«معجزه آبخیزداری» | چگونه می‌توان خسارت ناشی از سیل را یک‌دهم کرد؟
به‌خلاف تصور رایج، خسارات سیل نتیجۀ تکرار یا شدت سیل نیست بلکه عدم‌رعایت روشهای مدیریت آبخیزداری به این امر دامن می‌زند. مطالعات نشان می‌دهد بارعایت این موضوع می‌توان خسارت سیل را تا ۱۰برابر کاهش داد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، علم آبخیزداری، طیف گسترده‌ای از دانشها، روشها و تکنیک‌ها را در بر می‌گیرد. رعایت این موارد می‌تواند نقش بسزایی در مقابله با پدیدۀ طبیعی سیل یا کاهش خسارات ناشی از آن داشته باشد. یکی از این موارد، به‌کارگیری روشهای مدیریتی است. روشهای مدیریتی به اقداماتی گفته می‌شود که در آنها به‌جای مهار فیزیکی سیلابها، بر استفاده معقول از اراضی سیل‌گیر و دشتهای سیلابی تأکید می‌شود تا بدین طریق حجم خسارات محتمل، کاهش یابد.
اهمیت روشهای مدیریت سیلاب اولین بار در ایالات متحده مورد توجه قرار گرفت؛ زیرا در برآوردهای انجام‌شده، میزان خسارات سیل در آن کشور از حدود 100 میلیون دلار در سال 1900 به حدود 300 میلیون دلار در سال 1960 رسید و سیلابی که در سال 1972 در آن کشور به وقوع پیوست معادل 3 میلیارد دلار خسارت وارد کرد.
نکتۀ بسیار جالب و مهم آن است که بررسیهای انجام‌شده علت افزایش خسارات را افزایش تکرار یا بزرگی طغیانها اعلام نکرده است، بلکه این افزایش خسارات را نتیجۀ تغییر کاربری دشتهای سیلابی و اراضی سیل‌گیر مجاور رودخانه‌ها و سیل‌بندها بوده است.
در بررسی سیلهایی که در ایران اتفاق افتاده به‌خصوص سیلهای اخیر استانهای گلستان، مازندران، لرستان، فارس و خوزستان که اوایل سال 1398 به وقوع پیوست، بنابر گزارش مؤسسات و نهادهای پژوهشی رسمی، برای مثال مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی این مسئله مورد تأکید قرار گرفته و یکی از عوامل اصلی وقوع خسارات سنگین تغییر کاربری اراضی زمین و ساخت‌وساز در مسیر مسیلها اعلام شده است. طبق بررسیها، در بسیاری از موارد، اراضی پست، دشتهای سیلابی، مسیلها، اراضی حاشیه رودخانه‌ها به زیر ساخت‌وسازهای شهری و روستایی رفته است، از طرف دیگر تغییر کاربری اراضی جنگلی و مراتع به اراضی کشاورزی و زراعی و غیره در ایران در افزایش سیلابهای سالهای اخیر نقش عمده‌ای دارد.
در اینجا به برخی از این روشهای مدیریتی اشاره می‌شود:
عدم‌دخالت در مسیلها و دستکاری آب‌گذرها
دخالت در مسیلها و دستکاری آب‌گذرها به‌خصوص در جایی که به شهرسازی مربوط می‌شود می‌تواند در کاهش سیل مؤثر واقع شود، از جمله این دخالتها، تنگ کردن مسیلها و پل‌سازی روی رودخانه‌ها برای برقراری ارتباط بین دو طرف رودخانه می‌باشد. اگر این‌گونه دخالتها با محاسبۀ دقیق علمی و با درنظرگرفتن حداکثر دبی محتمل انجام نشود به سیلابهای بسیار خطرناکی منجر خواهد شد که به نواحی پیرامون مسیلها و رودخانه‌ها خسارتهای زیادی وارد می‌کند.
توجه دقیق و کافی در رعایت ضوابط و استانداردهای شهرسازی
عدم توجه به مورفولوژی شهر از لحاظ جهت‌های شیب و وجود خط‌القعرها باعث می‌گردد توسعۀ شهر بدون توجه به نقاط فوق شکل گیرد و در نتیجه با میزان اندکی بارندگی در سطح شهر، نقاط مسکونی که در مسیلها و دامنه‌های منتهی به کوهستان استقرار یافته‌اند در معرض خطر سیلاب قرار گیرند. ایجاد سیل در شهرک سعدی شیراز و دروازه قرآن شیراز در فروردین سال 1398 ناشی از عدم توجه کافی به ضوابط و استانداردهای شهرسازی بوده است.
رعایت حریم مسیلها و رودخانه‌ها
رعایت حریم مسیلها و رودخانه‌ها و منطقه‌بندی سیلاب در کنترل خسارات ناشی از سیل از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است و بر این اساس نباید در منطقه ممنوعه‌ای که حریم سیلاب است ساخت‌وسازی انجام شود. برای تعیین حریم این منطقه معمولاً از آمار سیلابهای رخ‌داده در صد سال اخیر استفاده می‌شود.
از این رو تعیین بستر طغیانی رودخانه‌ها و حریم آنها که در قانون توزیع عادلانه آب به تصویب رسیده است، مؤثرترین راه کاستن از خسارات جانی و مالی طغیانها می‌باشد. در زمان حاضر برآورد بستر و حریم رودخانه‌های سطح کشور به‌وسیلۀ واحدهای تابعۀ وزارت نیرو، تعیین می‌شود و ساحل‌نشینان و مالکین زمینهایی که میزان حریم و بستر رودخانه‌ها و مسیلها را رعایت نموده‌اند حداقل خسارت را در جریان طغیانهای رودخانه‌ها داشته‌اند و یا به‌طور کلی خساراتی به آنها وارد نشده است.
مقاوم‌ساختن تأسیسات، زیربناها و مستحدثات
ضد سیل و مقاوم ساختن تأسیسات، بناها و سازه‌ها در برابر سیل یکی از شیوه‌های رایج برای کاهش خسارت سیل است. با این روش می‌توان آسیب‌پذیری تأسیسات و مستحدثات در برابر سیلابها را با استفاده از مصالح و تکنیکهای مناسب ساختمانی کاهش داد و بدین طریق از زیان‌ها و خسارات ناشی از سیل کاست. احداث دیواره‌های سیل‌بند موضعی، جلوگیری از ورود سیلاب به داخل مستحدثات و سایر اقدامات مشابه را می‌توان برای کاهش خسارت سیل بر مستحدثات به‌کار برد.
کنترل مستمر بستر سیلابی
مسیلها و بستر رودخانه‌هایی که از میان شهرها و یا حاشیۀ آنها می‌گذرند همیشه توسط افراد بی‌توجه مورد تجاوز قرار می‌گیرند. این تجاوز هم شامل ساخت‌وسازهای غیرقانونی در حاشیه و بستر این آبراهه می‌باشد و هم به‌صورت ریختن زباله‌های خانگی، لوازم فرسوده، ماشین‌آلات اسقاطی و زباله‌های ساختمانی است، لذا کنترل این مسیلها اعم از اینکه مانع از انجام این اعمال گردند و هم اینکه مسیلها را پاک‌سازی نمایند، در مواقع سیلابی به‌میزان زیادی قدرت سیلاب را کاهش خواهد داد. همچنین بازدید و نظارت سرتاسر مسیر رودخانه‌ها و مسیلها در فصول غیرسیلابی جهت شناخت نقاط آسیب‌پذیر و محلهای بریدگی در سواحل و نیز شکافها و فرسودگیها در دیواره‌های سیل‌بندها و خاکریزها و مرمت آنها امری ضروری است.
انتهای پیام/+