرات دانشجویان پیوستند و تظاهرات انبوهی با اجتماع بیش از 800 هزار نفر برپا شد. از این به بعد، اعتصابات به اکثر بخش‌های فرانسه سرایت می‌کند.
روز 22 مه، پایتخت فرانسه به یک شهر سقوط کرده شباهت داشت: کرکره‌های پنجره‌ها پایین کشیده شده بود و تمام سالن‌های شهر بسته شده بود. حتی بانک مرکزی فرانسه، وزارت دارایی و نیروگاه اتمی در مارکول نیز از این قاعده مستثنی نبودند. اداره هواشناسی نیز دچار رکود بود. جریان سوخت با کندی مواجه بود. پاریس خیلی درهم‌ریخته و کثیف به نظر می‌رسید. شهر مملو از زباله‌ها و تراکت‌های سیاسی بود.
ژنرال دو گل مجلس را منحل و دستور برگزاری انتخابات را در ماه ژوئن صادر کرد. رییس جمهوری فرانسه همچنین گفت که کارها باید از سر گرفته شوند و گرنه «دولت اضطراری» اعلام خواهد شد و از زور برای سرکوب استفاده خواهد کرد.
کمی بعد، تانک ها در اطراف پاریس مستقر شدند و نیروهای ارتش نیز به حال آماده باش در آمدند. با سرکوب خشونت‌بار تظاهرات و اعتراض های دانشجویی، جنبش مه 1968 به همان تندی که اوج گرفته بود فروکش کرد، اما به باور بسیاری از تحلیلگران تاثیر بسیار زیادی بر زندگی اجتماعی در فرانسه گذاشت.
تظاهرات دانشجویان در آلمان غربی، 1968
تظاهرات‌های سال 1968 البته صرفاً محدود به فرانسه نبود، بلکه به صورتی گسترده آمریکا و اکثر کشورهای اروپایی را هم درگیر کرد. در همین سال در ایرلند شمالی، دانشجویان به دنبال رهایی از حاکمیت بریتانیا بودند. در لهستان، مارس 1968 بعد از آنکه دانشگاه ورشو جلوی پخش یک تئاتر را گرفت، تظاهرات‌های گسترده دانشجویی برگزار شد.
آمریکا به تنهایی هر هفته شاهد برگزاری تجمعات گسترده دانشجویی در مخالفت با نژادپرستی، جنگ ویتنام و سلاح‌های هسته‌ای و بیولوژیکی بود. در آلمان غربی، مخالفت‌های دانشگاه در اعتراض به سیاست‌های دولت به اوج خود رسید. در تظاهراتی که ماه مه در بن به دعوت تشکل‌های دانشجویی برگزار شد جمعیتی نزدیک به 800 هزار نفر شرکت کردند. در ایتالیا، روز 1 مارس در دانشکاه معماری دانشگاه ساپینزای رم درگیری سختی میان پلیس و تظاهرات‌کنندگان ضد جنگ درگرفت.
در اسپانیا، دانشجویان معترض به سیاست‌های «فرانسیسکو فرانکو»، حاکم وقت اسپانیا با پلیس درگیر شدند که در نتیجه آن دانشگاه برای 38 روز به حالت تعطیل درآمد.
آپارتایدستیزی
این جنبش، همانند تحصن‌های گرینزبورو توسط دانشجویان دانشگاه آغاز شد و بعد از آن گسترش یافت. روز 16 ژانویه 1976 چندین هزار دانشجو در نزدیکی «ژوهانسبورگ»، بزرگترین شهر آفریقای جنوبی تظاهرات مسالمت‌آمیزی را آغاز کردند که بعد از حمله پلیس با سلاح و گاز اشک‌آور چندین کشته به جا گذاشت.
هدف دانشجویان مخالفت با قانونی بود که به تازگی در آن کشور به تصویب رسیده بود، اما تظاهرات آنها به یک جنبش جهانی علیه آپارتاید تبدیل شد. انتشار تصاویری از برخورد بی‌رحمانه پلیس، به خصوص تصویر یک دانش‌آموز دبیرستانی در حال حمل جسد یک کودک 12 ساله باعث معطوف شدن توجه دنیا به رفتارهای بی‌رحمانه دولت آفریقای جنوبی شد.
این تظاهرات‌ها به ایجاد کارزاری گسترده به رهبری دانشجویان آمریکایی برای جلوگیری از سخنرانی مقام‌های آفریقای جنوبی شد. شکل‌گیری تظاهرات‌های گسترده از دانشگاه کلمبیا گرفته تا دانشگاه کالیفرنیا، مقام‌های واشنگتن را مجاب کرد سرمایه‌گذاری‌های چند میلیارد دلاری با شرکت‌های وابسته به آفریقای جنوبی را قطع کنند. مجموعه‌ای از اقدامات اینچنینی سرانجام به پایان نظام آپارتاید منجر شد.
جنبش «زندگی سیاهان اهمیت دارد»
جنبشی به نام «زندگی سیاهان اهمیت دارد» با فعالیت سه دانشجوی دختر سیاه‌پوست از سال 2013 آغاز به کار کرد، اما اوج فعالیت آن در سال 2014 نمایان شد؛ بعد از آنکه یک پلیس سفیدپوست، جوان سیاه‌پوست 18 سالهای به نام «مایکل براون» را به ضرب گلوله به قتل رساند. «زندگی سیاهان اهمیت دارد» بعد از این قتل، نقش بسیار مهمی در برگزاری تظاهرات‌های اعتراض‌آمیز به نژادپرستی نهادینه‌شده در آمریکا ایفا کرد.
«زندگی سیاهان اهمیت دارد» محور فعالیتش را در جلب نظر عموم مردم دنیا به برخوردهای خشن و تبعیض‌آمیز پلیس آمریکا با سیاه‌پوستان غیرمسلح دارد. این جنبش، اکنون جنبه بین‌المللی پیدا کرده. شاخه بریتانیایی این جنبش در سالهای گذشته اعتراضات و تحصن‌هایی در اعتراض به فرصت‌های کمتر سیاه‌پوستان در زمینه اشتغال، خدمات درمانی و غیره ترتیب داده است.
انتهای پیام/