آخرین اثر بهروز ثروتیان منتشر شد/ طعم شیرین شعر فارسی با شمس قیس رازی

به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، بازنویسی و نقد بهروز ثروتیان بر کتاب «المعجم فی معاییر اشعار العجم»، اثر ارزشمند شمس قیس رازی، در دسترس علاقه‌مندان به شعر فارسی قرار گرفت. این اثر که چندی است انتشار آن به دلایل مختلف از جمله مشکل کاغذ، به تعویق افتاده بود، سرانجام پس از چند سال از سوی نشر تمثال منتشر شد.

 ثروتیان که پیش از این کار، کارنامه‌ای از تحقیق و پژوهش در سال‌ها فعالیت خود در حوزه زبان و ادبیات فارسی دارد، این‌بار تلاش کرده تا با ساده‌تر کردن متن المعجم، به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع تحقیق و پژوهش در حوزه‌های بیان، بدیع و عروض و قافیه به کمک علاقه‌مندان به شعر فارسی به خصوص دانشجویان آمده و بهره‌ای از شیرینی کلام شمس قیس را به آنها از این طریق بچشاند.

تاکنون آثار متعددی منتشر شده تا دانشجویان و علاقه‌مندان به ادبیات را در یادگیری فنون ادبی چون عروض و قافیه، صناعات ادبی و ... یاری رساند، اما گاه برخی از این منابع به دلیل نداشتن زبان ساده خود باعث سردرگمی بیشتر در میان دانشجویان می‌شود. یکی از مزیت‌های کار ثروتیان در این اثر این است که او با بهره‌گیری از کلام شمس قیس در المعجم، به عنوان یکی از اصلی‌ترین منابع در این حوزه، با زبانی ساده و قابل فهم، به دانشجویان در این راه یاری می‌رساند.

مؤلف در پیشگفتار این اثر در این‌باره می‌نویسد: این دفتر بازنویس ساده کتاب گرانقدر المعجم فی معاییر اشعار العجم، نوشته شمس‌الدین محمد پسر قیس از مردم شهر ری است که در حمله و هجوم مغول و تاتار به شیراز رفته و در آنجا به دربار اتابک سعد بن زنگی پناه برده و این اثر را به رشته تحریر کشیده است. تاریخ تألیف و شیوه کتابت و فصول مربوط آن در دیباچه مؤلف گفته شده است و سه مبحث عروض و قافیه و نقد شعر المعجم به ترتیب تألیف شمس قیس در همین دفتر به زبانی ساده بازنویسی شده است.

... نیاز به دانش فن عروض و قافیه و حتی فنون بیان و بدیع پیش از آه هر دو، مطالعه و تحقیق صناعات ادبی را ضروری می‌نماید و به خواست زمان و با توجه به گرفتاری‌های مردم و مخصوصاً دانشجویان و شاعران جوان، تألیف عروض و قافیه سنتی به زبان ساده یک امر مهم فرهنگی است که آشنایی با متن و نوشته المعجم فی معاییر اشعار العجم و نظر عمیق و تحقیق وسیع شمس قیس رازی نیز در فهرست این مهم فرهنگی قرار می‌گیرد که بازنویسی آن برای علاقه‌مندان فنون عروض و قافیه یک ضرورت است.

و پیش از هر سخنی، نویسنده این متن، از این کار شرم می‌دارد که نوشته زیبا و تمام عیار شمس قیس- احتمال دارد- از نظرها دورتر بماند و دانشجوی رشته ادبیات، خویشتن را از خواندن اصل کتاب بی‌نیاز بداند:

در دلم آید که گنه کرده‌ام
کاین ورقی چند سیه کرده‌ام

دولت اگر همدمیی ساختی
بخت بدین نیز نپرداختی(نظامی گنجه‌ای)

ثروتیان در بخشی از کتاب به روش کار خود اشاره کرده و می‌نویسد: بی‌گمان کتاب «المعجم فی معاییر اشعار العجم» یا بازنویسی آن، آخرین و کامل‌ترین دربارۀ عروض سنتی نیست و هیچ نوشته‌ای نمی‌توان آخرین کتاب و حرف باشد، بلکه می‌توان گفت به نوبت خود، کتابی کافی در فنون عروض و قافیه است و باید بدانیم که نوشته و کتاب هرگز نمی‌تواند تقطیع و توزین ابیات را به ما یاد بدهد، بلکه قوانین عروض و قافیه همانند اصول موسیقی نظری است و همچنان که برای نواختن هر سازی از سازهای موسیقی، ساعت‌ها تمرین و ممارست عملی لازم است، دربارۀ تقطیع ابیات و اشعار نیز باید با روش خاصی تمرین کرد؛ چنان‌که اگر دانش‌آموزی چندین بار بگوید:

توانا بود هر که دانا بود
فعولن فعولن فعولن فعل

پس از مدتی هر آن بیتی که در همین بحر و وزن قرار گیرد، به خودی خود وزن آن برای دانش‌آموز تمرین‌کننده معلوم می‌گردد و در این مورد باید گفت که برخی با یکی‌دو بار تکرار و تمرین، وزن عروضی ابیات را فرا می‌گیرند و برخی استعداد این فن را ندارند و زمان بیشتری می‌خواهند.

پس از فراگیری تقطیع اوزان ابیات، عروض نظری ضرورت دارد تا دانشجو بتواند بحر و وزن و ازاحیف بیت و نام‌های اجزاء و ارکان آن را بیاموزد. گفتنی است که فراگیری فن قافیه در یکی‌دو ساعت ممکن است؛ ولی آموزش عروض شاید نیازمند 10 تا 15 ساعت صرف وقت برای آموزش عملی ابیات و تقطیع آنها بوده باشد و علم بدیع و بیان، خود دارای کشش و جاذبه‌ای است که علاقمندان ادبیات با نهایت علاقه و شوق به آموزش آن می‌پردازند.

در بازنویسی «عروض المعجم» حتی‌الامکان اوزان ابیات و شواهد شعری ذکر شده و ابیات بر اساس اجزاء آن تقطیع و تقسیم شده است. در این کار تا جایی که ممکن بوده به صفحۀ مربوط به کتاب «المعجم» نیز اشاره شده تا اگر یکی خواست یا در فهم نکته‌ای نیاز داشت، بتواند به تألیف اصلی مراجعه کند. همچنین گفتنی است که در بازنویسی کتاب، نقد عروض گذشتگان و اعتراضات شمس قیس بر آنان حذف گردیده که صرف عمر برای مطالعۀ نظرهای نادرست مصلحت نبود و حتی نام‌های دوایر و اجزاء و ارکان از دیدگاه دیگران نیز حذف شده است.

در پایان بخش بدیع و بیان از کتاب شمس قیس، به دلیل نقص برخی از تعریفات و نارسا بودن تحقیقات، یک فصل با عنوان «نقد و نظر» افزوده شده تا علاقمندان به مآخذ و به مراجع دیگر نیازمند نباشند؛ این بخش اصولاً از سه کتاب «درۀ نجفی» و «المعجم» و «صناعات ادبی» تألیف زنده‌یاد استاد جلال‌الدین همایی فراهم آمده و نظرها و نقدهای بازنویس متن نیز بر آن اضافه شده است، در این بخش تمرینات بسیاری از شاعران فارسی‌زبان نوشته شده بود که به دلیل حجم کتاب، همۀ شواهد و امثال مربوط حذف شده است.

نشر تمثال کتاب حاضر را در 328 صفحه و در یک هزار و 500 نسخه روانه بازار کتاب کرده است.

انتهای پیام/