« معجزه آبخیزداری» | «زمین‌لغزش» و خسارت ناشناختۀ ۱۵هزارمیلیاردی
تاکنون بیش از ۵هزار زمین لغزش در ایران ثبت شده که ۱۵هزار میلیارد تومان به کشور خسارت وارد کرده است. عملیات آبخیزداری نقش مؤثری در کاهش این خسارات دارد.
پدیدۀ «زمین‌لغزش» یکی از پدیده‌های مهم در حوزه‌های محیط زیست، آبخیزداری و منابع طبیعی است. زمین‌لغزش‌ها، پدیده‌های طبیعی‌اند که به‌طور ناگهانی و در زمان کوتاهی رخ می‌دهند. این پدیده از جمله بلایای طبیعی است که همه‌ساله زیان‌های جانی و مالی بسیاری در کشورهای مختلف در پی دارد. این پدیدۀ طبیعی معمولاً پس از بارندگی‌های سیل‌آسا اتفاق می‌افتد و می‌توان چنین گفت که سیل و زمین‌لغزش از آثار و پیامدهای بارندگی‌های شدید محسوب می‌شود.
زمین‌لغزش‌ها در دنیا دارای سابقه طولانی است؛ به‌طوری‌که این پدیدۀ طبیعی در ایالات متحدۀ آمریکا از عمده‌ترین بلایای زمینی به شمار می‌رود و در تمام 50 ایالت فعال است و سالانه به‌طور متوسط 25 تا 50 کشته و حدود یک تا سه میلیارد دلار زیان وارد می‌کند.
زیان‌های ناشی از زمین‌لغزش‌ها شامل زیان‌های مستقیم و غیرمستقیم است. زیان‌های مستقیم عبارت است از: زیان‌های ناشی از جابجایی‌ها، بازسازی‌های ناشی از وقوع زمین‌لغزش و از بین رفتن اموال و تأسیسات اقتصادی؛ و زیان‌های غیرمستقیم شامل کاهش تولید اقتصادی، کشاورزی، بهره‌وری جنگل‌ها و کاهش درآمدهای توریستی ناشی از وقوع زمین‌لغزش و از بین رفتن امکانات و شبکه‌های حمل‌ونقل.
در وقوع زمین لغزش عوامل مختلفی مؤثرند که مهمترین این عوامل شامل تغییر کاربری اراضی، فاصله از گسل، فاصله از آب‌راهه، فاصله از جاده، سنگ‌شناسی، ارتفاع درصد شیب، جهت شیب، شاخص انحنای عرضی دامنه، حداکثر شتاب افقی زمین‌لرزه و شاخص رطوبت توپوگرافیکی و از همۀ این عوامل مهمتر بارش شدید می‌باشند.
ایران نیز جزء کشورهایی است که از پدیدۀ زمین‌لغزش در امان نبوده است و تاکنون در مجموع بیش از 5هزار زمین‌لغزش در ایران ثبت شده که خسارات مالی ناشی از آن بیش از 15هزار میلیارد تومان برآورد شده است. از جمله زیان‌های مهم زمین‌لغزش می‌توان به فاجعۀ دفن شدن روستای قلتک در خرداد 1369 در رودبار و زمین‌لغزش‌های سال 1373 ناشی از بارندگی‌های شدید در استان گیلان با 6 کشته و تخریب 16 واحد مسکونی اشاره کرد. زمین‌لغزش طالقان از آخرین زمین‌لغزش‌هایی است که به ثبت رسیده و حدود یک و نیم میلیارد تومان خسارت به دنبال داشته است. همچنین زمین لغزش به 40هزار کیلومتر روستایی را نابود یا آسیب جدی وارد کرده است.
طبق بررسی‌های انجام شده سالانه 500 میلیارد ریال، زیان مالی توسط لغزش‌ها به کشور تحمیل می‌شود. این در صورتی است که زیان‌های از بین رفتن منابع طبیعی برگشت‌ناپذیر به این میزان خسارت افزوده نشود. این پدیده همه ساله در بیشتر استان‌های کشور بخصوص استان‌های شمالی کشور، سبب وارد آمدن زیان‌های اقتصادی به جاده‌ها، خطوط راه‌آهن و انتقال نیرو، نهرهای آبیاری و آبرسانی، تأسیسات معدنی، تأسیسات استخراج و پالایش نفت و گاز، کارخانه‌ها و مراکز صنعتی، مناطق مسکونی، سدها و دریاچه‌های مصنوعی و طبیعی می‌شود و موجب تخریب جنگل‌ها، مرتع‌ها و زمین‌های کشاورزی، تسریع فرسایش و انتقال گستردۀ مواد معلق به پشت سدها می‌شود.
بیشترین وقوع زمین‌لغزش‌ها در کاربری‌های جنگلی اتفاق افتاده است. دلیل این امر به وسعت زیاد اراضی مرتعی و دخالت‌های بی‌جا و غیراصولی انسان برمی‌گردد. بررسی فاصله از رودخانه و جاده نشان می‌دهد که بیشتر زمین‌لغزش‌های اتفاق افتاده به ترتیب در فواصل صفر تا 100 و صفر تا 500 متری عوامل مذکور رخ داده است که به‌خوبی همبستگی وقوع زمین لغزش با حریم جاده و آب‌راهه را نشان می‌دهد. محققان بر نقش مهم جاده‌سازی در وقوع زمین لغزش تأکید کرده‌اند. به هر حال اینکه در محدودۀ ارتفاعی خاص زمین‌لغزش‌های بیشتری نسبت به ارتفاعات دیگر رخ داده نشان‌دهندۀ تأثیر ارتفاع بر وقوع زمین‌لغزش در حوزۀ آبخیز است. همچنین نتایج بررسی‌ها نشان می‌دهد که بیشتر زمین‌لغزش‌ها در شیب بالای 30 درصد رخ داده است و بیشترین موارد زمین‌لغزش مربوط به طبقۀ بارش بالای 400 میلیمتر است.
در پایان باید گفت علی‌رغم اینکه دو پدیدۀ سیل و زمین‌لغزش به‌طور همزمان ناشی از باران‌های شدید و سیل‌آسا هستند، متأسفانه تاکنون پدیدۀ زمین‌لغزش و خسارات ناشی از آن مورد غفلت مسئولان و رسانه‌ها قرار گرفته است. از این رو لازم است با توجه به خسارات فراوان مالی و جانی ناشی از وقوع پدیدۀ زمین‌لغزش، انجام عملیات آبخیزداری که یکی از راه‌های مؤثر مقابله با این پدیدۀ طبیعی در کشور است، مدنظر مسئولان واقع شده و تمهیدات لازم جهت پیشگیری از این‌گونه حوادث به عمل آید.
انتهای پیام/