کارگاه نوحه‌سرایی|مهم‌ترین و فراگیرترین آیین دینی مردم نوحه‌خوانی است
مهدی زنگنه معتقد است امروزه فراگیرترین آیین دینی مردم، نوحه‌خوانی است که دلیل فراگیری‌اش نسبت به بقیه آیین‌ها مانند مناجات‌خوانی وجود ریتم و موسیقی است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، دوره دوم از کارگاه نوحه و سرود آیینی با حضور مهدی زنگنه و جمعی از شاعران آیینی کشورمان در باشگاه خبرنگاران پویا در حال برگزاری است. در این کارگاه مهدی زنگنه شاعر و مداح اهل‌بیت (ع) نکاتی را درباره ساخت و تولید نوحه و موسیقی به علاقه‌مندان این حوزه آموزش داد.
گزیده هفتیمن جلسه از دوره دوم این کارگاه به‌شرح ذیل است:
در جلسات پیشین درباره عناصر نوحه و سرود گفت‌و‌گو کردیم و آموختیم که نوحه و سرود آیینی از سه عنصر شعر، ملودی (نغمه یا مایه ملودی) و ریتم (ضرباهنگ) تشکیل می‌شود. همچنین عرض کردیم که این عناصر باید با یکدیگر همسو و همگام باشند تا حال و هوای مورد نظر نوحه‌سرا را به مخاطب منتقل کنند. به عنوان مثال آن هنگام که تصمیم می‌گیریم نوحه‌ای حماسی بسازیم باید جنس ملودی و ضرباهنگمان نیز در همین راستا باشد. در این جلسه قصد داریم درباره ویژگی‌های هرکدام از این عناصر به ویژه ریتم صحبت کنیم.
ضرباهنگ چیست؟
تکرار هر عنصر دیداری یا شنیداری (یا حتی لامسه) که در فواصل منظمی حس می‌شود، ریتم (ضرباهنگ) نام دارد. در حواس پنج‌گانه انسان بینایی و شنوایی بیشتر از بویایی و چشایی در معرض ریتمند. حس لامسه نیز گاهی در معرض ریتم خواهد بود. از این رو در تمام هنرهای دیداری و شنیداری، ریتم یکی از مهم‌ترین عناصر محسوب می‌شود.
ریتم یکی از مفاهیم حائز اهمیت در هنرهای تجسمی مانند نقاشی و تصویرگری و مجسمه‌سازی و عکاسی است. در شعر و موسیقی نیز مهم‌ترین و تعیین کننده‌ترین عنصر به حساب می‌آید. تمام قالب‌های شعر کلاسیک و نیمایی وزن دارند و وزن همان ریتم است. در طبیعت نیز گردش زمین به دور خود و خورشید، توالی روزها و ماه‌ها و سال‌ها، ضربان قلب و غیره نیز نمونه‌های قابل توجهی برای درک مفهوم ریتمند.
در علم موسیقی نیز به گفته بسیاری از علمای موسیقی، ریتم اصلی‌ترین عنصر است. ممکن است بگویید موسیقی با نُت شکل می‌گیرد! بله! اما اگر هیچ سازی و آوازی وجود نداشته باشد نیز، با وسیله‌ای که فقط بتوان با آن ریتم ایجاد کرد، می‌توان موسیقی را خلق کرد.
ریتم در آیین‌های مذهبی
در تاریخ زندگانی بشر ریتم یکی از عناصر اصلی نیایش‌ها و عبادات انسان علی‌الخصوص آیین‌های مذهبی دسته‌جمعی بوده است. شاید یک نفر در خلوتش با خدای خود حرف بزند و نیایش کند. اما آن هنگام که قرار است نیایش‌ها به صورت گروهی شود، عنصر ریتم وارد می‌شود تا مراسم آیینی منظم شکل بگیرد. در روزگار ما و در جامعه شیعیان، مهم‌ترین و فراگیرترین آیین دینی مردم، نوحه‌خوانی است که دلیل فراگیری‌اش نسبت به بقیه آیین‌ها مانند مناجات‌خوانی و مدح‌خوانی و مرثیه‌سرایی، همین عنصر ریتم است.
مراد ما از واژه ریتم در نوحه‌سرایی اندکی با ریتم در موسیقی تفاوت دارد. در علم موسیقی ریتم‌های معینی مانند شش هشتم، دو چهارم، چهار چهارم و غیره تدوین شده است. اما منظور ما از ریتم در نوحه ریتم‌های شناخته شده در علم موسیقی به علاوه وزن عروضی ابیات است.
نوحه‌سرای موفق کسی است که با حضور در چند جلسه آموزشی، ریتم‌های معمول موسیقی را بیاموزد. در ضمن اوزان عروضی شعر فارسی را بشناسد. تا بداند ملودی تازه‌ای را که ساخته چگونه پردازش کند. اصلاً کار سختی نیست! نترسید! اگر گوش و هوش موسیقایی داشته باشید خیلی سریع یاد می‌گیرید! کما این که خیلی از نکات را به واسطه حضور در جلسات و هیأت‌ها به صورت سماعی آموخته‌اید.
این را بدانید در نوحه‌های ما اصولاً دو ریتم شش هشتم و دو چهارم بیشترین کاربرد را دارند. نوحه‌های سنتی مانند" امشبی را شه دین و حسین سرباز ره دین بود" شش هشتم ، و زمینه های جدید مانند "دل دریا و جنگیدم به نفس‌های آتشینم" دو چهارم‌اند.
ریتم در ساخت نوحه
ریتم شخصیت اثر را تعیین می‌کند. گاهی ملودی غمناک با ریتم حماسی تبدیل به اثر حماسی می‌شود. مثال برجسته‌اش سرود ای ایران ساخته مرحوم روح‌الله خالقی با شعری از مرحوم حسین گل‌گلاب است. ملودی در آواز دشتی است. اما با ریتمی حماسی تبدیل به اثری حماسی شده است. البته شاعر نیز هنگام سرایش از واژگان فارسی با حال و هوای حماسی استفاده کرده است.
شبیه این اتفاق در بسیاری از نوحه‌های مرحوم حبیب‌الله معلمی که در دهه 1360 برای حاج‌صادق آهنگران ساخته نیز رخ داده است. ملودی "سوی دیار عاشقان" را بدون ریتم یا در ریتمی دیگر بخوانید؛ متوجه می‌شوید که چقدر سوزناک است. در دستگاه شور است و با اندکی تغییر ریتمیک تبدیل به اثری غمبار می‌شود. اما با ریتم شش هشتم و واژگانی حماسی، اثری هیجان انگیز و حماسی بر مخاطب می‌گذارد.
انتهای پیام/