جمع‌آوری ۲۶هزار مصاحبه تصویری از خانواده معظم شهدا/ اجرای پروژه به‌علت بدهی سنگین کند شده است
مدیرعامل مؤسسه فرهنگی هنری حماسه ثارالله کرمان از تولید ۲۶هزار مصاحبه تصویری با خانوادههای معظم شهدا در سراسر کشور خبر داد و گفت: در حال حاضر بدهی سنگینی داریم که کار به‌خاطر آن محدود شده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، با توجه به سخنان رهبر انقلاب نسبت به تکریم خانواده معظم شهدا ثبت خاطرات والدین معظم شهدا از ضروریات و گامی اساسی در جهت شناساندن سیره و منش شهدا به نسل نوجوان و جوان است. نسلی که جنگ را درک نکرده‌اند با مشاهده و مطالعه این اسناد مهم و ارزشمند می‌تواند به رشادت‌ها و ایثارگری‌های شهدا پی ببرند و با فرهنگ دفاع مقدس آشنا شوند. ثبت خاطرات و جمع‌آوری آثار شهدا از کارهایی است که باعث ماندگاری اندیشه‌ها و آرمان‌های والای شهدا می‌شود.
رهبر معظم انقلاب در دیدار با اعضای ستادهای کنگره شهدای استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و خراسان شمالی فرمودند: "باید از فرصت باقیمانده برای گفت‌وگو با پدران و مادران شهیدان و دست یافتن به جزئیاتی روشن در خصوص خاستگاه، محیط پرورش، موقعیت و طبقه‌ی اجتماعی و جزئیات خلق‌وخوی شهیدان استفاده کرد".
از همین رو مؤسسه فرهنگی هنری ثارالله کرمان اقدام به ضبط و ثبت گفت‌و‌گوهایی با والدین شهدا کرده است. در ادامه با محمدمهدی ابوالحسنی مدیرعامل این مؤسسه درباره کیفیت و چگونگی این کار به گفت‌وگو نشسته‌ایم؛
*آقای ابوالحسنی، کمی برایمان از مؤسسه ثارالله و جرقه آغاز این کار بگویید.
مؤسسه فرهنگی هنری حماسه ثارالله کرمان در سال 1390 به همت جمعی از فرمانده‌هان و رزمندگان لشکر 41 ثارالله در دوران دفاع مقدس راه‌اندازی شد. یکی از طرح‌هایی که در اوایل سال 1391 توسط مؤسسه اجرایی شد، پروژه مصاحبه با والدین شهدای استان کرمان بود .این مصاحبه‌ها با رویکرد سبک زندگی والدین، چهار مقطع از زندگی ایشان را مورد بررسی قرار داده است که نسب‌شناسی شهدا نیز بخشی از این طرح را شامل می‌شود. طی دو سال اجرای این طرح با بیش از 3 هزار و 700 مصاحبه با قریب 5 هزار نفر از والدین شهدا گفت‌وگو کردیم. دوستانی که همکاری کردند عمدتاً جوان و علاقه‌مند به این حوزه بودند که با کمترین هزینه این پروژه را به انجام رساندند.
*چگونه این کار را در سطح ملی کردید؟
این پروژه در کرمان که کارش تمام شد، گزارش آن را در تهران به بعضی از دوستان ارائه دادیم و آنها پیشنهاد دادند که این کار به صورت ملی هم بشود. ما اعلام آمادگی کردیم و طرحی را به عنوان "نهضت جمع‌آوری اسناد معنوی دفاع مقدس" ارائه دادیم که با حداقل هزینه در کشور اجرا می‌شد. در آغاز، کار را در 10 استان شروع کردیم و بعدها به 25 استان افزایش پیدا کرد.
*از چه سالی این طرح را شروع کردید؟
از اواسط سال 1394 کار را شروع کردیم و تاکنون ، بیش از 22 هزار مصاحبه با قریب به 32 هزار نفر از والدین شهدا در کشور به جز استان کرمان کردیم.
*همه همکارانتان ساکن کرمانند؟
نه، ما اشخاصی که در این حوزه کار می‌کردند را از کل کشور جذب کردیم. عزیزانی که در این استان‌ها مخلصانه در حوزه شهدا کار می‌کردند را شناسایی و با آنها ارتباط گرفتیم و در راستای یکسان‌سازی، شیوه‌نامه‌های مختلفی را تهیه و تدوین کردیم و آموزش‌های لازم را به این دوستان دادیم.
علاوه بر این تجهیزات و امکانات کار را با کمترین مبلغ تهیه و در اختیار تیم‌هایی که تشکیل شده بود قرار دادیم و هزینه آن را هم به صورت اقساط از قراردادهایشان کسر می‌کردیم .اینها خودشان در خانه شهید حضور پیدا می‌کردند و مصاحبه‌ها را می‌گرفتند. با وجود اینکه این دوستان آماتور بودند اما تلاش می‌کردیم تکنیک‌های مصاحبه را از لحاظ فنی و محتوایی بر اساس آموزش‌هایی که داده بودیم از آنها مطالبه کنیم و اگر هم خطایی می‌کردند بدون اغماض جریمه می‌‌شدند همین امر باعث شده بود که با رفع نواقص و معایب کیفت کار بهتر شود.
این کار اتفاق فرهنگی خوبی بود که بدون هیچ هیاهویی به همت گروهی از علاقه‌مندان به فرهنگ شهدا در سراسر کشور اجرایی شد و همه برادران و خواهرانی که در این پروژه همکاری می‌کردند از این بابت خوشحال بودند که یکی از مطالبات حضرت آقا که سال‌ها بر زمین مانده بود را توفیق اجرایش را پیدا کرده‌اند. بعدها ایشان در سال 1395 در جمع اعضای ستادهای برگزاری کنگره شهدای استان‌های کهگیلویه و بویراحمد و خراسان شمالی مصداقی بر این امر تأکید کردند: "چند نکته اساسی در اینجا هست که باید به اینها توجّه کرد. یکی این است که ما در بیان زندگی‌نامه‌ی شهیدان سعی کنیم خصوصیّات زندگی اینها و سبک زندگی اینها و چگونگی مشی زندگی اینها را تبیین کنیم، این مهم است. از فرصت باقیمانده استفاده کنید برای گفت‌وگو با پدر و مادرها. خیلی از پدر و مادرها از دنیا رفته‌اند و این فرصت از دست ما و شما گرفته شده که ما ببینیم خاستگاه این جوان چیست. پدر و مادر وقتی حرف می زنند، نشان‌دهنده این است که این جوان در یک چنین فضایی نشو و نما کرده؛ این خیلی مهم است." پنجم مهرماه 1397
*به صورت جزئی در بقیه استان‌ها چه تعداد مصاحبه گرفته شده است؟
اجازه بدهید این آمار را از روی آخرین لیستی که دوستان واحد ساماندهی در اختیارم گذاشته‌اند برایتان بخوانم:
«آذربایجان شرقی 1313 » - «آذربایجان غربی 310 » - «اصفهان 2875 »- «البرز 1303» - «تهران 4928 » - «خراسان جنوبی 60»- «خراسان رضوی 1170» - «خراسان شمالی 408» - «خوزستان 1224» - «زنجان 663» - «سمنان 334»- «فارس 1373»- «قم 1699» - «کردستان 49» - «کرمان 3749»- «کرمانشاه 145» - «کهگیلویه و بویراحمد 16» - «گلستان 505» - «گیلان 615» - «لرستان 477» - «مازندران 1051» - «مرکزی 696» - «هرمزگان 31»- «همدان 105» - «یزد 937 » –که در مجموع تاکنون 26 هزار 36 مصاحبه با قریب 36 هزار و 500 نفر از پدران و مادران شده است.
*با توجه به این آمار پس آرشیوی بسیار غنی در اختیار دارید؟
بله الحمدالله آرشیو ارزشمندی داریم که علاوه بر موارد مرتبط با والدین شهدا هزاران ساعت مصاحبه با رزمندگان ،جانبازان ،آزادگان ،همسران و فرزندان شهدا ،و دیگر مؤثران در دفاع مقدس و همچنین صدها هزار سند و عکس در آن موجود است.
تجربه ما این است که در ایران چیزی به نام بانک اطلاعات اهمیت چندانی ندارد. این را وقتی متوجه شدیم که اطلاعاتمان را به اشخاص و جاهای مختلف ارائه دادیم و کمتر شاهد بازخورد مثبت بودیم. اطلاعات و بانک‌های اطلاعات در دنیا از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. شما به مؤسساتی مثل گوگل نگاه کنید برای بحث اطلاعات و ذخیره‌سازی به چه میزان فعالیت و سرمایه‌گذاری می‌کنند؟ در غرب میزان سرمایه‌گذاری در حوزه اطلاعات چه‌بسا از سرمایه‌گذاری در حوزه نظامی بیشتر است زیرا اطلاعات علمی و فرهنگی امروزه به عنوان یکی از ابزارهای تغییر در فکرها و اذهان ملت‌ها بیش از ابزار نظامی موثر است.
*برای ارائه این اطلاعات شیوه نامه دارید؟
ارائه اطلاعات کار بعدی ما در مؤسسه است. اما قبل از آن باید اطلاعات ساماندهی شوند خوشبختانه دوستان ما از آغاز شروع مصاحبه‌ها برای جلوگیری از دپوی اطلاعات همزمان با ارزیابی فنی و محتوایی مصاحبه‌ها، طرح ساماندهی مصاحبه‌ها و اسناد جمع‌آوری شده را در دستور کار خود قرار داده‌اند و در حال حاضر بیش از 70% از مصاحبه‌ها در قالب چند نرم‌افزار تخصصی نمایه‌سازی شده‌اند به گونه‌ای که در کمترین زمان ممکن امکان دسترسی به مطالب با موضوعات مختلف وجود دارد.
مطلب مهمی که در حوزه داده‌های موجود ما قابل توجه است این است که تولید و جمع‌آوری اطلاعات به گونه‌ای طراحی شد که از آن تعداد زیادی محصول قابل استخراج باشد به عبارتی نگاه تک‌محصولی به اطلاعات نداشتیم بنابراین تلاش شد به اندازه فهم خودمان نیازهای حوزه‌های مختلف مرتبط با فرهنگ شهدا را در امروز و در ده‌ها و صدها سال آینده بر آورد کنیم و حتی پا را از این فراتر گذاشتیم و بعضی مطالب مرتبط با جامعه‌شناسی و مردم‌شناسی ایران امروز را در قالب این طرح مورد توجه قرار دادیم.
به عنوان نمونه قرار شد که مصاحبه‌ها با زبان و لهجه محلی شود و با توجه به اجرای این طرح در صدها شهر و روستا در سراسر کشور امروز بانک ارزشمندی از گویش‌های مختلف مردم ایران در اختیار داریم که می‌تواند در حال حاضر و آینده مورد استفاده ایرانشناسان قرار گیرد.
نمونه دیگری را که بد نیست برایتان بگویم، اولین روزی که شروع به این کار کردیم در شیوه‌نامه فیلمبرداری یکی از الزامات، ثبت تصاویر خیابان،کوچه، نمای بیرونی و معماری داخلی خانه‌های شهدا بود، چرا؟ چون فکر کردیم آدم‌های 100 سال بعد اگر به این بانک رجوع کردند با توجه به اینکه تقریباً بیش از 25 استان، 100 شهر و صدها روستا را ثبت شده است می‌توانند معماری ایران را در این مقطع از تاریخ مورد مطالعه قرار بدهند.
ببینید وقتی نگاه وسیع‌تر شد خروجی داده هم گسترده تر می‌شود و زمانی که کسی رجوع می‌کند به این اطلاعات با فرهنگ والدین شهدای ما آشنا خواهد شد و در کنارش معماری و لهجه‌های ایران که موضوع کمتر مورد توجه بوده است را هم می‌بیند، با این رویکرد است که شما می‌توانید از این اطلاعات مستند بسازید، کتاب دربیاورید، سبک زندگی و نسب‌شناسی و بسته به علاقه و نیاز و موضوعات مختلف بهره‌برداری کنید.
*آیا محققان می توانند به این اطلاعات رجوع کنند؟
برای کسانی که می‌خواهد کار مطالعاتی کنند ما این فرصت را رایگان در اختیارشان می‌گذاریم و تلاش می‌کنیم در آینده امکان بهره‌برداری بیشتر را برای محققین ایجاد کنیم.
*آیا می‌توانید در فضای مجازی منتشر کنید؟
داده، یک سرمایه است این سرمایه را باید بر اساس ضرورت‌ها منتشر کرد. امکان اینکه بتوانیم همه اطلاعات را در فضای مجازی منتشر کنیم وجود ندارد اما به‌زودی بخشی از اطلاعات را در قالب‌های مختلف ارائه خواهیم کرد.
*این موضوع نسب‌شناسی به چگونه‌ای صورت می‌گیرد؟
بخشی از این مدل مصاحبه‌ها نسب‌شناسی است از پدر و مادر شهید راجع به اجدادشان در رابطه با شغل، نحوه امرار معاش، تدین آنها و... سؤال می‌شود، مطالبی که با آن می‌توان به نتایج ارزشمندی در حوزه‌های نسب‌شناسی و رفتار‌شناسی افراد برسیم. به عنوان مثال یکی از مصاحبه‌های ما با خانواده‌ای که چهار شهید تقدیم کرده بود صورت گرفت. پس از بررسی یکی از دلایل این تعداد شهید خانواده این بود که اجداد آنها در دو قرن قبل عمدتاً از علمای دین و عامل به دین بوده‌اند. اینها مسائلی است که بعدها قابل مطالعه است. روزی یکی از همکاران ما گفت حالا که پیش والدین شهدا می‌روید سؤالی هم بپرسید که والدین شهدا در قدیم روزهای زندگی‌شان را چگونه سپری می‌کردند، این سؤال اضافه شد که بسیار الگوساز بود و از دل همین سؤال 10ها روش زندگی قابل استخراج است.
*در حال حاضر شما به طور مثال در آذربایجان چند مصاحبه دارید؟
حدود یک‌هزار و 500 مصاحبه داریم.
*اطلاعات این یک‌هزار و 500نفر را در آذربایجان قرار نمی‌دهید و اگر کسی بخواهد باید به کرمان مراجعه کند؟
بخش مهمی از این پروژه زیرساخت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری است. این زیرساخت در کرمان وجود دارد که اطلاعات آنجا ذخیره می‌شود، ما این امکان را در دیگر استان‌ها نداریم. در این 6 سال هم بیشتر روی موضوع جمع‌آوری و ساماندهی متمرکز بودیم . ان‌شاالله در آینده برای استان‌هایی که با اکثر والدین شهدا مصاحبه کنند و زیرساخت را فراهم کنند اطلاعات را در اختیار می‌گذاریم.
*آیا مصاحبه‌های صورت گرفته می‌توانند محققان را اقناع کنند؟
مطمئناً نمی‌توانیم همه آدمهایی که به این بانک مراجعه می‌کنند را اقناع کنیم ما به اندازه توان و فهم خودمان کاری را کرده‌ایم اما در حوزه‌های مختلف حداقل‌ها و گاه حداکثرهایی را در اختیار داریم. فرض کنید کسی که می‌خواهد کار مستندسازی بکند می‌آید حداقل در اینجا کشف سوژه می‌کند. یا همین بزرگوارانی را که ما سراغشان رفتیم بالای یک پنجم‌شان به رحمت خدا رفتند یعنی ما حداکثری از آنها را هنوز داریم که می‌توان از آن بهره زیادی برد.
*آیا کاری که می‌کنید موازی کاری نیست؟
معمولاً برخی کلمات مثل موازی‌کاری ما را متوقف می‌کنند. شخصی می‌رود مصاحبه می‌کند طرف دوم هم همان کار را می‌کند، می‌گویند چرا موازی کاری کردید، اما به این دقت نمی‌کنند که سؤالات جدیدی پرسیده و یا جواب‌های کامل‌تری گرفته می‌شود. این یعنی مکمل هم بودن. 27 هزار مصاحبه را با مصاحبه‌های قبلی تطبیق بدهید بسیاری از مصاحبه‌ها برای اولین‌بار شده است. بعضی از مصاحبه‌های قبلی تنها خاطره‌ای از شهید است اما در این مصاحبه‌ها از شجره‌نامه گرفته تا ازدواج والدین شهدا، سبک زندگی آنها تا روش تربیت فرزندان، در قالب 4 مقطع زندگی از صدها موضوع و ریزموضوع سؤال شده است.
*آیا کارتان را با اصول حرفه‌ای جلو می‌برید؟
اگر ما می‌خواستیم با نگاه حرفه‌ای شروع کنیم اصلاً توان این کار را نداشتیم. بنابراین با نگاه آماتور شروع کردیم .همین امر باعث شده بود که توقع از کار بالا نرود و کار به سرعت پیش برود. همزمان با اجرای پروژه با برگزاری جلسات و دوره‌های آموزش تخصصی تلاش می‌کردیم کیفیت کار را افزایش بدهیم.
یادم هست بعد از پیشرفت 10 درصد کار جلسه‌ای را با حضور همه دوستان در تهران برگزار کردیم. در آن جلسه آیت‌الله حائری شیرازی را دعوت کردیم که نگاهشان در این حوزه‌ها بسیار عمیق بود، ایشان در همان جلسه دیدگاه معنوی ارزشمندی را در رابطه با محتوا ارائه دادند. بعد از آن هریک از استان‌ها مصاحبه‌های انجام یافته خود را در جلسه با تجربیات به دست آمده ارائه می‌دادند و همه دوستان کارها را می‌دیدند و نقاط ضعف و قوت آنها را تجزبه می‌کردند، این عقل جمعی بزرگترین تجربه ما بود که در این کار کسب کردیم. علاوه بر این کار را به صاحبنظران هم نشان می‌دادیم تا به بهتر شدن کار کمک کنند. یکی از این بزرگواران استاد کمره‌ای بودند که در ارتقای کار ما نقش بسزایی داشتند.
در حال حاضر وقتی مصاحبه پدر یا مادر شهیدی رامی‌بینیم که سوژه خوبی است برای آن کتاب می‌نویسیم و یا مستند می‌سازیم. اینها چیزهایی است که در حین کار اتفاق افتاد اما اگر می‌خواستیم از اول نگاه آرمانی داشته باشیم اصلاً به این محصولات ارزشمند نمی‌رسیدیم.
در کنارمصاحبه‌ها از والدین عکس هم می‌گرفتیم تا کنون 180 هزار عکس والدین و 375 هزار سند مربوط به شهدا را همزمان جمع‌آوری کردیم.
اجازه بدهید برای تبرک مصاحبه، خاطره‌ای از هزاران خاطره این مصاحبه‌ها را برایتان تعریف کنم. مسئول پروژه ما در آذربایجان شرقی با خانواده شهیدی مصاحبه گرفته بود که به خاطره زردآلو معروف شده است؛ این مادر شهید تعریف می‌کرد من وقتی این بچه را باردار بودم یک روز رفتم خانه یکی از اقوام و من یقین داشتم که این زردآلویی که جلوی من گذاشتند را از راه حلال درنیاوردند و اصرار می‌کردند که بخورم. من ماندم که چه کار کنم از یک طرف اصرار میزبان و از طرف دیگر اگر حرام بخورم بر بچه‌ام تأثیر می‌گذارد. شروع کردم به دعا کردن که خداوندا به واسطه اصرار اینها من یک زردآلو می‌خورم و از تو می‌خواهم روی جنین در شکمم تاثیر نگذارد. ادامه قصه جالب است می‌گوید من 20 سال اضطراب داشتم که این زردآلو روی این بچه تأثیر گذاشته است یا نه تا اینکه شهید شد و مطمئن شدم که تأثیر نگذاشته است. خاطره‌ای به این زیبایی راجع به رزق حلال می‌توانید پیدا کنید؟ همین خاطره خروجی ما از 27 هزار مصاحبه باشد کار خودمان را کرده‌ایم.
*این لیست را خودتان انتخاب کردید؟
خیر 110 تیم در این پروژه با ما همکاری کردند، برای مثال ما در تهران چهار تیم داشتیم که مصاحبه‌ها را می‌کردند. اینها برای شناسایی اگر جایی بنیاد شهید کمک کرده است از ظرفیتهای بنیاد شهید و اگر جای دیگری بنیاد حفظ آثار کمک کرده باشد از ظرفیتهای آنها و هرتیمی کار را به روش خود پیش برده‌اند. هر خانواده شهیدی را شناسایی می‌کردیم سراغش می‌رفتیم و هیچ تقدم و تأخر و جایگاهی در کار نبود، به همین خاطر شما خانوادههای شهیدی را می‌بینید که برای اولین‌بار معرفی شده‌اند.
*جمع‌آوری این مصاحبه‌ها ادامه دارد یا متوقف شده است؟
متاسفأنه خیلی آرام و به صورت لاک‌پشتی در حال حرکت است در حال حاضر بدهی سنگینی داریم که کار به خاطر آن محدود شده است.
ظرفیت والدین شهدا خیلی مهم است و در آینده می‌تواند بسیار مؤثر باشد. گفتمان شهدا، موضوعی است که رهبر انقلاب، امام و بزرگان ما بارها بر آن تأکید کرده‌اند. متأسفانه این گفتمان کمتر ثبت شده است ما در حوزه‌های ثبت تاریخ شفاهی جنگ معمولاً دنبال سوژه‌های مشهور رفتیم و بیشتر از اینکه به تکثر شهدا فکر کنیم به سوژه‌های خاص پرداختیم، اینکه در مقطعی از تاریخ، این همه انسان متعالی شده‌اند این زیاد شدن نشان می‌دهد که انقلاب اسلامی خروجی‌های بسیار ارزشمندی داشته است که به نظر ما باید همه آنها را به عالم معرفی کنیم و با اشخاصی که با این انسان‌های بزرگ ارتباط داشته‌اند مصاحبه بکنیم.
آمار شهدای دفاع مقدس 188 هزار نفر است که 16 هزار نفر در بمباران‌ها شهید شدند و 172 هزار رزمنده میدان جنگند. این 172 هزار انسان صالح و شهید که می‌توانند منشأ تحول در افکار نه فقط ملت ما بلکه در همه جهان باشند را باید فرهنگسازی کنیم. اینکه به سمت نهضت جمع‌آوری رفتیم و عنوانش را اسناد معنوی گذاشتیم یعنی بیش از اینکه بخواهیم خودمان را معرفی کنیم افکارمان را معرفی می‌کنیم. اگر نگاهمان معنوی باشد و با این رویکرد جمع‌آوری را جلو ببریم می‌توانیم تأثیرگذار باشیم و آیندگان حتماً از گنجینه‌ای ارزشمند بهره خواهند برد. ان‌شاءالله
انتهای پیام/