از لزوم مسئله محوری تا اهمیت کاربردی بودن پژوهش‌ها
پژوهش شاید در سخن‌ها به اصطلاحی عامه تبدیل‌شده باشد ولی ابعاد، چگونگی به‌کارگیری، مسئله محوری، نیازسنجی و رفع دغدغه‌ها باید در اولویت امورات پژوهشی در کشور قرار گیرد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، آغاز هفته پژوهش و اهمیت و کاربرد آن بهانه‌ای شده تا جایگاه حقیقی آن در همه حوزه‌ها موردتوجه دوباره قرار گیرد.
پژوهش به‌عنوان بازگوکننده و ابزاری برای بازنگری در پدیده‌ها، رخدادها و حتی رفتارها باید در اولویت‌های کشور قرار گیرد، زیرا با تنها روشی که می‌توانیم راهکارهای مشکلات را دقیق و کاربردی به دست بیاوریم تحقیق و پژوهش است.
دانشگاه‌ها به‌عنوان متولی اصلی پژوهش در دنیا بیشترین مسئولیت را در بازگرداندن جایگاه و منزلت پژوهش به‌عنوان حلقه گمشده دستگاه‌ها در ایران بر عهده داشته و نمی‌توانند و نباید تنها به یک هفته اکتفا کنند.
باید بپذیریم نادیده گرفتن اهمیت پژوهش در اخذ تصمیمات صحیح در هم حوزه‌ها عامل مهم بالفعل نشدن پتانسیل‌های بسیار قابل‌توجه منابع مالی و انسانی در کشور است و نمی‌توانیم آن را محدود تنها به حوزه صنعت یا علوم انسانی کنیم.
این هفته و جایگاه پژوهش بهانه‌ای شده برای گفت‌وگو با مهدی عباس‌زاده معاون امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و علیرضا کاوند سرپرست معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
برگزاری برنامه‌های هفته پژوهش در دو بخش تکلیفی و غیر تکلیفی
علیرضا کاوند ضمن گرامیداشت هفته پژوهش به عمده فعالیت‌های پژوهشی دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم پرداخت و اظهار داشت: این دانشگاه هرساله در آذرماه، مقارن با هفته پژوهش و فناوری، همایش هفته پژوهش را برگزار می‌کند.
به گفته سرپرست معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم، این همایش در سال جاری طبق روال هرسال از 16 آذر آغاز و تا 21 آذرماه ادامه دارد.
وی با بیان اینکه عناوین برنامه‌های هفته پژوهش دانشگاه در دو بخش تکلیفی و غیر تکلیفی تعریف‌شده است، افزود: این برنامه‌ها در دانشکده‌های دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم اجرا و از طرف ستاد دانشگاه در دفتر مرکزی و معاونت فناوری و پژوهش دانشگاه به دانشکده‌ها ابلاغ می‌شود.
کاوند ادامه داد: دانشکده‌های دانشگاه علوم و معارف قرآنی طبق درخواستی که برای هفته پژوهش از آن‌ها می‌کنیم، فرم‌ها و اطلاعاتی را تکمیل و ریز دقیق برنامه‌های خود را به دفتر معاونت فناوری و پژوهش دفتر مرکزی اعلام می‌کنند، ما نیز رئوس برنامه‌ها را معرفی و آن‌ها مصداق‌ها را به ما معرفی می‌کنند و نهایتاً مجوز برگزاری برنامه را به دانشکده‌ها می‌دهیم.
استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم رئوس برنامه‌های تکلیفی به دانشکده‌ها را مورداشاره قرار داد و گفت: برگزاری نشست‌های علمی- تخصصی در حوزه علوم قرآنی، برگزاری کارگاه اصول و فنون نگارش مقالات علمی، برگزاری کارگاه آشنایی با نرم‌افزارهای کاربردی نور و سامانه‌های نورمگز و مگ ایران، معرفی یک پایان‌نامه برتر دانشجویی در مقطع کارشناسی ارشد و دکترا دفاع شده در بازه زمانی یک شهریور 97 تا 31 آبان ماه 98 مندرج در فرم دفاعیه و تکمیل عضو هیئت‌علمی برتر پژوهشی و دانشجوی برتر پژوهشی ازجمله مهم‌ترین برنامه‌های تکلیفی هفته پژوهش دانشگاه هستند.
وی با بیان اینکه تغییری که برنامه‌های هفته پژوهش امسال نسبت به سال گذشته داشته، این بوده که برنامه‌ها به دو بخش تکلیفی و غیر تکلیفی تقسیم‌شده است، خاطرنشان کرد: برگزاری نشست علمی- تخصصی ازجمله برنامه‌های تکلیفی هستند که باید حتماً انجام شود.
کاوند در رابطه با مهم‌ترین عناوین برنامه‌های غیر تکلیفی نیز گفت: اگر این برنامه‌ها ظرفیت برگزاری و اجرا داشته باشند به تشخیص رئیس دانشکده و شورای آموزشی و پژوهشی دانشکده در دانشکده مقصد انجام می‌شود.
برگزاری کارگاه نقد کتاب
به گفته سرپرست معاونت پژوهش و فناوری دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم برگزاری کارگاه نقد کتاب و برپایی نمایشگاه کتاب با اولویت عرضه آثار تولیدشده اعضای هیئت‌علمی دانشگاه، پایان‌نامه‌های برتر، معرفی سامانه‌های دو فصلنامه‌های علمی دانشگاه به‌صورت تصویری و معرفی و فروش نرم‌افزارهای نور ازجمله مهم‌ترین برنامه‌های غیر تکلیفی این دانشگاه در هفته پژوهش هستند.
وی خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه ستاد عالی هفته پژوهش و فناوری در استان قم مانند استان‌های دیگر فعال است، دانشکده علوم قرآنی قم به دلیل واقع بودن در استان قم، اجازه شرکت در هفته پژوهشی استان را دارد و ما پژوهشگران نمونه دانشگاهمان را که فقط از استان قم انتخاب می‌شود را انتخاب می‌کنیم، درنتیجه سه نفر از اساتید و پژوهشگران را امسال به دانشگاه قم جهت ارزیابی معرفی خواهیم کرد.
کاوند افزود: به‌موازات این قضیه به 19 دانشکده دیگر نیز نامه زده‌ایم که در استان مربوطه خودشان در هفته پژوهش استان خودشان فعال باشند، چراکه فعالیت‌های آن‌ها در هفته پژوهش استان قم دیده نمی‌شود، همچنین دانشکده‌ها را توجیه کرده‌ایم که برای معرفی پژوهشگران برتر خودشان نهایت همکاری را با استانداری استان‌های خود داشته باشند.
استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم در پایان تأکید کرد: از میان 80 هیئت‌علمی کل دانشگاه فقط 13 هیئت‌علمی دانشکده علوم و معارف قرآن کریم وارد پروسه رقابت و ارزیابی علمی هفته پژوهش استان می‌شوند و سایر هیئت‌علمی‌ها هرکدام در استان مربوطه خودشان مورد ارزیابی قرار می‌گیرند.
تصمیمات اساسی فرهنگی،حاکمیتی،سیاسی و اقتصادی باید مبتنی بر پژوهش باشد
معاون امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی نیز با اشاره به اهمیت پژوهش و نیازسنجی اظهار داشت: پژوهش فقط به یک دانش خاص و قلمرو علمی مشخص تعلق ندارد، بلکه تصمیمات اساسی حاکمیت را نیز باید تحت تأثیر قرار دهد.
مهدی عباس‌زاده افزود: تصمیمات اساسی در کشور در حوزه‌های فرهنگی، اجتماعی، حاکمیتی، سیاسی، اقتصادی، عمرانی، صنعتی و تکنولوژیک باید مبتنی بر پژوهش باشد.
وی عنوان کرد: پژوهش همچنان جز مهم‌ترین نیازهای کشور است و حتی با وجود مشکلات اقتصادی که در جامعه وجود داشته به نظر می‌رسد اگر بخواهیم به راهکارهای علمی و درستی در حل مشکلات اساسی‌مان برسیم چاره‌ای جز این نیست که از طریق پژوهش به این راهکارها دست یابیم.
اهمیت توجه به پژوهش‌های مسئله محور
معاون امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: پژوهش باید دارای ویژگی‌هایی باشد تا بتواند این مشکلات اساسی را به‌خوبی رفع کند. مهم‌ترین ویژگی پژوهش، مسئله محوری است، یعنی باید مسئله را تشخیص و بر مبنای آن پژوهش را انجام دهیم.
وی با بیان اینکه بعضاً تحقیقات به‌ویژه در عرصه علوم انسانی، بیشتر موضوع محور است تا مسئله محور ابراز کرد: به این معنا که محقق یا دستگاه علمی موضوعاتی را تعریف و پژوهشگران را در آن‌ها متمرکز می‌کنند تا به انجام پژوهش‌ها بپردازند. اما عمده این تحقیقات نمی‌توانند پاسخگوی نیازهای اساسی کشور باشند.
معاون امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تصریح کرد: مسئله درحقیقت امری واقعی و عینی بوده که واقعاً وجود دارد، چه در مقام عمل یا کاربرد باشد و چه در مقام نظر و راهبرد.
وی خاطرنشان کرد: نباید در پژوهش، مسئله‌سازی کرد، مسئله خودش موجود بوده و باید آن را کشف کرد و به مسائل کشف‌شده پرداخت. ما به مسئله محوری در همه اقسام پژوهش نیاز داریم، چه کاربردی و راهبردی باشد و چه بنیادی باشد. برای هر سه قسم نیاز به مسئله شناسی و مسئله محوری داریم.
عباس‌زاده با تأکید بر اینکه حتی در تحقیقات بنیادی که ناظر به گسترش مرز دانش بوده نیز نیاز به مسئله محوری داریم، یادآور شد: در پژوهش راهبردی نیز که توصیه‌های سیاستی و راهبردی در آن اهمیت دارد، مسئله محوری مطرح است.
وی عنوان کرد: در تحقیقات کاربردی نیز که ناظر به حل مشکل عملی بوده باید مسئله محور باشیم. همچنین در همه دانش‌ها و علوم، چه در علوم طبیعی و تجربی و چه در علوم انسانی و اجتماعی، نیاز به مسئله محوری وجود دارد.
لزوم در نظر گرفتن نیازسنجی در امورات پژوهشی
معاون امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی در مورد نیازسنجی اظهار داشت: از جهت کشف مسئله، نیازسنجی یکی از راه‌های مهم به شمار می‌رود. گاهی لازم است برای تشخیص مسائل جامعه و اینکه آن را به درستی تعریف کنیم، مطالعات نیازسنجی انجام دهیم.
وی خاطرنشان کرد: گاه برای نیازسنجی لازم است به جامعه هدف رجوع کنیم تا با مصاحبه، بررسی، تحلیل نظرات و باورهای مردم، بتوانیم به کشف مسئله برسیم، لذا نیازسنجی، یکی از شیوه‌های کشف مسئله است.
عباس‌زاده پیرامون اقدامات پژوهشگاه نیز تصریح کرد: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، غیر از تحقیقات بنیادین و نظری، تحقیقات راهبردی را نیز برای خود تعریف کرده و در چند سال اخیر روی گزارش‌های راهبردی و سیاستی متمرکزشده است.
وی ادامه داد: سعی می‌کنیم به نهادهای حاکمیتی مشورت علمی در قالب تحقیقات کم‌حجم بدهیم و تحت الگوی گزارش‌های راهبردی و سیاسی‌پژوهی، این کار را تعریف کنیم.
معاون امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی عنوان کرد: در پژوهشگاه 4 پژوهشکده و چند مرکز علمی وابسته وجود دارد که مشخصاً دو پژوهشکده معطوف به مسائل راهبردی است، یکی پژوهشکده نظام‌های اسلامی نام دارد که گروه‌های سیاست، اقتصاد، فقه و حقوق، مدیریت و اخلاق در این پژوهشکده تعریف شده‌اند.
وی اظهار داشت: دیگری نیز پژوهشکده فرهنگ و مطالعات اجتماعی است که دارای گروه‌هایی مانند فرهنگ‌پژوهی، مطالعات انقلاب اسلامی، غرب‌شناسی، و ادبیات اندیشه است.
عباس‌زاده گفت: این دو پژوهشکده به این سمت حرکت می‌کنند که قدری از فضاهای بنیادین محض و نظری و انتزاعی فاصله بگیرند و تحقیقات را به سمت مسائل راهبردی کشور پیش ببرند.
وی افزود: دو مرکز علمی وابسته به پژوهشگاه نیز فعال است که شامل مرکز مطالعات پیشرفت و تمدن و دیگری مرکز مطالعات فضای مجازی است. در این دو مرکز نیز تحقیقات راهبردی با جدیت دنبال می‌شود.
اجرای برنامه‌های پژوهشی مشترک با سه قوه
معاون امور پژوهشی و آموزشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به بیش از 25 سال فعالیت پژوهشگاه بیان کرد: در این پژوهشگاه طرح‌های مشترکی را با دولت، مجلس شورای اسلامی و قوه قضائیه، و به‌طورکلی برای سه قوه، با اولویت نیازهای نظام تعریف کرده‌ایم و بعضاً همکاری علمی مشترکی نیز در دست انجام داریم.
وی ابراز کرد: برخی از این اقدامات شامل پیش‌نویس برخی از لوایح و قوانین یا مشورت‌هایی برای نهادهای قانون‌گذار در موضوعاتی همچون حوزه دیات، جرم و مجازات، زن و خانواده و کودک، مالکیت فکری و ... داریم و طرح‌هایی را نیز به سرانجام رسانده‌ایم.
عباس‌زاده عنوان کرد: در مسئله بانکداری اسلامی نیز تحقیقات فراوانی در پژوهشگاه انجام داده‌ایم و با بدنه دولت و سیستم بانکداری کشور تعامل داریم و تحقیقاتی را برای آن‌ها به سرانجام رسانده‌ایم، به این قصد که بتوانیم مسئله بانکداری اسلامی را حل کنیم.
وی تصریح کرد: اقتصاد اسلامی از مسائل مهم نظام است و در پژوهشگاه له جد دنبال می‌شود، به‌ویژه مباحث اقتصاد مقاومتی و اقتصاد تعاونی را با وزارت‌های تعاون دولت پیش می‌بریم و کارهای مشترکی را در این بخش‌ها تعریف کرده‌ایم.
معاون امور پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی خاطرنشان کرد: در مورد الگوی پیشرفت، با مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ارتباط داریم و کارهای مختلفی را برای آنجا تعریف کرده‌ایم که بعضاً به سرانجام رسیده است. البته بیان دقیق گزارش عملکرد پژوهشگاه در این عرصه‌ها، مجالی وسیع‌تر را می‌طلبد.
انتهای پیام/457/ش
