«معجزه آبخیزداری»| کوتاهی قانونی دولت در استحصال ۳۰میلیارد مترمکعب آب

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، ایران با توجه به قرار گرفتن در ناحیه خشک و نیمه‌خشک از کشورهایی است که همواره با مشکل کم­‌آبی مواجه بوده و به همین دلیل استحصال آب برای مصارف مختلف در کشور ما امری مهم و حیاتی است، از همین رو در قوانین مختلف به‌ آن پرداخته شده است. استحصال آب از طریق آبخیزداری و آبخوان‌داری از مواردی است که در اسناد بالادستی و قوانین مختلف نظام جمهوری اسلامی ایران به آن تأکید شده است. یکی از مهم‌ترین روش‌های استحصال آب از طریق آبخیزداری، استحصال آب باران به‌وسیلۀ سطوح آبگیر باران است.

استحصال آب باران به کلیۀ روش‌هایی اطلاق می­‌شود که در مناطق خشک و نیمه‌خشک برای تأمین آب از باران به‌طور مستقیم و غیرمستقیم معمول می­‌باشد. در این روش‌ها روان‌آب ناشی از باران قبل از اینکه تبدیل به سیلاب شود، به‌وسیلۀ نفوذ دادن به زمین و یا ذخیره در مخازن کوچک، مهار می‌شود و مورد بهره­‌برداری قرار می­‌گیرد. آب استحصال‌شده برای مصارف مختلف مثل شرب، مصارف دام، وحوش یا آبیاری محصولات کشاورزی و تغذیۀ منابع آب زیرزمینی در قالب جمع­‌آوری آب باران از سطوح طبیعی یا پشت­‌بام‌ها واقع می­‌شود.

واژۀ «استحصال آب» برای اولین بار در سال 1963 توسط فردی به‌نام «گدس» استفاده شده است. با این حال استحصال آب باران یک ایدۀ تازه­ نیست؛ برخی محققان با توجه به قرائن موجود، قدمت آن را 4 هزار سال قبل از میلاد مسیح می­‌دانند، یعنی به عصر برنز و زمانی که تمدن‌های آسیایی و آفریقایی با جمع­‌آوری آب باران توانستند در مناطقی که بارش سالانه کمتر از 100 میلی‌متر داشت، نیز کشاورزی را امکان‌پذیر سازند. برخی نیز قدمت آن را در چین تا 6هزار سال قبل از میلاد می­‌دانند.

اگرچه شناسایی علمی انواع سامانه­‌های سطوح آبگیر باران در قالب واژۀ استحصال آب، از کشور تونس توسط پاسی و کولیس (1986) گزارش شده، اما نخستین بار در فلسطین اشغالی توسعه یافته است. با وجود اینکه از هزار سال پیش شیوه­‌های مختلف استحصال آب باران جهت مقابله با کمبود آب به‌کار گرفته شده، ولی هنوز هم استفاده از تکنیک‌های توسعه‌یافته آن جهت تأمین بخشی از نیاز آبی مصارف کشاورزی در سال‌های اخیر رایج است.

مطالعات نشان داده است سامانه­‌های جمع­‌آوری آب باران، رطوبت حجمی خاک را از 17 درصد به 70 درصد افزایش می­‌دهد. همچنین جمع­‌آوری آب باران در قالب کارهای مدیریتی می­‌تواند مقادیر کربن خاک را افزایش داده، کاهش میزان و شدت تغییرات آب‌وهوایی، و افزایش بهره­‌وری کشاورزی و امنیت غذایی را به‌همراه خواهد داشت. به‌عقیدۀ دانشمندان، جمع­‌آوری آب باران می­‌تواند در بهبود پوشش گیاهی، افزایش ظرفیت چرایی و به‌نوعی کاهش یا توقف تخریب محیط زیست در مناطق خشک، که از پدیدۀ بیابان­‌زایی متضرر بوده و به‌عنوان یکی از مسائل مهم تأثیرگذار در این مناطق هست، مفید باشد.

پژوهش‌های مختلف نشان داده­‌اند که سامانۀ گردآوری و استحصال آب باران می­‌تواند به‌طور چشمگیری سبب افزایش رطوبت خاک عمقی و افزایش ضریب آب به خاک و پیرو آن کاهش تبخیر و سیلاب گردد و به همین منظور روش‌های گوناگونی ابداع شده­‌اند تا با ذخیره هرچه بیشتر آب امکان زنده ماندن گیاه را افزایش دهند.

سامانۀ استحصال آب با افزایش نفوذ به خاک، هم به تغذیۀ آب‌های زیرزمینی کمک می­‌کند و هم با کاهش ایجاد روان‌آب، کاهش فرسایش خاک و هدر‌رفت خاک و آب را به‌دنبال خواهد داشت و همچنین با کاهش تبخیر آب، افزایش بهره­‌وری آب رقم خواهد خورد؛ به‌طوری‌که با صرف هزینه­‌ای اندک بیش از 50 درصد از افزایش بهره­‌وری آب رقم خواهد خورد، برای نمونه، تنها استفاده از مالچ کاه و کلش می­‌تواند کاهش 20 درصد تا 40 درصد در مقدار تبخیر داشته باشد.

استفاده از روش‌های استحصال آب باران، معمولاً روش‌های ارزان و آسانی می­‌باشند که توسط مردم بومی با کمی آموزش قابل اجرا هستند. استفاده از این روش‌ها می­‌تواند به‌عنوان یک عملیات بیومکانیکی آسان و ارزان در حفاظت خاک و آب و جلوگیری از فرسایش خاک بسیار کارگشا باشند و حتی به حفظ و پایداری سازه­‌ها و برنامه­‌های حفاظت خاک در پایین‌دست کمک کنند.

سطوح آبگیر باران و استحصال آب باران اهمیت زیادی از لحاظ اکولوژی و مدیریت آب دارد و با بهبود وضعیت رطوبتی خاک و پیروی آن وضعیت پوشش گیاهی می­‌تواند نقش قابل توجهی در بهبود شرایط اکوسیستم داشته باشد.

امروزه با وجود کم­‌آبی که در تمام نقاط کشورمان شاهد هستیم، استحصال آب باران می­‌تواند یکی از راهکارهای مدیریتی مناسبِ ذخیرۀ آب باران در محل بارش باشد، که البته در اکثر نقاط جهان به‌عنوان یک طرح کارآمد در حال بررسی و اجرا می­‌باشد. دانش غنی بومی ما در استحصال آب باران و سطوح آبگیر باران مؤید این ادعاست که می­‌توان از این تکنیک آبخیزداری برای استحصال آب و برای مصارف مختلف شرب، صنعت و کشاورزی در مناطق شهری و روستایی استفاده کرد.

با توجه به الزام قانونی قانون‌گذار مبنی بر افزودن 7.5 درصد به حجم آب استحصالی کشور تا سال 1404 به‌وسیلۀ آبخیزداری، استحصال آب از طریق سطوح آبگیر باران می­‌تواند سهم عمده­‌ای در تحقق این هدف داشته باشد، دراین‌باره در قانون آمده است: «دولت مکلف است به‌گونه­‌ای برنامه­‌ریزی نماید که تا سال 1404 هجری شمسی... حداقل 15 درصد متوسط بلندمدت نزولات آسمانی سالانۀ کشور (هفت و نیم درصد از محل کنترل آبهای سطحی و هفت و نیم درصد از طریق آبخیزداری و آبخوان‌داری) به حجم استحصالی کشور اضافه گردد.»

با توجه به اینکه مطابق آمار اعلام‌شده از سوی وزارت نیرو، حجم بارش سالانۀ کشور حدود 400 میلیارد مترمکعب است، لازم است تا 1404، حدود 30 میلیارد مترمکعب به حجم استحصالی آب کشور از طریق آبخیزداری و آبخوان‌داری اضافه شود و برای این مهم، سطوح آبگیر باران نقش بسیار عمده دارند. تحقق این قانون، نه‌تنها باعث رونق کشاورزی، افزایش تولید ملی، امنیت غذایی و اشتغال­‌آفرینی می‌شود، بلکه می­‌تواند تا حدود زیادی، ترازنامۀ منفی آب‌های زیرزمینی کشور را جبران و سفره­‌های زیرزمینی را تغذیه کند.

انتهای پیام/+