«معجزه آبخیزداری» | "شهر اسفنجی"، نسخۀ چینیِ مقابله با سیل

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، شاید هیچ‌جا ایدۀ "شهرهای اسفنجی" را مثل چین با شور و اشتیاق نپذیرفته باشد. این اشتیاق بدین دلیل است که معدودی از کشورها با مشکلات دوگانۀ شهرنشینی سریع و مدیریت ضعیف آب، آنقدر دردناک می­‌جنگند. طبق اعلام سازمان ملل متحد، نیمی از 657 شهر چین با مشکل کمبود آب مواجه هستند و نیمی دیگر نیز معیارهای لازم برای جلوگیری از سیل را ندارند. برای نمونه در سال 2013 که بیش از 230 شهر چین تحت تأثیر سیل قرار گرفت، 90 درصد از مناطق قدیمی شهرها حتی برنامۀ اولیه برای مقابله با سیل نداشتند.

مزید بر این دلایل، وقوع سیل­‌های خطرناک و مرگبار که منجر به کشته شدن بیش از یک میلیون نفر از مردم چین در 50 سال اخیر شده، موجب شده مسئولان چینی خطر سیل را جدی بگیرند و برای تأمین آب آشامیدنی و مقابله با سیل، راهبرد «شهر اسفنجی» را مطرح کنند. در چین طبق آمار، حدود 450 میلیون نفر در خطر وقوع سیل هستند. بخش‌هایی از چین به‌ویژه بخش­‌های شمالی آن مستعد سیل است. برای نمونه در تابستان سال 2016، باران­‌های شدید باعث خسارت در سراسر شمال چین شد.

شهر اسفنجی، شهری است که اساس و مبنای آن را، یکی از اصول مسلّم و قطعی علم آبخیزداری و علم هیدرولوژی تشکیل می‌دهد؛ این اصل عبارت است از: «گیرش آب باران در مبدأ بارش و نفوذ آن به زمین». به گفتۀ دانشمندان و سیاست‌مداران، شهرهای اسفنجی، تجسّم چنان محیط شهری است که تقریباً هر قطره باران در آن اسیر، کنترل و در مصارف مختلف مانند شرب، کشاورزی، آبیاری فضای سبز و غیره مورد استفاده مجدّد واقع می­‌شود.

شهر اسفنجی طیف گسترده­‌ای از مزایا و فواید را دربرمی­‌گیرد؛ از جملۀ این مزایا تأمین آب بهداشتی و سالم برای شهر است. با توجه به اینکه برای مصارف شرب، آب سالم بیشتر از آب­‌های زیرزمینی تأمین می­‌شود، نفوذ آب به داخل زمین و تغذیۀ سفره­‌های زیرزمینی موجب خودکفایی در تأمین آب شده و به شهرها این اجازه را می­‌دهد که به‌طور فزاینده به منابع آب از داخل مرزهای خود اعتماد کنند. افزون بر این، آب زیرزمینی به‌دلیل انجام عملیات تصفیه و فیلتر شدن طبیعی رواناب­‌ها، بسیار سالم بوده و نیازی به هزینه­‌های گزاف برای تصفیه نیست و این به معنی کاهش هزینه­‌های زیست محیطی و بهداشتی است.

مزیّت دیگر شهر اسفنجی، کاهش ریسک سیل است؛ سالانه میلیون­‌ها یا میلیاردها مترمکعب آب شیرین و گوارا از آسمان به شهرهای جهان می­‌ریزد، اما بیشتر آنها مستقیماً به رودخانه­‌ها، زه‌کشی­‌ها و رودخانه­‌ها منتقل می­‌شود و یک منبع طبیعی با ارزش هدر می‌رود. در بدترین حالت، این بارش­‌ها می­‌تواند منجر به سیلاب­‌های ویرانگر شهری شود که نمونه­‌های این سیل‌ها در مناطق مختلف جهان دیده می­‌شود.

ایجاد این سیلاب­‌ها در شهرها بدان علت است که گسترش شهرنشینی باعث توسعۀ سطح سخت و غیرقابل نفوذ در شهرها شده که این مسئله جریان طبیعی آب (چرخۀ هیدرولوژی) را مسدود می­‌کند. به گفتۀ کارشناسان در محیط طبیعی و بنا بر علم هیدرولوژی، بیشتر باران­‌ها به زمین نفوذ می­‌کنند یا توسط آب­‌های سطحی دریافت می­‌شوند، اما هنگامی که آسفالت­‌های سخت و غیرقابل نفوذ در مقیاس بزرگ شهری وجود دارد، این چرخۀ طبیعی مختل می­‌شود و آبی که نمی­‌تواند در زمین نفوذ کند، به‌صورت رواناب و سیل در شهرها جاری می­‌شود. اکنون فقط در حدود 20 تا 30 درصد از آب باران در مناطق شهری به زمین نفوذ می‌کند، بنابراین گردش آب طبیعی را شکسته و باعث آبگرفتگی و آلودگی آب‌های سطحی می­‌شود.

فایده و مزیت دیگر شهر اسفنجی، گسترش فضاهای شهری سبزتر، سالم­‌تر و لذت‌بخش­‌تر است. فضاهای سبز، زیبایی­ چشم‌انداز و ایجاد مناطق سرسبز شهری، کیفیت زندگی را بهبود می­‌بخشد و زندگی را لذت­‌بخش و دلپذیرتر می­‌سازد. علاوه بر این باعث افزایش ارزش اراضی به‌دلیل فضای زیبا و دلپذیر خواهد شد.

وجود این فواید و مزایا و نیز وقوع سیل­‌های فاجعه‌بار در پکن در سال 2012، باعث شد به‌طور جدی پیشگیری از سیل به‌عنوان یکی از برنامه­‌های دولت مطرح شود و در دسامبر 2013 رئیس‌جمهور شی‌جی‌پینگ در قالب یک برنامۀ ملی ایدۀ ایجاد شهرهای اسفنجی را برای مقابله با جاری شدن سیل در شهرهای چین اعلام کرد. وی در این برنامه این موارد را خواستار شد: ارتقای زیرساخت­‌های زه‌کشی شهری، اولویت داشتن حفظ منابع ارزشمند آب و باران، سیستم­‌های طبیعی برای زه‌کشی، ایجاد احتباس، نفوذ و تصفیه طبیعی؛ و تأکید کرد: شهرها باید مثل یک اسفنج، آب باران را در خود حفظ کنند و این آب در مصارف مختلف مورد استفاده واقع شود.

ابتکار عمل اسفنج شهر در سال 2015 با هدف مقابله با رواناب و سیل، تغذیۀ آب­‌های زیرزمینی و استفادۀ آن در مصارف مختلف به‌خصوص شرب و تحقق امنیت آبی در 16 شهر از جمله شنژن، پکن، شانگهای و ووهان آغاز شد. چینی‌ها انتظار دارند در دهۀ آینده حداقل 600 شهر دیگر به این پروژه اضافه شوند.

تاکنون بیش از 12 میلیارد دلار برای کل پروژه‌های اسفنجی در شهرهای چین هزینه شده است. تأمین مالی این طرح­‌ها نیز بدان‌گونه است که دولت مرکزی حدود یک پنجم بودجۀ مورد نیاز را تأمین کرده و مابقی باید توسط دولت­‌های محلی و بخش خصوصی فراهم شود.

بر اساس راهبرد کلان «شهر اسفنجی»، تا سال 2020 دولت در نظر دارد در شهرهای اسفنجی، حداقل 70درصد رواناب آبراهه­‌ها، توسط زمین جذب و  مجدداً مورد استفاده قرار گیرد و تا سال 2030، 80درصد آب باران باید در نقطۀ بارش جذب شود. برای همین منظور، شهرها ازجمله اماکن عمومی، مدارس و مناطق مسکونی باید مجدداً نوسازی شوند تا بتوانند آب بیشتری جذب کنند.

از ویژگی­‌های «شهرهای اسفنجی» چین که با بهره­‌گیری از اصول و تکنیک­‌های اولیه و بدیهی، ولی مدرن و امروزی آبخیزداری انجام می­‌شود می­‌توان به خیابان­‌های گسترده­‌ای که با روکش­‌های نفوذپذیر ساخته می­‌شوند، افزایش پوشش گیاهان و مخازن آب در بالای ساختمان­‌ها برای کند کردن جریان آب باران و جلوگیری از جاری شدن سیل، ایجاد استخرهای مصنوعی، تالاب‌ها و باغ باران که باران‌های اضافی را در مخازن زیرزمینی و تونل‌ها ذخیره می‌کند، اشاره کرد.

چینی­‌ها ادعا می­‌کنند شهر اسفنجی جامع­‌ترین برنامه برای مدیریت آب باران تا به امروز است؛ زیرا که نه‌تنها شامل طیف گسترده­‌ای از مدیریت چرخۀ آب شهری را شامل می­‌شود، بلکه دارای مبانی و اصول محکم، استوار و دقیق است که با جدیدترین فناوری­‌ها نیز پشتیبانی می‌شود.

انتهای پیام/