امکان جهش تولید کشاورزی ایران با میزبانی ۱۱ اقلیم جهانی

به گزرش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، ایران بـا وسعـت یک میلیون و 640هزار و195کیلومترمربع در نیمـه جنـوبی منطقه معتدل شمالی میان 25 تا 39 درجه عرض شمالی از خط استوا و 44 تا 63 درجه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد. حدود 90 درصد از خاک کشور در محدوده فلات ایران واقع شده است. سرزمین ایران به‌طور کلی کوهستانی و نیمه‌خشک بوده و میانگین ارتفاع آن بیش از 1200 متر از سطح دریاست.

بیش از نیمی از مساحت کشور ما را کوه‌ها و ارتفاعات، یک‌چهارم آن را دشت‌ها و کمتر از یک‌چهارم دیگر آن را نیز زمین‌های در دست کشت تشکیل می‌دهد. پست‌ترین نقطه داخلی با ارتفاع 56 متر در چاله لوت و بلندترین آن قله دماوند با ارتفاع 5610 متر در میان رشته کوه البرز قرار دارد، در کناره جنوبی دریای خزر ارتفاع زمین 28 متر پایین‌تر از سطح دریای آزاد است.

تنوع اقلیمی در ایران بسیار زیاد است و 3 نوع آب و هوا را می‌توان در ایران تشخیص داد؛ آب و هوای بیابانی و نیمه‌بیابانی که بخش‌های وسیعی از سرزمین‌های داخلی و کناره‌های جنوبی ایران دارای این نوع آب و هواست. از ویژگی‌های این نوع آب و هوا وجود دوره گرمای خشک و طولانی است که گاه بیش از 7 ‌ماه از سال را در بر می‌گیرد. میزان بارش سالانه در این نواحی بین 25 تا 30 میلیمتر متغیر است. آب و هوای کوهستانی هم خود به 2 نوع آب و هوای سرد کوهستانی و آب و هوای معتدل کوهستانی تقسیم می‌شود؛ آب و هوای سرد کوهستانی حدود 40 هزار کیلومترمربع از خاک ایران را به خود اختصاص می‌دهد و میزان بارش سالانه در این نواحی بیش از 500 میلیمتر است. آب و هوای معتدل کوهستانی نیز حدود 300 هزار کیلومترمربع از خاک ایران را به خود اختصاص داده و میزان بارش سالانه آن از 250 میلیمتر تا 600 میلیمتر در نوسان است. و بالاخره آب و هوای خزری که ناحیه باریک و کم‌وسعتی است که میان دریای خزر و رشته‌کوه البرز با میزان بارش سالانه بین 600 تا 2 هزار میلیمتر قرار دارد.

اگرچه بخش وسیعی از کشور را مناطق کویری، نیمه‌خشک و فلات مرتفع تشکیل می‌دهد و میزان بارندگی در سطح کشور کم و تهدیدات علیه محیط زیست طبیعی، جدی است اما ایران از 13 اقلیم دنیا 11 اقلیم را داراست و به همین دلیل آن را کشوری 4 فصل می‌دانند که در هر‌ ماه و فصل از سال می‌توان محصولات متنوع کشاورزی را در جای جای آن تولید کرد.

رتبه جهانی ایران در تولید محصولات کشاورزی

سرزمین ایران با دارا بودن 14.7میلیون هکتار زمین زیر کشت و 4.4 میلیون بهره‌بردار (کشاورز)، سالانه حدود 125میلیون تن انواع محصولات کشاورزی به تولید می‌رساند که حدود 25 میلیون تن آن سبزی و صیفی، 22 میلیون تن میوه و‌تره‌بار، 16 میلیون تن محصولات آبزی و دامی و 62 میلیون تن انواع محصولات زراعی است.

در این میان رتبه‌بندی ایران در تولید محصولات کشاورزی و جایگاه جهانی آن بسیار قابل توجه است. سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد(فائو) هم در گزارش‌های خود با تصریح اینکه ایران کشوری بسیار بزرگ و دارای پتانسیل‌های مناسب کشاورزی است، در فهرست‌بندی کشورها، ایران را به‌عنوان کشوری کشاورزی می‌شناسد اما پرسشی که حاصل است اینکه چرا در این بخش سرمایه‌گذاری کمی صورت گرفته است؟

بنابر اطلاعات فائو، ایران جزو 10 کشور بزرگ دنیا در تولید محصولات کشاورزی است به‌طوری که براساس رتبه‌بندی جهانی تولید محصولات، ایران در تولید پسته رتبه دوم، در تولید خرما و زردآلو رتبه دوم، در تولید گیلاس، هندوانه و گردو رتبه سوم، در تولید سیب درختی، خیار و انجیر رتبه چهارم را دارد. همچنین رتبه جهانی ایران در تولید بادام و بادمجان 5، در تولید لیموترش، هلو و پیاز 6 و در تولید مرکبات(پرتقال، آلو، کیوی، گوجه‌فرنگی و فندق) و چای 7 است، علاوه بر اینکه ایران رتبه 9 را در تولید جو، رتبه 13 را در تولید سیب‌زمینی، رتبه 14 را در تولید گندم دارد.

هم‌اکنون از هر هکتار زمین کشاورزی کشور حدود 5/7 تن محصول کشاورزی برداشت می‌شود که با توجه به پتانسیل‌های بسیار خوب تولید در واحد سطح، چنانچه قصداست تولید‌ملی به عمل درآید باید3رکن اصلی اشتغالزایی، خودکفایی و ارزآوری در بخش‌کشاورزی مورد توجه و اجرا قرار ‌گیرد.

بنابر آنچه کارشناسان سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) در دیدار از توانمندی‌های کشاورزی ایران گفته‌اند، این کشور توانایی تولید و تامین کل نیاز داخل کشورش و کشورهای اطراف خود به محصولات کشاورزی را دارد تا آنجا که می‌تواند علاوه بر تأمین و خودکفایی در داخل، نیاز محصولات غذایی و کشاورزی کشورهای حوزه خلیج‌فارس را نیز برآورده کند.

کارشناسان پیشنهاد می‌کنند برای تقویت بخش کشاورزی و حفظ سرمایه‌ها و تشویق سرمایه‌گذاران برای ورود به این بخش، دولتمردان به‌جای پرداخت یارانه بخش کشاورزی، محصول را به قیمت واقعی خریداری کنند؛ به‌طور قطع زمانی‌که محصول کشاورزی را از کشاورز کمی گران‌تر بخریم، موجب خواهد شد به‌طور طبیعی از کشاورز حمایت شده و تولید بالا برود. افزایش تولید هم موجب بهبود وضع کشاورزان خواهد ‌شد.

ایران صاحب بهترین بازارهای صادراتی

ایران در حال حاضر از نظر جغرافیایی در جایی قرار گرفته که کشورهای جنوبی آن به علت آب و هوای گرمی که دارند نمی‌توانند تولیدکننده میوه‌های سردرختی باشند و همه محصولات کشاورزی و میوه‌های مورد نیاز خود را وارد می‌کنند. همچنین کشورهایی که در شمال ایران قرار دارند ازجمله کشورهای آسیا‌ی میانه و روسیه به‌دلیل سرمای زیاد هوا، 80 درصد محصولات کشاورزی را نمی‌توانند داشته باشند و بازهم واردکننده انواع میوه‌ها از ایران و دیگر کشورهای جهان مثل‌‌ترکیه و کشورهای اروپایی هستند.

همچنین کشور عراق به علت هوای گرم، بسیاری از میوه‌های سردرختی را ندارد و کشورهای افغانستان و پاکستان نیز به علت موقعیت کوهستانی که دارند برخی محصولات را ندارند، طوری که هم‌اکنون سیب درختی ایران در حال صادرات به این دو کشور است. این کشورها با توجه به موقعیت‌های جغرافیایی که دارند این فرصت را برای ایران ایجاد کرده‌اند تا بتواند صادرات محصولات کشاورزی را با حجم بالا و توانمندی زیاد به این کشورها داشته باشد.

علاوه بر این تولید مناسب، مرغوب و بیش از نیاز داخل محصولات کشاورزی، زمینه برای صادرات آنها نیز فراهم است. البته بازارهای صادراتی ایران را می‌توان به بازارهای سنتی، در حال گذر و هدف تقسیم‌بندی کرد. بازارهای سنتی، بازارهایی هستند که ایران در سال‌های گذشته و دست‌کم از 20 سال پیش در آنها حضور داشته و محصولاتش در آنها عرضه شده است مانند کشورهای همسایه ایران. بازارهای موجود، بازارهایی هستند مانند اروپا، مالزی، سنگاپور، تایلند و چین که به آن کشورها صادرات داریم و محصولات کشاورزی ایران به آنجا می‌رود و بازارهای هدف، بازارهایی هستند که از دسترس دورند مانند کشورهای آمریکای ‌لاتین، کانادا و ایالات متحده آمریکا که با تلاش بیشتر و هدفگذاری و برنامه‌ریزی چه از طریق دولت و چه از طریق صادرکنندگان باید به آنها دست پیدا کنیم.

در این بازارها تنوع محصولات وجود دارد. به‌عنوان نمونه ممکن است برای کشور چین که به همه جای دنیا صادرات دارد، محصولات کشاورزی از جمله کیوی یا به مالزی و تایلند، انگور و گیلاس با هواپیما و خرما از طریق کشتی صادر ‌شود. علاوه‌بر این صمغ‌های گیاهی و گلاب ایران نیز به فرانسه صادر می‌شود.

صادرات 5 میلیارد دلاری

بنابر آمارهای موجود سالانه بیش از 5 میلیون و 300هزار تن انواع محصولات کشاورزی به ارزش حدود 5 میلیارد و 100میلیون دلار از ایران صادر شده که بیشترین میزان صادرات بخش کشاورزی مربوط به زیربخش‌های زراعی، باغی و دام و طیور بوده است به‌طوریکه سالانه یک میلیارد دلار انواع میوه و‌تره‌بار از کشور صادر می‌شود که می‌توان آن را به 2 میلیارد دلار افزایش داد. برخی میوه‌ها از جمله انار، پسته و خرما که ریشه ایرانی دارند و تولید آنها در کشور از رقم قابل توجهی برخوردار است با برنامه‌ریزی مناسب می‌توانند جایگاه نخست خود در تولید و صادرات کسب و حفظ کنند. این رویه موجب خواهد شد تا به‌دلیل ارزآوری بالای محصولات کشاورزی و ارزبری پایین آن، راهکار مناسبی برای مقابله با تحریم‌ها باشد.

قابل بیان است در سال گذشته 500 تن زعفران در ایران تولید شد که با صادرات 98 تن آن در 7 ماهه نخست 1398 توانست 124 میلیون دلار برای کشور ارزآوری داشته باشد؛ کشورهای اسپانیا، امارات متحده عربی، ایتالیا، فرانسه، عربستان‌‌سعودی، چین، هند، سوئد و هنگ‌کنگ مهم‌ترین بازار‌های هدف صادراتی بوده‌اند. در این میان اسپانیا سالانه حدود 1.5تن زعفران برداشت می‌کند و میزان صادرات آن حدود 90 تن است که این نشان می‌دهد اسپانیا، زعفرانی ایرانی را با برند خود صادر می‌کند.

با وجود همه این حقایق اما این محصول استراتژیک همچنان منتظر اجرای طرح جامع زعفران است چراکه به‌رغم تصویب آن در مجلس شورای اسلامی و ابلاغ آن برای اجرا از سوی دولت اما عدم اختصاص اعتبار مورد نیاز آن در بودجه سال 91 توسط وزارت جهاد کشاورزی وقت موجب شد به‌رغم دستورالعمل‌های خوبی که در این طرح برای طلای سرخ ایران دیده شده، امیدی به اجرای آن در سال 91 نباشد.

در طرح جامع تمهیدات و بودجه‌هایی برای افزایش راندمان تولید در هکتار دیده شد بدین‌منظور که اجرای آن می‌تواند میزان تولید کنونی را از3 کیلوگرم در هکتار به 8 کیلوگرم افزایش دهد. زعفران هم‌اکنون به عنوان «گیاه دارویی هزاره سوم»، گران‌ترین ادویه دنیاست و انحصار تولید آن در اختیار ایران قرار دارد که عمده مصرف طلای سرخ ایران در صنعت داروسازی، آرایشی- بهداشتی، صنایع غذایی، رنگرزی و... است که وظیفه داریم آن را از هر راه ممکن به جهان معرفی کنیم.

سهم 45 تا 96 درصدی از تولید و اشتغال

کشاورزی در بسیاری از کشورهای در حال توسعه بخش غالب اقتصاد ملی است و 45 تا 90 درصد تولید و 60 تا 96 درصد اشتغال جامعه را تشکیل می‌دهد. یک برنامه کشاورزی پایدار موفق دربرگیرنده اهدافی مانند فراهم کردن امنیت غذایی همراه با افزایش کمی و کیفی آن ضمن در نظر گرفتن نیاز‌های نسل‌های بعدی، حفاظت از منابع آب، خاک و منابع طبیعی است.

مادامی که کشاورزی سودآور بوده و مقدار هزینه‌ها و میزان تولید در گذر زمان متناسب باشد علاوه بر تولید کمی و کیفی مطلوب‌تر محصولات، رضایتمندی قشر تولیدکننده هم تامین شده و همراه با ارائه و ایجاد زیرساخت‌های اقتصادی، فرهنگی، بهداشتی و اجتماعی در روستاها، فرآیند توسعه همه‌جانبه این مناطق تحقق می‌یابد تا علاوه بر تامین رفاه و رضایتمندی این قشر از جامعه از مهاجرت بی‌رویه به سمت شهرها جلوگیری شده و سنگر مهم تولید و تامین استقلال کشورها نیز حفظ شود.

در همین‌باره اگرچه ایران 97 درصد تولید زعفران دنیا و 115هزار هکتار سطح زیرکشت این محصول از 122هزار هکتار اراضی کشت شده در جهان را در اختیار دارد اما مشکلاتی سر راه این صنعت است که درصورت عدم مدیریت، این فرصت‌ها به تهدید تبدیل خواهد شد. طبق آمار اعلام شده، با توجه به صادرات 5 میلیارد دلاری کل بخش کشاورزی در سال، 7 درصد صادرات بخش کشاورزی مربوط به زعفران است.

انتهای پیام/