کارگاه نوحه‌سرایی|استخدام تکیه‌کلام‌ها و ضرب‌المثل‌ها در نوحه بسیار جذاب و اثربخش است

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، دوره دوم از کارگاه نوحه و سرود آیینی با حضور مهدی زنگنه و جمعی از شاعران آیینی کشورمان در باشگاه خبرنگاران پویا در حال برگزاری است.

در این کارگاه مهدی زنگنه شاعر و مداح اهل‌بیت(ع) نکاتی را درباره ساخت و تولید نوحه و موسیقی به علاقه‌مندان این حوزه آموزش داد.

گزیده ششمین جلسه از دوره دوم این کارگاه به‌شرح ذیل است:

ادبیات عامیانه

ادبیات عامه یا همان ادبیات شفاهی، یکی از زیرمجموعه‌های فرهنگ عامه است. ادبیات شفاهی همان طور که از نامش هویداست، ادبیاتی شفاهی است که پیش از ادبیات مکتوب شکل گرفته است، زیرا انسان‌ها سال‌های سال قبل از اختراع خط با یکدیگر سخن می‌گفتند. در تمام زبان‌ها و فرهنگ‌ها ادبیات شفاهی مردم با ادبیات مکتوب‌شان تفاوت‌هایی دارد، کما اینکه هنگام آموزش زبان‌های گوناگون، زبان (گفت‌وگو و) مکالمه به‌صورت جداگانه از (دستور زبان و) گرامر تدریس می‌شود.

ادبیات عامیانه گنجینه‌ای عظیم و گسترده است که با مراجعه به آن می‌توان یک فرهنگ را شناخت، یک قوم را شناخت. از دل ادبیات شفاهی یا همان فولکور می‌توان ویژگی‌های فرهنگی یک جامعه را بررسی کرد. شاعران و نویسندگان موفق تاریخ همان‌هایی هستند که با نگاهی به ادبیات عامه مردم، داستان می‌نویسند و شعر می‌سرایند. شاهنامه فردوسی بزرگ از دل قصه‌ها و افسانه‌هایی شکل گرفت که از دیرباز میان مردم رواج داشت. لسان الغیب نیز بهره‌های فراوانی از ادبیات شفاهی برده است:

صبا زآن لولی شنگول سرمست

چه داری آگهی چون است حالش؟

یا

وقت است کز فراق تو و سوز اندرون

آتش در افکنم به همه رخت و پخت خویش

و بسیاری نمونه‌های دیگر... (برای مطالعه درباره این موضوع به مقاله زبان عامیانه در غزل حافظ نوشته محمدعلی آتش‌سودا مراجعه کنید).

در ادبیات آیینی نیز نمونه‌های موفقی از استفاده صحیح و تأثیرگذار از ادبیات عامیانه داریم، به‌عنوان مثال این بیت معروف محتشم کاشانی با نگاهی به کنایه "خوش داشتن "سروده شده است:

از آب هم مضایقه کردند کوفیان

خوش داشتند حرمت مهمان کربلا

یغمای جندقی (شاعر عصر قاجار) نیز در غزلی با مطلع "دلم از زندگانی سخت سیره"یکی از نخستین شاعرانی است که به‌زبان فولکلور شعری برای مصیبت شهادت امام حسین(ع) سروده است. البته بنده تا به حال کتاب یا مقاله‌ای درباره تأثیر ادب عامه بر ادبیات آیینی ندیده‌ام، که موضوعی بسیار جذاب و قابل پژوهش است.

دوبیتی، تصنیف، چارپاره، لالایی، متل، چیستان و بازی‌های منظوم، نوحه، بحر طویل، تعزیه و نمایش عروسکی، جزو گونه‌های مختلف روایت‌های منظوم یا شعر عامیانه به‌شمار می‌روند. در سال‌های پس از انقلاب و ایام جنگ هشت‌ساله، کم‌کم استفاده از زبان عامیانه نیز در اشعار و نوحه‌های آیینی بیشتر و بیشتر شد. مرحوم قاسم ملکی با ترانه "آی عاقلا بیرون بیاین از خونه"، شهید غلامعلی رجبی با ترانه "قربون کبوترای حرمت" و مرحوم آرام‌دل با ترانه در "وادی محبت خدا خودش می‌دونه" از پیشگامان استخدام زبان عامیانه در هیئت‌ها بودند. استاد انسانی نیز کنار اشعار فخیم و فاخر و گاهی دیریاب برای عامه مردم، غزل "آخُدا" را سرود.

در دهه‌های شصت و هفتاد گهگاه شاعران و نوحه‌سرایان برای ابراز صمیمیت با معصومین و ایجاد حال‌وهوای عاشقانه از این زبان بهره می‌بردند، که البته مخالفان بسیاری پیشِ‌رو داشتند. اما با آغاز دهه هشتاد این نوع زبان، به زبان رسمی نوحه‌ها تبدیل شد. اسلوب این زبان بر اساس زبان محاوره مردم شکل می‌گیرد و شاعر اجازه دارد مصوت‌های بلند را به‌جای هجاهای کوتاه بیاورد و افعال شکسته می‌آیند. یکی از ظرفیت‌های مهم آن استفاده از تکیه‌کلام‌ها و کنایه‌ها و ضرب‌المثل‌ها است که در نوحه‌های دهه هشتاد تجربه‌های موفقی داشت:

 به دلم برات شده بابام میاد

یا

ما هم خدایی داریم

استخدام تکیه‌کلام‌ها و کنایه‌ها و ضرب‌المثل‌ها در نوحه بسیار جذاب و اثربخش و در عین حال حساس و خطیر است. نوحه‌سرای موفق کسی است که هنگام یافتن تکیه‌کلام‌ها به مسائل گوناگونی توجه دارد:

1/ تاریخچه و داستان آفرینش  کنایه و تکیه‌کلام و...

2/ بستر اجتماعی استفاده از آن‌ها در روزگار معاصر و موارد به‌کارگیری‌شان توسط مردم

3/ لحن مردم هنگام استفاده از آن‌ها

4/ کشف ملودی مناسب که لحن را به‌درستی منتقل کند

5/ پردازش صحیح در نوحه و سرود (ایجاد اتمسفر متناسب برای جا افتادن هرچه بیشتر در ذهن مخاطب با استخدام واژه‌هایی که عبارت مورد نظر را از نظر معنایی و زیبایی‌شناسی حمایت کند).

*اگر هر کدام از این مؤلفه‌ها مغفول بماند نوحه یا سرود به ورطه ابتذال نزدیک می‌شود.

انتهای پیام/+