«معجزه آبخیزداری» | دهشتناک‌تر از ویروس کرونا
رئیس سابق انجمن علمی آبخیزداری سوءمدیریت منابع طبیعی را خطرناکتر از کرونا دانسته، معتقد است مدیریت پایدار حوزۀ آبخیز، تنها از طریق توجه به زیرساخت‌های مناسب قانونی، قضایی و اجرایی امکان‌پذیر است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، سیدحمیدرضا صادقی؛ استاد دانشگاه تربیت مدرس و رئیس سابق انجمن آبخیزداری ایران در یادداشتی نوشت:
شاید این ایام وانفسا و اضطراب عمومی حاکم بر جامعه به‌سبب اشاعۀ ویروس منحوس Covid19 (کرونا) فضایی را هرچند گذرا برای تأمل و اندیشیدن برای یکدیگر و با همدیگر فراهم کرده باشد، اگرچه یقیناً این دوران نیز همچون بسیاری از شرایط رخ‌داده در کشور به‌سرعت سپری و به بوتۀ فراموشی سپرده می‌شود. خوب است که از هر فرصت ایجادشده برای غربالگری دلسوزان و خادمان مملکت از ناخوش‌احوالان و سودجویان و خیانتکاران به مملکت استفاده نمود. جای تأمل فراوان دارد در زمانی که مدافعان تمامیت و سلامت جامعه آشکارا خود را در معرض حادثه‌ها قرار داده و با جرأت و منش بزرگوارانه از جان و مال خود می‌گذرند، برخی گداصفتانه و مرموزانه در صدد تأمین منویات دنیوی و گذرا و ددمنشانۀ خود هستند، تفاوت از زمین تا عرش است.
خدایا، به ما لیاقت با هم بودن، به‌فکر هم بودن و دلسوز همدیگر بودن و نهایتاً خدمت به این ملت و مملکت اصیل و متین را عطا بگردان، آمین!
شاید با ارائۀ مقدمۀ بالا و ایجاد تلنگر برای هر یک از خودمان، به این جمع‌بندی ساده برسیم که چه بایست برای استفاده از سرمایه‌گذاری‌های کلان در حوزۀ آموزش و پرورش و طبعاً سرمایه‌های انسانی ماحصل آن می‌کردیم که انجام نداده‌ایم و اکنون بازبینی رفتار سازمانی و سیاستگذاری‌های مربوطه را ضروری می‌نماید. شاید در حال حاضر اشاره به دلایل بروز این عدم توازن ظاهری بین تعداد دانش‌آموختگان حوزۀ منابع طبیعی از قبیل گسترش تعداد مراکز آموزشی غیرکیفی، پذیرش دانشجویان زیاد، عدم کیفیت آموزش و پرورش در اغلب مراکز یادشده، عدم تقاضا و مشکل‌محور بودن سیاست‌ها و برنامه‌های آموزشی، عدم بهنگام‌سازی و بروزرسانی مؤلفه‌های اصلی آموزش (استادان و مدرسان) و حتی لجام‌گسیختگی نظام آموزشی از مقاطع ابتدایی تا دانشگاهی و بسیاری دیگر از موارد، باری از مشکلات فعلی دانش‌آموختگان کشور در این حوزه برندارد، لکن ریشه اصلی و بنیادین اغلب آنها را که ممزوج در بده و بستان‌ها، خودسری‌ها و طمع‌های شخصی، اداری و سازمانی است به‌خوبی نمایان می‌سازد.
با وجود این، مسائل مبتلابه کشور در زمینۀ مدیریت منابع طبیعی و از جمله خاک و آب از قبیل فرسایش آبی و بادی شدید، جابه‌جایی خاک سطحی ناشی از فعالیت‌های عمرانی نظیر راه‌سازی و انتقال خطوط نفت و گاز بدون توجه به مسائل محیط زیستی، فرونشست زمین در اثر بهره‌برداری بی‌رویه و مفرط از آب‌های زیرزمینی، تشدید پدیدۀ گردوغبار، پیامدهای ناشی از نوسانات و تغییرات اقلیمی، عدم توجه به توان اکولوژی در توسعۀ شهرها و صنایع، ضمن تهدید جدی سلامت و بقای منابع کشور، بر ضرورت بازبینی در تبدیل این تهدیدها به فرصتی ارزشمند حکایت دارد. قابل ذکر است علی‌رغم وخامت شرایط حاکم بر فزونی دانش‌آموختگان از نیازهای فعلی جامعه، هنوز تعداد نسبی بیکاران تحصیل‌کرده حوزۀ منابع طبیعی و کشاورزی از برخی از رشته‌های معروف و مقبول عموم جامعه کمتر بوده و لذا تدبیر لازم در این حوزه به‌سادگی قادر به رفع یا تخفیف جدی معضل خواهد شد.
در حال حاضر روش‌ها و راه‌حل‌هایی از قبیل انتقال آب بین‌حوزه‌ای، شیرین‌سازی آب‌های شور برای مصارف صنعت و کشاورزی، احداث سدهای بزرگ متعدد، بهره‌برداری از آب‌های ژرف و غیرمتعارف، باروری ابرها و حتی توسعه صنایع و طرح‌های نامتناسب با موازین آمایش سرزمین بدون توجه به اثرات درون و برون منطقه‌ای و رعایت مقیاس‌های اجرایی مناسب کاربست آنها با هدف مدیریت منابع آب و خاک کشور پیشنهاد و اجرا می‌شود و بعضاً اعتبار هنگفت را به خود اختصاص می‌دهند، حال آن که ردپایی از توسعۀ پایدار، حفظ درازمدت محیط زیست، سازگاری، مدیریت جامع منابع زیستی و غیرزیستی، افزایش بهره‌وری و حتی اشتغال دانش‌آموختگان رشته‌های تخصصی مرتبط و نهایتاً حل دائمی معضلات مرتبط با منابع آب و خاک در آنها دیده نمی‌شود.
در مقابل روش‌ها و رویکردهای بسیار کم‌هزینه، پایدار، سازگار، قابل اجرا، دوست‌دار محیط زیست و با کمترین سطح اثر و پیامد توسعه، متناسب با توقعات اجتماعی و فرهنگی و با سابقه مناسب از قبیل سامانه‌های سطوح آبگیر باران و رواناب، آبخیزداری سازگار، آبخوان‌داری، مدیریت سنتی و بومی حفاظت خاک و آب، کشاورزی سازگار، سامانه‌های مدیریتی تعادل دام و مرتع، جنگلداری سازگار، بهترین اقدامات مدیریتی و حتی استفاده از پتانسیل‌های بوم‌سازگان‌‌های بیابانی وجود دارند که کمتر مورد توجه قرار گرفته و یا به بوتۀ فراموشی سپرده شده و یا استفاده از آنها را بدون بازدهی و نشان از مدیریت غیرپیشرفتۀ منابع تلقی می‌کنند.
به هر تقدیر حل معضلات اکولوژیکی حاصل از بی‌توجهی به شکننده بودن بوم‌سازگان این مرز و بوم و بخشی‌نگری مراکز مختلف در بهره‌برداری و مدیریت این منابع، امری پیچیده و دشوار است که تحقق آنها درک و عزم مشترک مردم و مسئولان و برنامه‌ریزی، تدبیر، پیگیری مستمر و جدی و قاطعیت دستگاه‌های مرتبط را طلب می‌نماید.
بی‌تردید در مسیر حفظ منابع خاک، آب و پوشش گیاهی، به‌کارگیری طرح‌ها و پروژه‌های مدیریت مشارکتی و جامع حوزه‌های آبخیز با اتکا به توانمندی‌های آبخیزنشینان و استفاده از دانش بومی آنها و تأکید بر مفهوم آبخیزداری سازگار با تأکید بر توان اکولوژیک هر منطقه راهگشا بوده و به‌عبارت بهتر با پیشتازی و همراهی مردم بزرگوار کشورمان، اجرا، مدیریت و نگهداری طرح‌ها امکان‌پذیر خواهد بود.
رهنمودهای رهبر فرزانه در بیان اهمیت مشارکت عموم مردم و مسئولان در اجرای طرح‌ها، همچنین ارشادات ایشان در زمینۀ لزوم مقابلۀ جدی و قاطعانه با متجاوزین به منابع طبیعی، تحولی اساسی در نظام مدیریت منابع طبیعی کشور محسوب می‌شود که دست‌اندرکاران را به امکان موفقیت کامل این طرح‌ها بیش از پیش امیدوار می‌نماید. در هر صورت تحقق این مهم و مدیریت پایدار منابع طبیعی کشور تنها از طریق توجه ویژه به زیرساخت‌های مناسب سازمانی، قانونی، قضایی و اجرایی و تقویت نظام اجرایی و پژوهشی با هدف مدیریت جامع حوزه‌های آبخیز کشور و فرهنگ‌سازی عمومی و ارزش‌گذاری مجموعه خدمات گستردۀ منابع طبیعی در حوزه‌های آبخیز از طریق ابلاغ رسمی به کلیۀ مبادی اجتماعی با تأکید بر صداوسیما امکان‌پذیر می‌باشد.
در پایان قابل ذکر است که پیامدها و مشکلات هدررفت منابع سرزمینی به‌یقین دهشتناک‌تر و نافذتر از خسارات و پیامدهای آسیب‌های جدی شیوع بیماری کرونا و حتی تهاجم فیزیکی دشمنان این مملکت است، لکن درک و تشخیص آن به‌سبب رسوخ تدریجی و در عین حال هشدارگونۀ آن کمتر صورت می‌گیرد که طبعاً زمینه‌های حاشیه‌روی و نسیان سریعتر و بیشتر این‌گونه مشکلات را فراهم می‌سازد، لذا امید است این مرقومه سرآغازی مؤثر و نافذ برای اتخاذ تدابیر مناسب در زمینۀ مدیریت جامع منابع خاک و آب مملکت عزیزمان ایران تلقی شود.
انتهای پیام/+